Gizotso
Gizotso edo Likantropo bat gizaki mitologiko edo folkloriko bat da, otso bihurtzeko ahalmena duena. Itxuraldaketa hau nahita (deabru baten patuaren bitartez) egindakoa edo nahigabe (madarikazio) batek eraginda gerta daiteke.
Gizotso edo likantropo izena (grezieraz λυκάνθρωπος lukánthrōpos, "otso-gizon") mitologia antzina-antzinatik ezagutzen du gizakiak, gai honen inguruko kondairak ia guztiz galtzeraino egon harren bizirik diardute munduko hainbat tokitan. Europan elehazarrek nekazari gizarteetan, abeltzaintza eta artzain bizimoduez aparte, herri sineskeriek hedatu zituen hilketa ulertezinen gertakizunei erantzuna emateko.
Gizotsoaren mitoa XXI. mendean
Gaur egungo arrazionalismoaren ikuspegia
Zinemaren semea
Giizotsoaren irudikapena XX. mendean du jatorria, gehiengoak Erdi Aroan kokatzen badute ere.
Ilargi betearen argipean beste gizotso batek zauritutako gizona (emakumerik ez dirudienez) gizotso bilakatzen da. Ez bakarrik hori, hilezina dirudi; zilarrezko balak bakarrik zauritu eta hil dezakete gizotsoa.
Gizotsoekin lotuak dauden sineskeri guzti hauek "Otso gizona" (The Wolf Man) 1941eko filmean ageri ziran bilduak. Filma honek George Waggnerrek zuzendutako produkzioa ezagunena bihurtu zen 1940ko hamarkada Estatu Batuetako beldurrezko zinemaren barruan, eta hemendik hedatu zan mundura gizotsoei herri jakintzak ontzat dituen asmakizunak.
Cinefantastique gunearen arabera: «... filma klasikoa da artelan bat izan gabe. Miresgarria eta erakargarria da, baina ez du Drakula eta Frankensteinen eragin sortzaile eta artistikoa... Gizon otsoak iraun du benetako kondaira eta arketipikoa dirudien mitologia irudikatzen duelako, errealitatean asmakizun zinematografikoa denean ".
Universaleko munstro klasikoen panteoitik kanpo gizotsoak bazuen erantzuna.
Gizotsoak zientziaren ikuspegitik
XIX. mendean "Argien Aroa" deritzon denboratan zientzia ikerketak bultzada handi bat jaso zuten adar askotan. Iraganeko sineskeriak uxatzeko saiakeratan ziharduten ikerleek gizotsoen herri sinesmenei erantzun egokia bilatu zuten, eta aurkitu ere.
Likantropia
Harrigarria bada ere gizotsoei egindako epaiketek izan ziren likantropia argiratu zutenak, hori bai, XIX. mendetik aurrera. Ez epaileek noski, baina bai epaitutakoei egindako ikerketek. Hiltzaile batzuk bere adimenaren eritasunean euren burua abere batean eraldatzeko nahita edo nahigabeko ahalmena dutela sinesten dute. Ikuspegi hau bere gizartearen inguruko sineskeri eta kulturaren arabera moldatzen delako, honela ulertu daiteke lurraldearen arabera eraldaketa abere batekin edo bestekin ordezkatzea.
Galiziar gizon otsoaren kasua
El Hombre Lobo de Allariz izenarekin ezaguna, Manuel Blanco Romasanta izena zuen.
Hilketa lehen salaketa 1844an iritsi zitzaion, Vicente Fernandez leongo agintaria zen Ponferradatik gertu, heriotzagatik, zorra kobratzen saiatu zena. Absentzian hamar urteko kartzela zigorra ezarri ondoren, Ermida abandonatutako herrian aterpe batera ihes egitea lortu zuen. Han, ganaduarekin bizi izan zen hilabetez.
Jendaurrean agertu zen berriro Antonio Gómezen identitate faltsuaren pean, oraingoan Rebordechaon, bertako biztanleekin nahastuz eta harreman pertsonalak finkatuz, batez ere emakumeen konfiantza eta adiskidetasuna lortu harren. Garai hartan emakumezkoen tipikotzat jotzen zen ehuleen ofizioa egitera etorri zen. Horrek guztiak nolabaiteko ospea ekarri zuen "afeminatua" izateagatik. Horrez gain, saltzaile ibiltari eta bidelagun gisa jarraitzen zuen batez ere basoak zeharkatu behar zituzten emakume haientzat.
Urte horietan hasi ziren Redondela eta Argostios basoetan egin zituen hilketak. Gutxienez hamahiru hilketa egin zituen, biktimak beti emakumeak edo haurrak izanik. Desagerpenak oharkabean igaro ziren, bere senideek beste leku batzuetan finkatu zirela esaten zieten gutunak jasotzen zituela ziurtatu baitzuen, horrela justiziatik urteetan ihes egitea lortuz.
Pomada gantz saltzaile gisa zuen ospea azkar hedatu zen Galizia osoan, baina bertako jendeak gizakien koipez osatuta zegoela susmatzen hasi ziren. Desagertutakoen zenbait gauza agertzeak desagerpenen inguruko susmoak areagotu zituen. Ihesaldia planifikatu zuen, pasaporte faltsuarekin Galizia uztera iritsiz.
1852an, behin betiko salaketa aurkeztu zen Escalona hirian, saltzaile batek emakumeak eta haurrak berarekin bidaiatzera iruzur egiten zituela eta inoiz ez zutela berriro ikusten. Hori dela eta, agintariek - gero koipearen saltzaileari buruzko zurrumurruak entzunda - susmagarri gisa hasi zituzten bilaketak. Azkenean Nombelan (Toledo) harrapatu eta Allarizen (Orense) epaitu zuten, Manuel Blanco Bastida fiskala zela.
Gezurren bitartez emakumeak eta haurrak engainatu, hil egin eta seia edo olioa erauzi eta gero saltzeko berarekin eramatea leporatu zioten. Bere defentsan, Blanco Romasantak sorgin baten sorginkeriaren biktima zela adierazi zuen, haren arabera, ilargi beteko gauetan otso bihurtzea eragin zion. Otso bihurtuta, instintiboki hamahiru pertsona hil zituela adierazi zuen, oinak eta hortzak erabiliz bizitza amaitzeko eta hondarrak besteen konpainian jateko.
| « |
Transformatu nintzen lehen aldia Couso mendian izan zen. Bi otso sutsu handi topatu nituen. Bat-batean, lurrera erori nintzen, konbultsioak sentitzen hasi nintzen, hiru aldiz estropezu egin nuen kontrolik gabe eta segundo batzuetan ni neu otsoa nintzen. Bost egun eman nituen beste biekin zintzilik, gorputza berreskuratu nuen arte. Orain ikusten duzuna, jauna. Beste bi otsoak nirekin etorri ziren, nire ustez otsoak zirenak ere, gizaki itxura aldatu zuten. Bi valentziar ziren. Bata Antonio deitzen zen eta bestea Don Jenaro. Eta nirea bezalako madarikazioa ere jasan zuten. Luzaroan otso gisa atera nintzen Antonio eta don Jenarorekin. Hainbat pertsona eraso eta jan ditugu gose ginelako. Manuel Blanco Romasanta, Causa núm. 1778: Causa contra hombre lobo, juzgados de Allariz (Orense) |
» |
Epaiketak ("gizon otsoaren kasua" izenarekin ezagutzen dena) urtebete inguru iraun zuen. Sententzia 1853ko apirilaren 6an iritsiko zen, Romasantak berrogeita lau urte zituela: ez zela ez eroa, ez ergela edo maniatikoa, eta "garrote vil"-era kondenatu zuten frogatu zitezkeen bederatzi hilketa bakarrengatik eta biktima bakoitzeko mila errealeko isuna ere jarri zioten.
Kasua jarraitzen zuen Frantziako hipnotizatzaile batek gutun bat bidali zion Grazia eta Justizia ministroari eta bertan zalantzak azaldu zituen Romasantak likantropia pairatu zuen edo ez. Hipnosiaren bitartez beste gaixo batzuk sendatu zituela esan zuen eta exekutatu aurretik hipnotizatzen utzi zezatela eskatu zuen ere. Era berean, Isabel II.a erreginaren esku-hartzea eskatu zuen, eta honek Auzitegi Gorenari kasua berrikusteko eskatu zion. Geroago, Isabel II.ak Romasanta heriotza zigorretik askatzeko agindua sinatu zuen, hau bizi osorako kartzelara murriztuz. 1863ko abenduaren 14an hil zen Ceutako espetxean urdaileko minbiziaz.
Hipertrikosia
Hipertrikosia, antzinatik ezaguna zan mutazio genetikoa, sindromea diotena, XVI. mendean gaixotasun bezala ikusi zuten jasaten dutenen zorionerako. Ikerle askoren iritzian gizotsoen sineskeriak hipertrikosian izango lukete jatorria. Zoritxarrez ezjakintasuna eta sineskeriek zamatsua egin du hipertrikosia jasaten duten bizia. XX. mendea arte zirku eta munstro ferietan izaki ikusgarri gisa lortzen zuten lanbidea bakarrik.
Errabia
Errabia, edo amorrua, animaliek transmititutako gaitza da. Amorruaren birusak animaliak infektatzen ditu, eta haginkada baten bidez pasatzen dute gizakira.
Errabiaren inkubazio epea luzea izan daiteke, urtebeteraino luzatu daiteke. Batzuetan, bi hilabete besterik ez dira behar. Inkubazio epea sintomarik gabekoa izaten da. Baina garunera iristerakoan lehenengo sintoma nabariak agertzen dira, neurologikoak batik bat: sukarra, ondoeza, antsietatea, depresioa, eztarriko espasmoak, gehiegizko listu-ekoizpena, buruko-asaldura handia...koma, eta hiltzea gertatu arte izena ematen dioen amorrua nabarmena izaten da.
Banpirismoaren jatorria onesten duen gaixotasun hau gixotxoen zenbait jokabideekin ere parekatua izan da.
Gizotsoa iraganean
XVI eta XVII. mendeetako Europako epaiketa famatu pare bat
Bedburgeko Gizon Otsoa, Kolonia (Alemania) inguruko herria, Erdialdeko Europa katoliko eta luteranoen aurrean Erdialdeko Europa suntsitu zuen erlijio gerretan. Fanatismo erlijiosoaren testuinguru honetan, Peter Stumpf nekazariak - alarguna, bi seme-alabaren aita eta ezkerreko eskuineko trontzarekin (stumpf, alemanez) erraz identifikatzen dena - torturapean aitortu zuenez, magia beltza praktikatu ez zuenetik haurra zela baina otso odoltsu bihur zitekeela deabruak eman zion gerriko magikoari esker eta, itxura horren pean, dozena bat pertsona baino gehiago irentsi zituela; Bere semearen garuna jatea eta alabarekin intzestu harremanak izatea ere leporatu zioten. Zigortzeko ikusita, 1589ko urriaren 31n gurpil baten gainean hiltzera kondenatu zuten, aliketekin bere haragia erauziz, aizkoraz desegin eta, azkenean, bere aztarnak erre aurretik ezpataz moztu zioten burua (bere alaba, patu bera jasan zuen).
Hamar urte beranduago Angersen (Frantzia), 1598an, animaliek jan zuten nerabe baten gorpua aurkitu zen. Gorputzetik oso gertu, bertakoek borroka egin zuten, ia biluzik eta odol arrastoak eskuetan zituen gizon batekin. Harrapatutako gizona Angerseko Otsoa deitu zutena Jacques Roulet eskalea zen. Angerseko Otsoaren izenekoaren aurkako epaiketan, aitortu zuenez gurasoek eman zioten ukendu bati esker metamorfosia lortu zuela, horrekin otso bihurtu eta emakumeak eta nerabeak irentsi zituela. Alemaniako kasua ez bezala, Roulet ez zuten heriotza zigorrera kondenatu, asilo batean sartu zuten.
Orduz geroztik, likantropia prozesuak Europa osora hedatu ziren eta, Romasantaren kasuan ikusi dugun bezala, Espainiara ere iritsi ziren, baina dagoeneko XIX. Mendearen erdialdean, gizotsoen boterea sineskeria zelakoan zuten jakindunek.
Erreferentziak
- ↑ (Gaztelaniaz) https://es.wikipedia.org/wiki/Manuel_Blanco_Romasanta. .
- ↑ (Gaztelaniaz) https://es.wikipedia.org/wiki/Sacamantecas. .
- ↑ (Gaztelaniaz) https://es.wikipedia.org/wiki/Petrus_Gonsalvus. .
- ↑ (Gaztelaniaz) https://es.wikipedia.org/wiki/Antonietta_Gonsalvus. .
Ikus, gainera
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q9410
Multimedia: Werewolves / Q9410