Niebert
Dorp in Nederland 
| |||
|---|---|---|---|
  | |||
| Situering | |||
| Provincie |  Groningen
| ||
| Gemeente |  Marum
| ||
| Coördinaten | 53° 10′ NB, 6° 20′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Oppervlakte | 4,24 km² | ||
| Inwoners (2008) |
550 | ||
| |||
Niebert (Gronings: Nijbert) is een dorp in de gemeente Marum in de Nederlandse provincie Groningen. Het dorp telt volgens het CBS 550 inwoners (2010). Het postcodegebied Niebert omvat 680 inwoners. Het dorp is vooral bekend door de aanwezigheid van het enige steenhuis van Groningen.
Geografie
Niebert ligt in het coulisselandschap van het zuidelijk Westerkwartier in het voormalige Ommeland Vredewold. Het dorp is ontstaan als een wegdorp op de oude dekzandrug Vredewold. Kenmerkend zijn de opstrekkende heerden die zich uitstrekken tot ver naar het noorden en zuiden van het dorp.
Niebert bestaat in feite uit twee bewoningsassen. De noordelijke (de Molenweg) is de primaire ontginningsas waaraan tegenwoordig de meeste bebouwing en de oude kerk staan. De zuidelijke is het Malijksepad (lokaal 't Pad genoemd), een voetpad dat over de oude zandrug tussen Marum en Tolbert loopt. Hieraan liggen een aantal boerderijen en het Iwema-steenhuis (zie geschiedenis). Van oudsher lagen de boerderijen aan de primaire ontginningsas, maar na inklinking van de grond als gevolg van vervening aldaar werden ze verplaatst naar het zuiden. De kerk bleef alleen achter. In de 19e eeuw verschoof de bebouwing weer naar de noordelijke as. Het Malijksepad is nooit meer dan een voetpad geweest, dat door de oprijlanen van de boerderijen verbonden was met de primaire ontginningsas.[1]
Ten oosten van het dorp ligt het gehucht De Holm en ten zuidwesten, rond de Grouwweg, het buurtje Grouw. Ten westen ligt het dorp Nuis.
Geschiedenis
Niebert werd waarschijnlijk gesticht vanuit het westelijker gelegen Tolbert, dat tegenwoordig onderdeel vormt van de gemeente Leek. Tolbert betekent dan ook "oude buurt" (tol = t' ol = d' oude) en Niebert "nieuwe buurt" (nie = nieuw, bert = buurt). Vermoedelijk werd het dorp gesticht als randveenontginning in de late middeleeuwen.
In de 16e eeuw begon de grootschalige vervening van de veengebieden rond Niebert en kwamen vele veenarbeiders in het dorp te wonen. In de 19e eeuw had Niebert min of meer een centrumfunctie voor de omliggende omgeving en was als zodanig een welvarend dorp. In de 20e eeuw stagneerde de ontwikkeling echter.
| 1795 | 1849 | 1859 | 1869 | 1879 | 1889 | 1899 | 1909 | 1920 | 1930 | 1947 | 1971 | 1995 | 2001 | 2010 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 241¹² | 649¹ | 582¹ | 598¹ | 644¹ | 773¹ | 856¹ | 940¹ | 442 | 464 | 555 | 465 | 540 | 550 | 550 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Data afkomstig van volkstellingen.nl & CBS. ¹ inclusief buiten kom; ² deel inwoners bij Nuis gevoegd | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Gebouwen
Kerk
In de late middeleeuwen werd een houten kerkje gebouwd in Niebert, die in 1385 op last van de abt van het klooster van Aduard werd vervangen door de huidige kerk van Niebert. Een toren heeft de kerk nooit gehad. Tot 1773 stond er een klokkenstoel naast, die dat jaar werd vervangen door een dakruiter op de kerk. In 1831 werd de kerk zwaar verbouwd, waarbij onder andere de oorspronkelijke gotische spitsboogvensters werden vervangen door de huidige grote rondboogvensters. Mogelijk werd het gebouw toen ook witgepleisterd. Op de bodem van de kerk liggen grafzerken van de familie Iwema en Ybema, waarvan de oudste dateert uit 1601. De preekstoel is van 1743 en werd ontworpen door kistenmaker Jan Bitter (1698-1747) en het houtsnijwerk werd verzorgd door beeldsnijder Casper Struiwig. Struiwig verzorgde ook de orgeltribune en het orgelfront. Het eerste orgel zelf kwam echter pas bij de verbouwing in 1831 in de vorm van een verbouwd kistorgel. In 1941 werd door de Amsterdamse orgelbouwer H. Spanjaard een orgel uit de doopsgezinde kerk van Sint Annaparochie gehaald, dat aldaar eerder was geplaatst door Bakker & Timmenga[2] in 1912. Dit is het huidige orgel. In 1681 werd een klok gegoten voor de kerk door de Leeuwarder klokkengieter Petrus Overney, die echter in 1943 door de Duitsers werd geroofd uit de dakruiter. In 1949 werd een nieuwe klok in de toren gehangen. In 2006 werd de dakruiter gerestaureerd. In hetzelfde jaar werd de windhaan gestolen. Deze werd daarop vervangen door een replica.
Steenhuis
Waarschijnlijk tussen 1375 en 1400 werd het steenhuis (of stins) Iwema gebouwd ten zuiden van Niebert. Dit steenhuis evolueerde in tegenstelling tot veel andere steenhuizen nooit tot een borg, waarschijnlijk doordat de familie Iwema niet van adel was. Wel vervulden ze soms de functie van grietman en redger. Later werd het steenhuis bewoond door de familie Ibema. Het steenhuis werd in 1847 door de lokale dominee Reinder Damsté, die het wilde gebruiken als pastorie/weem, verbouwd tot kop-rompboerderij, waarbij ook het steenhuis verlaagd werd en het geheel witgepleisterd werd. Een schuur aan de noordzijde en een klein schuurtje aan de oostzijde werden gesloopt en aan de westzijde werd een nieuwe schuur gebouwd. In 1851 werd het steenhuis gekocht door de familie De Boer (die in 1844 al de ernaast gelegen Bouwsemaheerd kocht), die langs vrouwelijke lijn familie is aan de Iwema's. Hun nazaten wonen er nog steeds, maar verkochten in 1988 het eigendom aan de stichting Het Groninger Landschap, zodat deze het kon restaureren. Tegenwoordig is Iwema het enige overgebleven steenhuis van de provincie Groningen. Het woonhuis is niet te bezichtigen, de schuur is in 1988 verbouwd tot het 'schilders- en bakkerijmuseum 't Steenhuus'. Het museum was daarvoor vanaf 1986 in de Nieberter molen en de schuur daarachter gevestigd. In de tuin van het steenhuis staat de naar verluidt grootste rode beuk van de provincie Groningen. De gracht rondom het steenhuis is in de loop der tijd dichtgegroeid.
Boerderijen
Aan de oostzijde van het steenhuis staat aan 't Pad 17 de boerderij Bouwsemaheerd, waarvan de familie verwant was aan de Iwema's. Rondom deze boerderij zijn een drietal grachten gegraven in de vorm van de letters J, F en L. Volgens een verhaal zou dit het gevolg zijn van een huwelijk uit 1738.[3] Aan de westzijde van het steenhuis staat aan 't Pad 4 een boerderij die gebouwd is tussen 1851 en 1852.
Overige gebouwen
In het dorp stond al voor 1628 een korenmolen, die in 1895 werd afgebroken. In 1899 werd ter vervanging een pel- en oliemolen uit 1818 uit Zandeweer gehaald en in Niebert weer opgebouwd als een korenmolen in de vorm van een zeskante stellingmolen; de Nieberter molen. Het molenhuis met het dwars geplaatste voorhuis ernaast dateert ook van rond 1899. De Nieberter molen is de enige overgebleven molen in de gemeente Marum en de enige zeskante molen in het noorden van het land.[4] De molen werd gerestaureerd in 1965 en 1973. De gemeente Marum kocht de molen aan in 1973 voor de laatstgenoemde restauratie. In 2011 droeg de gemeente de molen over aan de stichting Het Groninger Landschap.
Niebert heeft lange tijd een openbare en een christelijke basisschool gehad. De openbare was de oudste. In 1883 werd hiervoor een nieuw pand gebouwd. Tot 1909 gingen de kinderen uit Boerakker hier ook naar school. In 1932 kwam een onderwijzeres van de school samen met haar man om het leven, toen ze werden geschept door de tram. De openbare basisschool werd gesloten rond 1990.
In 1928 werd een christelijke basisschool gebouwd in Niebert. In 1992 kreeg deze de naam 'De Kring', toen de school officieel overging op jenaplanonderwijs. In 2002 kampte de school met ruimtegebrek, wat de opmaat vormde voor besprekingen over samenwerking met een openbare school uit Nuis. In 2011 vestigden beide scholen zich in de brede school 't Sterrenpad in Nuis en verloor het dorp zijn laatste school.
Openbaar vervoer
In 1913 werd de Tramlijn Drachten - Groningen door het dorp aangelegd. Deze lijn die aan de zuidzijde van de Molenweg lag werd tot 1948 ook gebruikt voor personenvervoer, maar daarna alleen nog voor goederenvervoer naar onder andere de Drachtster Philipsfabriek. in 1985 werd de lijn opgeheven en in 1988 werd het spoor verwijderd.
Niebert is tegenwoordig te bereiken met QLiner 304 Groningen - Marum - Drachten en lijn 89 Groningen - Marum - Frieschepalen - Ureterp - Drachten. Deze lijnen halteren aan de autosnelweg A7. Tot eind jaren tachtig was de naam van de rijksweghalte Niebert Rijksweg, tegenwoordig is dit Boerakker Rijksweg. Er rijdt ook een bus door het dorp zelf, dit is lijn 88, de stopdienst tussen Groningen en Marum.
Zie ook
Externe link
- Gemeente Marum, Niebert
- ↑ Holmerpad. Historisch Leek.
- ↑ In 1955 werd Spanjaard overgenomen door Fonteijn & Gaal, dat zelf in 1978 failliet ging en in 1979 werd voortgezet onder de naam Kaat & Tijhuis.
- ↑ Formsma et al., Iwemasteenhuis. De Ommelander borgen en steenhuizen p.284-285 (1987).
- ↑ De andere zeven Nederlandse zeskante molens zijn de Mariamolen (Haps, Noord-Brabant), Gebr. Remmerde (Nederhemert, Gelderland), Den Oordt (Ommen, Overijssel), De Schoolmeester (Westzaan, Noord-Holland), Het Jonge Schaap (Zaanse Schans, Noord-Holland), Aagtekerkse Molen (Aagtekerke, Zeeland) en de Korenmolen Waardenburg (Waardenburg, Gelderland).
- Albert Buursema & Marina van der Ploeg (2008), "Niebert". In: Groningen, Stad en Ommeland. Bedum: Profiel. p. 314-315.
- Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma, Niebert (gemeente Marum). Monumenten in Nederland. Groningen. Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist / Waanders Uitgevers, Zwolle (1998).
- niebert. Heemkundekring Vredewold-West.
- Niebert: Nederlands Hervormde Kerk. Stichting Oude Groninger Kerken (4 juni 2011).