Enesidem

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Çap versiyası artıq dəstəklənmir və render xətaları ola bilər. Zəhmət olmasa, brauzerinizi yeniləyin və əvəzinə standart brauzer çap funksiyasından istifadə edin.
Enesidem
Αἰνησίδημος
Doğum tarixi təq. e.ə. 80[1]
Doğum yeri
Vəfat tarixi təq. e.ə. 10[1]
Vəfat yeri
Dövr Ellinizm, Roma respublikası[3]
Antik fəlsəfə
Yunan fəlsəfəöncəsi dövrü
(e. ə. VII yüzilliyə qədər)

Orfizm  • Homer  • Hesiod  • Ferekid  • Yeddi yunan müdriki  • Epixarm

Qədim yunan fəlsəfəsi
(e. ə. VII–IV yüzilliklər)
Müstəqil filosoflar
Heraklit  • Anaksaqor  • Empedokl
Qədim yunan atomçuları
Levkipp  • Demokrit
Sofistlər

"Böyük" sofistlər → Protaqor  • Prodikus  • Qorqias  • Hippias

"Kiçik" sofistlər → Trasimaxus  • Likofron  • Kritius  • Alkidamas
Ellinizm dövrünün fəlsəfəsi
(e. ə. IV–I yüzilliklər)
Qədim Roma dövrünün fəlsəfəsi
I–V yüzilliklər
Stoaçılıq

Seneka  • Epiktet  • Mark Avreli  • Siseron

Orta platonizm
Alkinous  • Apuleyus  • Qalen  • Plutarx  • Maksim  • Filon  • Selsus  • Teon
Neoplatonizm

Roma məktəbi → Ammonius Sakkas  • Plotin  • Porfirius  • Amelius
Apameya məktəbi → Yamblix  • Sopater
Perqama məktəbi → Sallustius  • Yulian Avqust
Afina məktəbi → Afinalı Plutarx  • Proklus  • Marinus  • Simplikius  • Damaskius

İskəndəriyyə məktəbi → Hierokles  • Hipatiya  • İoann Filoponus
Antik dini təlimlər

Qnostisizm  • Hermetizm  • Mitraizm
Neopifaqorçuluq → Apollonius  • Nikomaxus  • Numenius  • Moderatus

Erkən Xristian fəlsəfəsi

Klement  • Origen  • Avqustin Avrelius  • Boesius  • Saxta Dionisius Areopagit

Enesidem (yun. Αἰνησίδημος, m. ö. I, ya da m. I yüzilliklər) — Qədim Roma dövrünün filosofu, skeptisizm məktəbinin ardıcılı. Onun soyu Krit adasından idi, ancaq həyatı İskəndəriyyədə keçmişdir.

Fəlsəfəsi

Enesidem bir neçə kitabın müəllifi olmuşdur. Onlardan ən tanınmışı “Pirronun sözləri” (yun. Πυρρώνειοι λóγοι) adlanır. Bu kitabda o, bir neçə maraqlı məsələlərə toxunmuşdur. Məsələn, o, səbəblərin olub-olmaması haqqında düşünürdü. Onun fikrincə səbəb anlayışı ziddiyyətlidir. Ətrafımıza nəzər saldıqda təbiətdə bir-birinin yaranmasına səbəb olan müəyyən olayların baş verməsini müşahidə edirik. Hər bir hərəkət onu doğan səbəbdən öncə yaranır. Belədirsə, onda səbəb hərəkətlə eynilik təşkil edir ya yox? Edirsə, onda səbəb və hərəkət bir-birindən ayrı anlayışlar deyildirlər. Əgər onlar eynilik təşkil etmirlərsə, onda deməli səbəb hərəkəti ortaya çıxara bilməz, çünki onların təbiətləri fərqlidir.

Troposlar

Enesidemus skeptisizmə dair “tropos”lar (yun. τρόπος) adlanan dəlillərini açıqlamışdır və onların sayı ondur[4]:

  1. Canlıların duyğuları fərqlidir, hər bir canlı dünyanı özünəməxsus tərzdə görür və qavrayır. Deməli, eyni şey müxtəlif canlılar üçün fərqli görsənir. Beləliklə, biz şeylərin bizə görsənən özəlliklərindən danışsaq da, onların təbiəti haqqında heç nə deyə bilmərik.
  2. İnsanların da şeylərə münasibəti fərqlidir. Ona görə də, o şeylər haqqında birmənalı fikir yürütmək mümkün deyildir.
  3. İnsanın bir neçə duyğu orqanları vardır, onlar eyni şey haqqında fərqli xəbərlər verir. Məsələn, bal ilk baxımdan ikrah hissi doğurur, ancaq o dadlıdır. Ona görə də əvvəlcədən bilinmir ki, onlardan hansına üstünlük verilməlidir.
  4. İnsanın halı hər zaman dəyişir. Məsələn, aç olan insana yemək dadlı, tox olana isə dadsız gələ bilər. Buna görə də, onun gəldiyi qərarlar fərqli olur və bilinmir ki, onlardan hansına üstünlük verilməlidir.
  5. Gəlinən nəticələr məsafə və yerin təsiri altında irəli sürülə bilər. Hər bir şey tutduğu məsafə və yerdən asılı olaraq bizə fərqli görsənir. Məsələn, gəmi uzaqdan kiçik, yaxında isə böyükdür.
  6. Heç bir şey bir maddədən ibarət deyil, qarışıqdır. Məsələn, biz bir şeyi dərk ediriksə, mütləq ona öz düşüncəmizi və münasibətimizi qatırıq. Ona görə də, hansısa bir şeyin mahiyyəti haqqında heç nə demək olmur.
  7. Kəmiyyətlərin (eləcə də dəyərlərin) nisbətinə və quruluşuna görə şeylər müxtəlif görünə və duyula bilər. Məsələn, qum eyni zamanda həm bərk, həm də yumşaqdır.
  8. Şeylər kəmiyyət və keyfiyyətdən asılı olaraq dəyişir. Hər şey nəyə isə nisbətdə bu və ya başqa cür görsənir. Ona görə də, onun hansısa görkəmdə görünməsi daha da çox ehtimal oluna bilər, onun həqiqi təbiəti bilinməz.
  9. Şeylərə münasibət onlara rast gəlməkdən asılıdır. Belə ki, bəzi şeylər nadir hallarda rast gəlindiyi üçün qiymətli sayılır. Məsələn, əgər qızıl daş kimi hər yerdə olsaydı, onda o heç də qiymətli metal sayılmazdı.
  10. Şeylər haqqında iddialar qanunlar, inanclar və adətlərin təsiri altında da yürüdülə bilər. Ona görə də, onların mahiyyəti haqqında birmənalı fikir yürütmək olmur.

Gələcəkdə Aqrippa Enesidemusn 10 troposuna daha beşini əlavə etmişdir.

Mənbə

  • Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 125-127. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.

Ədəbiyyat

  • Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 125-127. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
  • Секст Эмпирик. Три книги Пирроновых положений / Перевод Н. В. Брюлловой-Шаскольской // Секст Эмпирик. Сочинения в двух томах. Том 2. М.: Мысль, 1976.
  • Энезидем // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

Həmçinin bax

Xarici bağlantılar

"Aenesidemus". Internet Encyclopedia of Philosophy.

İstinadlar

  1. ↑ 1 2 Identifiants et Référentiels (fr.). ABES, 2011.
  2. ↑ Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  3. ↑ Энезидем (rus.). // Малая советская энциклопедия / под ред. Н. Л. Мещеряков 2 Советская энциклопедия, 1936.
  4. ↑ Секст Эмпирик. Три книги Пирроновых положений Arxivləşdirilib 2022-07-09 at the Wayback Machine / Перевод Н. В. Брюлловой-Шаскольской // Секст Эмпирик. Сочинения в двух томах. Том 2. М.: Мысль, 1976, s. 219-239.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Enesidem&oldid=7209828"