Kitaen ti taudan para iti Rin

{{Infobox karayan
| name               = Rin
| name_native        = {{lang|la|Rhenus}}, {{lang|rm|Rein}}, {{lang|de|Rhein}}, {{lang|fr|le Rhin}},<ref name=French>{{cite web |url=http://tab.geoportail.fr/?c=7.503120422363362,47.67887135071144&z=12&l0=ORTHOIMAGERY.ORTHOPHOTOS:WMTS(1)&l1=GEOGRAPHICALGRIDSYSTEMS.MAPS.SCAN-EXPRESS.STANDARD:WMTS(1)&permalink=yes |title=Le Rhin |publisher=L'Institut National de l'Information Geographique et Forestrière IGN |location=Paris, France |type=official site |language=Pranses |accessdate=2016-03-06 |archive-date=2016-03-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160306110938/http://tab.geoportail.fr/?c=7.503120422363362,47.67887135071144&z=12&l0=ORTHOIMAGERY.ORTHOPHOTOS:WMTS(1)&l1=GEOGRAPHICALGRIDSYSTEMS.MAPS.SCAN-EXPRESS.STANDARD:WMTS(1)&permalink=yes |url-status=dead }}</ref> {{lang|nl|Rijn}}
| name_native_lang   = 
| name_other         = 
| name_etymology     = Keltiko a ''Rēnos''
| image              = Loreley mit tal von linker rheinseite.jpg
| image_size         = 300
| image_caption      = Ti bato ti [[Lorelei]] idiay [[Renania-Palatinado]]
| map                = Flusssystemkarte Rhein 04.jpg
| map_size           = 240
| map_caption        = Mapa ti labneng ti Rin
| pushpin_map        = 
| pushpin_map_size   = 240
| pushpin_map_caption= 
| subdivision_type1  = Pagilian
| subdivision_name1  = [[Suisa]], [[Liechtenstein]], [[Austria]], [[Alemania]], [[Pransia]], [[Olanda]]
| subdivision_type2  = Labneng ti Rin
| subdivision_name2  = [[Suisa]], [[Liechtenstein]], [[Vorarlberg]], Abagatan ken Akinlaud nga Alemania, Amianan-Akindaya a Pransia, [[Belhika]], [[Olanda]], [[Val di Lei]], Italia
| subdivision_type3  = Rehion
| subdivision_name3  = Tengnga ken Akinlaud nga Europa
| subdivision_type4  = 
| subdivision_name4  = 
| subdivision_type5  = 
| subdivision_name5  = 
| length             = {{pagbaliwen|1230|km|mi|abbr=on}},
| width_min          = 
| width_avg          = 
| width_max          = 
| depth_min          = 
| depth_avg          = 
| depth_max          = 
| discharge1_location= 
| discharge1_min     = {{pagbaliwen|800|m3/s|cuft/s|abbr=on}}
| discharge1_avg     = {{pagbaliwen|2900|m3/s|cuft/s|abbr=on}}
| discharge1_max     = {{pagbaliwen|13000|m3/s|cuft/s|abbr=on}}
| source1            = [[Vorderrhein|Rein Anteriur/Vorderrhein]]
| source1_location   = [[Tomasee]] ({{lang-rm|Lai da Tuma}}), [[Surselva (distrito)|Surselva]], [[Graubünden]], [[Suisa]]
| source1_coordinates= {{coord|46|37|57|N|8|40|20|E|display=inline}}
| source1_elevation  = {{pagbaliwen|2345|m|abbr=on}}
| source2            = [[Hinterrhein (karayan)|Rein Posteriur/Hinterrhein]]
| source2_location   = [[Glasier Paradies]], [[Graubünden]], [[Suisa]]
| source2_coordinates= 
| source2_elevation  = 
| source_confluence            = [[Reichenau, Suisa|Reichenau]]
| source_confluence_location   = [[Tamins]], [[Graubünden]], [[Suisa]]
| source_confluence_coordinates= {{coord|46|49|24|N|9|24|27|E|display=inline}}
| source_confluence_elevation  = {{pagbaliwen|585|m|abbr=on}}
| mouth              = [[Baybay Amianan]]
| mouth_location     = [[Olanda]]
| mouth_coordinates  = {{coord|51|58|54|N|4|4|50|E|display=inline,title}}
| mouth_elevation    = {{pagbaliwen|0|m|abbr=on}}
| progression        = 
| river_system       = 
| basin_size         = {{pagbaliwen|185000|km2|abbr=on}}
| tributaries_left   = 
| tributaries_right  = 
| custom_label       = 
| custom_data        = 
| extra              = <ref>Frijters and Leentvaar (2003)</ref>
}}

Ti '''Rin''' ket maysa a [[karayan]] nga agayus manipud idiay [[Grisons]] idiay akindaya nga [[Suiso nga Alpes]] a mapan idiay [[Baybay Amianan]] nga aplaya iti [[Olanda]] ken isu ti maika-12 a kaatiddogan a [[Listaan dagiti karayan ti Europa|karayan]] idiay [[Europa]], nga adda ti agarup a {{pagbaliwen|1233|km|abbr=on}},<ref name=kurzerRhein>{{cite web |url=http://www.sueddeutsche.de/wissen/981/507145/text/ |title=Der Rhein ist kürzer als gedacht – Jahrhundert-Irrtum |work=sueddeutsche.de |accessdate=27 Marso 2010 |last1=Schrader |first1=Christopher |last2=Uhlmann |first2=Berit |language=Aleman |date=28 Marso 2010 |archive-date=2010-03-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100331134239/http://www.sueddeutsche.de/wissen/981/507145/text/ |url-status=dead }}</ref><ref name=shortRhine>{{cite web |url=http://www.thelocal.de/society/20100327-26161.html |title=Ti Karayan Rin abababa iti 90&nbsp;km a napampanunotan ti kaaduan |work=Ti Lokal – agdamag iti Ingles ti Aleman|date=27 Marso 2010 |accessdate=9 Abril 2010}}</ref> nga adda ti natimbengan a panagayus ti ad-adu ngem {{pagbaliwen|2300|m3/s|abbr=on}}.

Ti Rin ken ti [[Danube]] ket mangporma ti kaaduan ti akin-amianan nga uneg ti daga a prontera ti [[Romano nga Imperio]] ken, manipud kadagita a panawen, ti Rin ket nangruna idin ken nangruna a madaliasat a dalan ti danum nga agawit kadagiti tagilako idiay kaunegan nga uneg ti daga. Daytoy ket nagserbi pay a kas panagsalaknib a langa ket nagibatayan daytoy para kadagiti rehional ken sangalubongan a pagbeddengan. Dagiti adu a [[kastilio]] ken dagiti prehistoriko a [[pagsammakedan]] idiay igid ti Rin ket mangipakita ti kinapangrunana ka maysa dalan ti danum. Ti trapiko ti karayan ket mabalin a maipasardeng kadagitoy a lokasion, a kadawyan para iti panggep a panagsingir kadagiti bayad, babaen dagiti estado nga agtengtengngel ti paset ti karayan.

== Etimolohia ken nagnagan ==
Ti nagan a Rin ket naala manipud iti [[Daan nga Ingles]] ti ''Rīn'', a nagtaud manipud iti [[Proto-Hermaniko]] *''Rīnaz''. Daytoy pay ti taudan ti nagan kadagiti sabsabai a a Hermaniko a pagsasao a kas ti Danes a balikas ti ''Rijn'' (dati pay a kas ti ''Rhijn''), ti Aleman a balikas ti ''Rhein'', [[Pagsasao a Romansh|Romansh]] ''Rain'' (babaen ti Aleman) ken ti balikas ti pranses a ''Rhin'' ken Espaniol a balikas ti ''Rin'', a napan iti pagsasao babaen ti [[Daan a Pranko]]. Daytoy ket nagtaudan pay manipud iti Indo-Europeano a *''Reynos'', manipud iti ramut a *''rey-'' "agayus, tumaray", nga isu pay ti ramut ti balikas a kas ti ''karayan'' ken ''tumaray''.<ref name=etym>{{cite web |url=http://www.etymonline.com/index.php?term=Rin |title=Rin |work=Online a Diksionario ti Etimolohia |accessdate=10 Pebrero 2009 |publisher=Douglas Harper |date=Nobiembre 2001 |archive-date=2015-05-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150509230413/http://www.etymonline.com/index.php?term=Rin |url-status=dead }}</ref> Ti Keltiko/[[Galo]] a nagan para iti Rin ket''Rēnos'', a naala manipud iti taudan nga Indo-Europeano a kas ti Hermaniko a nagan. Daytoy ket mabirukan pay kadagiti sabali a nagan a kas ti [[Karayan Reno]] idiay Italia, a nakaalaan ti naganna manipud iti Galo.<ref>Johannes Hoops, Reallexikon der germanischen Altertumskunde, Tomo 24</ref> Ti Latin a nagan a''Rhēnus'' ken ti Taga-ugma a Griego a ''Ῥῆνος'' (''Rhēnos'') ket nagtaud dagitoy manipud iti Keltiko a balikas, ken saan a dagus a nanipud ti Indo-Europeano, gapu ta dagitoy ket nakibinningayda ti panagbalbaliw manipud iti -''ei''- iti -''ē''-, a pakailaslasinan [[dagiti Keltiko a pagsasao]] ngem saan a Latin wenno Griego (ti Latin a nagan ket mabalinton a kas ti *''Rīnus'').

Ti nagan ket nailetra nga adda ti -h- kadagiti adu a pagsasao iti tatta nga aldaw, ngem ti pannakakitkita manipud kadagiti nasapsapa a panagibagbaga ti nagan ket awan ti -h- (a kas ti Daan nga Ingles), daytoy ket saan nga etimolohiko a panangiletra. Daytoy ket mabalin a naibatay ti Latin transliterasion ti Griego a porma ti nagan, a ''Rhenos'',<ref name=etym /> makitkita pay iti ''rheos'', alog, ken ''rhein'', agayus. Ti Latin pannakailetra ket mabalin idi a naala manipud iti Griego, ngem ti nagan ti karayan ket mabalin nga adda idin iti Latin sakbay ti dayta. Ti moderno a taudanna ket mabirukan iti Italiano a balikas ti ''Reno'' (ken nagan pay ti maysa a karayan idiay Italia, a kas ti naibagbaga dita ngato).

== Dagiti paammo ==
{{Reflist}}

== Dagiti nagibasaran ==
* {{cite book|title=Palaeoheograpiko a Panagrang-ay ti Rin-Meuse Delta, Ti Olanda|last1=Berndsen|first1=Henk J.A.|last2=Stouthamer|first2=Esther|year=2001|publisher=Koninklijke Van Gorcum|location=Assen|isbn=90-232-3695-5|oclc=495447524|url=http://www.geo.uu.nl/fg/palaeogeography/books/palaeogeographic-development|access-date=2017-07-13|archive-date=2008-12-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20081224235314/http://www.geo.uu.nl/fg/palaeogeography/books/palaeogeographic-development|url-status=dead}}
* {{cite book |title=Ti Panagparukna ti Katutuboi: Danum, Langa iti daga, ken ti Panagaramid ti Moderno nga Alemania|last=Blackbourn|first=David|authorlink= David Blackbourn|year=2006|publisher=Jonathan Cape|location=Londres|isbn=0-224-06071-6|oclc=224244112|url= }}
* {{cite journal|last1=Cohen|first1=K.M.|last2=Stouthamer|first2=E.|last3=Berendsen|first3=H.J.A.|date=Pebrero 2002|title=Fluvial Deposits As a Record for Late Quaternary Neotectonic Activity in the Rhine-Meuse Delta, The Netherlands|journal=Olanda a Warnakan dagiti Heosiensia – Geologie en Mijnbouw|volume=81|issue=3–4|pages=389–405|url=http://www.njgonline.nl/publish/articles/000210/article.pdf|issn=0016-7746|access-date=2012-11-05|archive-date=2007-08-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20070810070737/http://www.njgonline.nl/publish/articles/000210/article.pdf|url-status=dead}}
* {{cite book |title=Kaso a Panagadal ti Rin|last1= Frijters|first1=Ine D.|last2=Leentvaar|first2=Jan|year=2003|publisher=UNESCO a Programa ti Sangalubongan a Hidrolohiko, (Rep. No. SC/2003/WS/54)|location=Paris|url= http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001333/133303e.pdf|series= Dagiti teknikal a dokumento ti hidrolohia, blng. 17|oclc=55974122}}
* {{cite journal|last1=Gouw|first1=M.J.P.|last2=Erkens|first2=G.|date=Marso 2007|title=Arkitektura ti Holoceno Rin-Meuse delta (ti Olanda) – Ti nagbanagan ti panagsinnukat kadagiti ruar a panagtengngel|journal=Olanda a Warnakan dagiti Heosiensia – Geologie en Mijnbouw|volume=86|issue=1|pages=23–54|url=http://www.njgonline.nl/publish/articles/000306/english.html|issn=0016-7746|access-date=2012-11-05|archive-date=2007-09-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20070927220422/http://www.njgonline.nl/publish/articles/000306/english.html|url-status=dead}}
* {{cite journal |last1= Hoffmann|first1=T.|last2=Erkens|first2=G.|last3=Cohen|first3=K.|last4=Houben|first4=P.|last5=Seidel|first5=J.|last6=Dikau |first6=R.|year=2007|title= Holocene Floodplain Sediment Storage and Hillslope Erosion Within the Rhine Catchment|journal=The Holocene|volume=17|issue=1|pages=105–118|doi=10.1177/0959683607073287}}
* {{cite journal |last1=Ménot |first1=Guillemette|last2=Bard|first2=Edouard|last3=Rostek|first3=Frauke|last4=Weijers|first4=Johan W.H.|last5=Hopmans|first5=Ellen C.|last6=Schouten|first6=Stefan|last7= Sinninghe Damsté|first7=Jaap S.|date=15 Septiembre 2006|title=Early Reactivation of European Rivers During the Last Deglaciation |journal=Science|pmid=16973877|volume= 313|issue=5793|pages= 1623–1625|doi=10.1126/science.1130511}}
* {{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/501316/Rhine-River/34453/History|title=Pakasaritaan ti Karayan Rin|year=2010|work=Encyclopædia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica Online|accessdate=29 Marso 2010}}
* {{cite web|url=http://www.rollintl.com/roll/rhine.htm|title=Dagiti Mapa ken Pakasaritaan ti Krayan Rin|last=Roll|first=Mitch|year=2009|work=The ROLL "FAME" Family|accessdate=29 Marso 2010}}

== Dagiti akinruar a silpo ==
{{wikiquote-inline|Rhine|Rin}}
{{commons-nailinia|Rhine|Rin}}

[[Kategoria:Pagbeddengan ti Austria–Suisa]]
[[Kategoria:Pagbeddengan ti Pransia–Alemania]]
[[Kategoria:Pagbeddengan ti Alemania–Suisa]]
[[Kategoria:Dagiti sangalubongan a karayan ti Europa]]
[[Kategoria:Pagbeddengan ti Liechtenstein–Suisa]]
[[Kategoria:Baybay Amianan]]
[[Kategoria:Dagiti karayan ti Austria]]
[[Kategoria:Dagiti karayan ti Pransia]]
[[Kategoria:Dagiti karayan ti Alemania]]
[[Kategoria:Dagiti karayan ti Olanda]]
[[Kategoria:Dagiti karayan ti Listenstain]]
[[Kategoria:Dagiti karayan ti Suisa]]
[[Kategoria:Rin| ]]
[[Kategoria:Dagiti karayan a pagbeddengan]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo]]