Vejatz lo contengut

Comuna de París (1871)

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

Lo tèrme de Comuna de París fasiá referéncia originalament au govèrn de París pendent la Revolucion Francesa. Fa referéncia tanben au govèrn socialista que dominèt brèvament a París dau 18 de març (formalament lo 26 de març) de 1871 fins au 28 de mai de la meteissa annada.

En sens estricte, la Comuna de París de 1871 foguèt simplament l'autoritat locala qu'exerciguèt lo poder a París pendent dos mes a la prima de 1871. Mas, finalament foguèt un dei pus importants episòdis politics de l'epòca (30 000 executats, 38 000 empresonats e 7 000 deportats).

Dins divèrsei vilas de França e d'Occitània coma Marselha, Lion, Sant Estève, Tolosa, Narbona, Grenòble e Limòtges, d'autrei comunas foguèron proclamadas lo 3 de març de 1871, mas totei foguèron reprimidas rapidament. Per Karl Marx, aquela es la premiera insurreccion proletariana autonòma.

Lei causas

Lei causas de l'insurreccion son nombrosas. Regropan d'elements prefonds (inegalitats importantas entre leis abitants, cultura de l'insurreccion...) e d'autrei, mai immediats per lei Parisencs coma la guèrra e sei consequéncias.

La cultura de l'insurreccion e l'influéncia republicana

En 1871, l'insurreccion es fòrça presenta dins la memòria collectiva parisenca. D'efèct, après quauqueis exemples de revòuta pendent la monarquia, lo reflèxe revolucionari entretenguèt dempuei 1789 una cultura politica fasent la part bèla de l'insurreccion[1].

La patz amb Prússia

La Guèrra francoprussiana foguèt declarada lo 19 de julhet de 1870 per Napoleon III. Mau preparadas[2], leis armadas imperialas foguèron aisidament batudas. Lo 20 d'agost, l'armada de Bazaine foguèt blocada dins Mètz[3]. Lo 2 de setembre, l'armada de Mac Mahon e l'emperaire se rendèron après lo desastre de Sedan.[4] D'aquelei novèlas, lo pòple de París ocupèt l'Hôtel-de-Ville e la Republica foguèt proclamada dos jorns pus tard[5]. De mai, un govèrn provisòri, dirigit per lo generau Trochu e Jules Favre foguèt establit per defendre París[5]. L'Empèri resistiguèt quasi pas[6]. Pasmens, ni aqueu govèrn ni Gambetta, mandat en la província poguèron ganhar la guèrra.

D'efièch, la capitulacion de Bazaine e de l'armada de Mètz lo 27 d'octòbre compliquèt fòrça la situacion. La lentor de l'armada francesa de Léger, 100 000 soudats comandats per lo generau d'Aurelle de Paladines, après la victòria de Coulmiers poguèt pas de liberar París dau sètge prussian[7]. Leis autreis armadas francesas (Bourbaki, Faidherbe...) foguèron tanben vencudas. A l'entorn de París, lei temptativas francesas de sortidas (Châtillon, Buzenval, Le Bourget, Champigny...) capitèron mau en partida en causa dau manca d'organizacion e de l'incompeténcia dei generaus[8]. En particular, lei batalhons de la Gàrdia Nacionala, formats per leis abitants de París, foguèron mau utilizats[8]. De mai, lei condicions de la capitulacion (intrada de Prussians dins la capitala, rançon de 200 milions...) foguèron vistas coma una umiliacion[9]. L'agitacion ganhèt la Gàrdia Nacionala e leis unitats de soudats mobils[10]. Per exemple, lo 24 de febrier, ges de batalhon venguèt respòndre a l'apèu dau govèrn per reprimir lei manifestacions[11]. De soudats escampèron dins Sèina un policier que notava lei numèros de regiment[12].

L'assemblada de Versalhas e sa politica

Leis eleccions legislativas dau 8 de febrier de 1871 donèron la victòria ai partisans d'un restabliment de la monarquia ambé quasi 400 deputats. Lei republicans, en particular lei republicans radicaus, foguèron largament batuts en província mai venceires en París e lei vilas grandas[13]. L'assemblada novèla se mesfisèt de la capitala e acceptèt lei condicions de patz[14]. Una campanha de pressa contra París comencèt dins lei jornaus conservadors[15]. Unei deputats republicans coma Victor Hugo foguèron tanben insultats[16]. De mai, l'assemblada refusèt lo transferiment en París e de deputats parlèron de decapitalizacion definitiva de la vila[16]. Pasmens, la decision pus grèva se prenguèt quand l'assemblada rendèt exigibles lei deutes suspenduts per lo sètge[16]. L'activitat economica avent pas encara représ, 150 000 protèsts aguèron luòc dau 13 au 17 de març[16].

Après aquelei decisions, lo generau Vinoy enebiguèt sièis jornaus e un conseu de guèrra condamnèt a mòrt (per contumàcia) quauquei caps republicans radicaus coma Flourens e Blanqui per d'esmogudas durant lo sètge lo 31 d'octòbre de 1870[17]. De mai, lo generau d'Aurelles de Paladine assaièt de sasir lei canons de la Gàrdia Nacionala[18]. Pasmens, la temptativa capitèt mau e lei canons foguèron mes a la sosta, en particular dins lo pargue de Montmartre[18].

Lei canons de París

Adolphe Thiers vouguèt levar lei canons de París per consolidar la posicion de l'Assemblada transferida a Versalhas[19]. Èra una promessa facha ai deputats[19]. D'efèct, París tenguèt una artilharià importanta, mespresats per lei generaus durant lo sètge, mai pagats per una soscripcion populara[20]. Èran donc considerats coma la proprietat dei Parisencs. Ja, pendent l'intrada dei Prussians, leis abitants leis avián estremats[20]. De mai, doas temptativas per prendre lei canons avián mancat e leis pargues d'artilhariá foguèron gardats. La populacion comencèt donc de crénher un còp d'estat reialista contra la Republica proclamada per París[20].

La formacion de la Comuna de Paris

La jornada dau 18 de març

Lo 18 de març, lo govèrn de Versalhas temptèt per lo tresen còp de s'emparar dei canons de la Gàrdia Nacionala de París. Pasmens, aquest còp, lo plan de Versalhas prevesiá una operacion nocturna[21]. Pasmens, lo plan prevesiá una ocupacion militara de la capitala reclamada per lo generau Joseph Vinoy per arrestar lei caps «roges»[22]. Lei membres dau govèrn pensavan tanben que la resisténcia seriá feble sensa lei caps[22]. Lei oficiers de l'armada recebèron donc l'òrdre d'empachar lei recampaments[22].

La falha dau plan èra la dispersion deis unitats enregadas[23]. D'efèct, la division Maud'huy deviá ocupar la Bastilha, la Cité e contrarotlar lei pònts[24]. Ansin, la bregada Wolff (67en e 68en regiments de marcha) aviá de tenir la Bastille e la borgada Saint-Antoine, la bregada Hanrion (2nd batalhon de caçaires, 45en e 69en regiments de marcha) la Cité e lei jardins dau Luxembourg, lo 110en regiment de linha la casèrna Lobau, lo 120en la casèrna Prince Eugène (borgada dau Temple) e unei destacaments leis estacions dau Nòrd e de l'Est, lei Tuileries e lo Lovre[24]. Au nòrd, la division Susbielle deviá prendre lei canons entrepausats dins Montmartre ambé lei bregadas Lecomte (18en batalhon de caçaires, 88en regiment de marcha) e Paturel (17en batalhon de caçaires, 76en regiment de marcha)[24]. Enfin, la division dau generau Faron aviá receuput coma buta lei pargues d'artilhariá dei Buttes-Chaumont[24]. Dispausava dei bregadas La Mariouse (35en e 42en de linha) e Derroja (109en e 110en de linha)[24].

Lo 18, leis unitats prenguèron facilament lei posicions assignadas durant la nuech. Pasmens de matin, lei problèmas arribèron per l'armada[25]. La bregada Paturel foguèt blocada dins Montmartre per la populacion e una partida deis efectius desertèt[26]. De l'autra còsta de Montmartre, la bregada Lecomte foguèt tanben blocada e fraternizèt ambé leis abitants[26]. Capturat, Lecomte foguèt fusilhat ambé lo generau ancian Clément per sei soudats o leis insurgents[27]. La division Faron capitèt mau tanben : lo coronèu Lespiau dau 109en obtenguèt lo drech de se replegar a condition solament que sei soudats laissèsson seis armas a la populacion[28]. D'autrei batalhons de la division aguèron lo meme sòrt[29].

Vèrs 12 h, Vinoy ordenèt l'abandon de la riba drecha e Thiers fugiguèt a Versalhas a 16 h[30]. Doas oras pus tard, lo generau Adolphe Le Flô donèt l'òrdre de quitar la vila[31]. L'evacuacion dei brigas de l'armada comencèt pendent la nuech vèrs 2 h[31]. París passèt sota l'autoritat dau Comitat de la Gàrdia Nacionala.

Leis eleccions dau conseu municipau

Après lo 18 de març, lo Comitat centrau anoncièt la tenguda d'eleccions municipalas lo 22[32]. Lei conservadors de Versalhas comencèron donc una campanha de pressa denonciant l'execucion de generaus e una eleccion "illegala"[33]. Lo 21, un centenau de partisans de Versalhas manifestèt plaça Vendôme davant lo sèti dau Comitat centrau de la Gàrdia Nacionala[34]. Bergeret lei dispersèt[34]. En causa de trébols dins la capitala e d'un semblant de negociacions amb l'assemblada menat per de deputats parisencs coma Clemenceau o Millière, leis eleccions foguèron finalament retardadas[35]. Lo 22, una autra manifestacion provoquèt la mòrt de dos membres de la Gàrdia Nacionala[36]. Lei Federats de Bergeret tirèron sus la manifestacion e tenguèron l'Hôtel-de-Ville[36].

De sera, leis enemics dau Comitat, dirigits per Saissier, Langlois e Schoelcher, ocupèron lei comunas dei Ien, IInd, VIen, IXen e XVIIIen arrondiments e la gara de Saint-Lazare[37]. Lei Federats ocupèron lo quartier dei Batignolles e lo Comitat nomèt Eudes, Duval e Brunel generaus[38]. Pasmens d'aqueu temps, lo camp de Versalhas, afichant son intransigéncia, perdèt progressivament lo sostèn de la borgesiá mejana de París[39]. Brunel, 600 combatents e 2 canons mandats davant la comuna dau IInd sufiguèron per trobar un acòrd e la data dau 26 per leis eleccions[40].

Lo 26 de març, entre 227 000[41] e 229 000[42] abitants votèron. La participacion foguèt corrècta dins tota la vila mai pus importanta dins lei quartiers populars[43]. Lei resultats donèron un avantatge notable ai republicans radicaus[44] :

  • Revolucionaris de la tendéncia de Blanqui (8) : Tridon, Th. Ferré, Rigault, E. Duval, E. Eudes, Miot, Ranvier e Chardon.
  • Revolucionaris d'autrei tendéncias (26) : Protot, Flourens, Grousset, Pyat, Delescluze, J-B. Clément, Vermorel, Gambon, Vallès, Charles Amouroux, Urbain, Dereure, Cournet, Razoua, Géresme, Arnould, Allix, Bergeret, Billioray, Fortuné, Jourde, Brune, Mortier, Ant. Arnaud, Cl. Dupont e Pourille.
  • Membres de l'Internacionala (15) : Varlin, Malon, Theisz, Avrial, Fortuné Henry, Vaillant, Pindy, Assi, Fränkel, Babick, Lefrançais, Chalain, Clémence, Gérardin, Langevin e Champy.
  • Radicaus (10) : Ranc, Ern. Lefèvre, Robinet, Parent, Régère, Meillet, Rastoul, Pruneau, Méline e Murat.
  • Republicans moderats (12) : Tirard, Adam, Rochard, Barré, Brelay, Loiseau-Pinson, Chéron, Desmarest, Ferry, Leroy, Marmottan e de Bouteiller.

Solament, 13 elegits foguèron tanben membres dau Comitat Centrau de la Gàrdia Nacionala : Bergeret, Billioray, Ranvier, Fortuné Henry, Babick, Géresme, Jourde, Pourille, Brunet, Dupont, Mortier, Antoine Arnaud e Champy[44].

Lo 16 d'abriu, leis eleccions complementàrias confirmèron aquelei resultats. I foguèron elegits Jules Andrieu, Georges Arnold, Cluseret, Gustave Courbet, Jean Dupont, Jacques Durand, Jules Johannard, Alphonse Lonclans, Charles Longuet, Jean Fenouillas, Jean-Jacques Pillot, Eugène Pottier, Louis-Auguste Rogeard, Auguste Serraillier, Auguste Sicard, Alexis Trinquet, Pierre Vésinier e Auguste Viard.

La proclamacion de la Comuna

La proclamacion de la Comuna aguèt luòc lo 28 de març de 1871[45]. 100 batalhons de la Gàrdia Nacionala venguèron defilar davant l'Hôtel-de-Ville[45].

L'organizacion de la Comuna

Leis elegits de la Comuna se devesiguèron entre 10 comissions[46] :

Lei realizacions de la Comuna

Lei mesuras simbolicas de la Comuna

Après un vòte lo 12 d'abriu de 1871, la Colomna Vendôme foguèt destruida lo 16 de mai.

La Comuna de París adoptèt simbolicament lo drapeu roge e lo calendier de la Revolucion Francesa. Se decidèt tanben lei destruccions de la demòra d'Adolphe Thiers e de la colomna de la plaça Vendôme considerada coma un simbòl dau despotisme de l'Empèri.

Lei mesuras impausadas per lo foncionament quotidian de París

La premiera obligacion de la Comuna foguèt de norrir e lotjar leis abitants de la capitala. Una comission especiala foguèt creada per assegurar l'avitalhament. D'efèct, Thiers ordenèt lo blocatge de la capitala. Pasmens, París dispausava de resèrvas reconstituidas après lo premier sètge[51]. De mai, Bismarck autorizèt lo passatge de viures a travèrs lei linhas prussianas au nòrd e a l'èst de la vila[51]. I aguèt donc pas de carestiá pendent la guèrra civila[51].

La question dau lotjament èra pus malaisada perque lei classas popularas, menaçadas d'expulsion, e la borgesiá d'artesanat, tanben sovent proprietària, èran lei sostèns principaus de la revolucion[52]. Mai l'insurreccion dau 18 de març foguèt en partida causada per l'impossibilitat de pagar lei rendas dei mes dau sètge. Foguèt per aiçò que la Comuna proclamèt lo 27 de març la remessa dei rendas d'octòbre de 1870 a abriu de 1871[52]. Lo 17 d'abriu, lo remborsament dei deutes foguèt egalament suspendut fins au 15 de julhet de 1871 puei autorizat amb un relambi de tres annadas[53]. Enfin, la situacion deis abitants avent perdut son ostau o essent estats expulsats foguèt reglada per la requisicion de lotjaments deis abitants avent rejonch Versalhas[54].

Lo problèma dau foncionament deis administracions parisencas, maugrat la partença de 80% d'emplegats, se reglèt aisadament car lei servicis publics èran reduchs au Telegraf, ai Domenis, a l'Enregistraments, ai Contribucions, a l'Assisténcia publica e a l'Imprimeriá nacionala[55]. Lo salari dei foncionaris foguèt tanben limitat a 6000 francs per an[56]. Pasmens, la fònt principala de revenguts èra la soldada de la Gàrdia Nacionala, 1,50 F per jorn mai 0,75 F per leis esposas[57], que foguèt pagada pendent tota la guèrra gràcias a una avança de la Banca de França. Aquela mesura assegurèt considerablament la coesion dei Parisencs car la Gàrdia traversava totei lei classas de la populacion[57]. De mai, la soldada foguèt doblada per lo servici fòra París[58].

La justícia e la polícia

Eugène Protot (1870)

Sus la direccion d'Eugène Protot, la Comuna assaièt una reforma prefonda dau sistèma judiciari mai manquèt de la durada necessària[58]. La mesura principala foguèt la supression de la venalitat deis oficiers publics (notaris, ussiers...), transformats en foncionaris de la Comuna, e gratuitat de seis actes[59]. I aguèt tanben de mesuras per garantir lei libertats individualas en fàcia de la Comission de seguretat generala e la polícia de Raoul Rigault[59]. Per exemple, leis arrestacions devián èsser encautadas au delegat per la Justícia dins lei 24 oras seguentas[59].

De son caire, la polícia dirigida per Ferré ambé l'ajuda de Rigault, vengut procuraire de la Comuna, capitèt de gardar seguras lei carrieras de París maugrat quauqueis arrestacions illegalas e reglaments de còmpte politics[60].

Lei condicions e l'organizacion dau trabalh

Per manca de temps, la Comuna realizèt pas una reforma importanta dei condicions e de l'organizacion dau trabalh. Après quauquei mesuras d'urgéncia, i aguèt una avançada limitada vèrs un socialisme d'associacions e de cooperativas. Pasmens, lei necessitats de la guèrra faguèron que lo sistèma capitalista parisenc foguèt respectat durant la Comuna.

Ansin, la Comuna ordenèt rapidament la supression dau trabalh de nuech per leis obriers forniers, mesura revendicada dempuei 1869[61]. De mai, lo 16 d'abriu, la Comuna votèt lo recensament deis obradors abandonats per sei patrons per considerar un rescat e una represa de l'activitat dins una cooperativa[62]. L'expropriacion foguèt pas considerada per lo Conseu de la Comuna[63]. Una soleta entrepresa foguèt donc "comunalizada"[64] car la comission d'enquista encargada dau recensament s'acampèt solament lo 15 de mai per lo premier còp[65].

A la velha de l'intrada versalhesa, i aviá solament la legislacion sus lo trabalh dei fremas qu'èra avançada[66]. Fränkel, Malon, Bertin e Elisabeth Dmitrieff prevesián la formacion d'obradors cooperatius de fremas sostenguts per una ret de venda egalament dirigida per de fremas[66]. Lei comunas d'arredoniment fornirián lo finançament iniciau e lei mercats amirats èran principalament la confeccion de linjariá, de plumas e de flors artificialas[66]. Pasmens, lei comandas de guèrra faguèron atendre lo projèct[66].

Dins leis autrei domenis, leis administracions de la Comuna tractèron lo pus sovent ambé leis entrepresas privadas, mens caras que lei cooperativas obrieras respectant lo sistèma existent[67]. Per exemple, leis entrepresas privadas esquichèron sei còsts redusent donc lei salaris per obtenir lei comandas federadas[67]. La consequéncia foguèt de protestacions virulentas d'obriers e finalament, l'inscripcion d'un salari minimum dins lo quasèrn de cargas[68]. En revenge, ren pertocant la jornada de trabalh que Fränkel voliá limitar a 8 oras[68].

L'ensenhament

La Comuna considerava l'ensenhament coma una difusion de conoissenças e coma un biais d'emancipacion per la classa obriera[69]. De mai, 80 000 enfants parisencs, sovent de fius d'obriers, sus 275 000 anavan pas a l'escòla[69][70]. Ansin, l'escolaritat venguèt laïca, obligatòria e gratuita[71]. Deviá inclure d'aprendissatges intellectuaus e manuaus[71]. Pasmens, maugrat l'ajuda de quauquei comunas d'arredoniment[72], la manca de temps e de mejans faguèt que lei mesuras decretadas foguèron pas aplicadas[71].

La laïcitat

La Comuna votèt lo 2 d'abriu la separacion de l'Estat e de la Glèisa, la supression dau budget dei cultes e la secularizacion dei bens de mans mòrtas deis òrdres religiós venguts «bens nacionaus»[73]. Una comission d'enquista lei deviá recensar[73]. Lei servicis publics, coma leis escòlas e leis espitaus, devián èsser tanben secularizats[73]. Pasmens, la manca de mejans e de personaus competents empachèt encara l'aplicacion dei decrèts[74]. Per exemple, solament 23 glèisas sus 67 foguèron sarradas[75]

Leis autrei Comunas

Marselha (23 de març - 4 d'abriu)

Dempuei leis eleccions legislativas dau 8 de febrier de 1871, Marselha èra agitada e dins un estat d'esperit parier a París[76]. Lo 22, Gaston Crémieux e lei corrents populars anoncièron sa solidaritat ambé la capitala[77]. L'endemans, la situacion bassaculèt. D'efèct, lo premier cònsol, lo comandant de la garnison, lo generau Espivent de la Villeboisnet, e lo prefèct, l'amirau Cosnier, aprovèron una manifestacion de la Gàrdia Nacionala fidèu a Versalhas[78]. Pasmens lo 23 de març, solets lei batalhons dei quartiers populars foguèron presents. Lei crits de «Viva París !» esfraièron lo premier cònsol qu'afichèt una proclamacion republicana[78]. Vèrs 18 h, la prefectura foguèt enceuclada e lo prèfect arrestat[79]. Una comission moderada foguèt creada per la comuna e la Gàrdia Nacionala ambé Crémieux, Job, Etienne, Maviel, Guillard, Allerini, Bosc, Desservy, Sidore, Bouchet, Cartoux e Fulgéras[79].

L'armada se repleguèt a Aubanha[80]. Mai, lo 26, una manifestacion dei partisans de la Comuna de París capitèt mau en Arle e Marselha foguèt isolada[81]. De mai, la Comission, maugrat l'arribada deis elegits parisencs Landeck, Amouroux e May, èra immobila[82]. Ges de defensa foguèron mesa en plaça car la Comission imaginava que l'armada fraternizariá ambé leis abitants[83]. Enfin, lo 30, après quauqueis esitacions, la Comission convoquèt d'eleccions per lo 3 d'abriu[84].

Lo 3, vèrs 22 h, l'armada d'Espivent marchèron dins la direccion de la vila e intrèron lo 4 a 5 h[85]. A 10 h, lei soudats, lòngtemps esitants, finiguèron per escotar mai lei Federats resistiguèron facilament dins la prefectura de 10 h a 12 h[86]. Pendent l'après-dinnar, de canons installats a la cima de Nòstra Dòna de la Gàrdia e lo fòrt bombardèron la posicion federada[86]. Sensa renfòrç, la prefectura foguèt abandonada a 17 h e ocupada vèrs 19 h 30[86]. Crémieux, Etienne e 900 autrei personas foguèron arrestats[87].

Narbona (24-31 de març)

Narbona se revoutèt tre que la novèla dau 18 de març foguèt conoguda sus la direccion d'Émile Digeon[88]. Lo 24, la populacion ocupèt la comuna[88]. Lo premier cònsol de la vila temptèt de resistir mai lo 26, la Comuna de Narbona l'arrestèt ambé dos oficiers de la garnison[88]. Digeon assaièt de liar son movement ambé lei Comunas de Marselha o Tolosa e de lo propagar[88]. Pasmens, d'unitats de l'armada coloniala arribèron davant la vila lo 28 obligant la construccion de barricadas e l'abandon d'un viatge de Digeon a Besièrs[88]. Lo generau Zentz anoncièt un bombardament per lo 31 de març[89]. Podent pas fraternizar ambé lei soudats ni resistir a l'artilhariá, la populacion evacuèt la vila[89].

Autrei vilas

De movements nombrós aguèron luòc dins lei vilas grandas après lo 18 de març de 1871 mai foguèron rapidament reprimits : Lion (23-24 de març), Sant Estève (24-28 de març), Le Creusot (25-27 de març) e Tolosa (22-27 de març)[90].

La guèrra civila

Leis armadas en preséncia

L'armada versalhesa

Soudat francés amb un fusiu Chassepot.

L'armada versalhesa conoguèt un esfòrç remarcable de reconstruccion. D'efèct, l'armada que se repleguèt de París après la revirada dau 18 de març, e la fraternizacion ambé la populacion, vendrà en quauquei setmanas l'armada qu'escracharà la Comuna. Aquela transformacion passarà per mai d'una etapa e durarà tota la guèrra.

Ansin, durant la fin dau mes de març, lei regiments èran en marrit estat. Per exemple, 550 soudats mancavan au 109en regiment e 460 au 110en[91]. De mai, lei soudats encara dins son unitat escotavan pas e se batián ambé lei policiers e lei gendarmas[92]. Leis oficiers atribuiguèron aqueu comportament ai liames creats ambé la populacion durant lo sètge e ai Parisencs incorporats dins l'armada[92]. Certanei regiments foguèron mandats en Africa e totei lei combatents sospichats de venir de París o d'aver de simpatia per l'insurreccion eliminats de l'armada[93]. Pasmens, lei caps d'unitats aprofichèron tanben la situacion per se separar de soudats marrits[94]. Enfin, la polícia foguèt encargada de la susvelhança de l'estat d'esperit dei tropas[95].

Leis esitacions toquèron tanben leis oficiers. Dins aquò, lei reaccions foguèron diferentas. Certanei demissionèron o se declarèron malauts coma per exemple cinc capitanis dau 113en regiment[96]. Au contrari, d'autrei gradats venguèron de ferotgeis enemics de la Comuna. Foguèt lo cas dau coronèu Lespiau, probablament umiliat per lo 18 de març[97]. Generalament, lo morau deis oficiers èra bas mai restèron leiaus a Versalhas[98]. Puei, la situacion se melhorèt ambé l'evolucion dau conflicte[98]. De mai, lo govèrn de Thiers assaièt de remplaçar leis oficiers nomats durant lo sètge de París per la Republica per lei presoniers liberats per Prússia, mens suspècts de republicanisme[98].

Après, lei condicions de vida dei soudats foguèron melhoradas. D'efèct, avans la guèrra còntra Prússia, leis oficiers èran sovent absents[99]. Thiers placèt l'intendéncia au centre de sei preocupacions que foguèt facilitada per la proximitat de camps militars de la zòna d'operacions. Leis oficiers superiors, coma lo coronèu dau 113en regiment, l'imitèron. Lei racions e la soldada foguèron tanben aumentadas e melhoradas[100].

Enfin, lo govèrn escampèt pauc a pauc sa propaganda[101]. Premierament, assaièt de separar lei soudats de la populacion per alunchar leis agitators eventuaus[101]. Pasmens, maugrat lei crenhenças dei generaus, la Comuna faguèt pauc per convéncer l'armada versalhesa de fraternizar o de se revoutar[102]. De mai, lei contactes ambé la populacion restèron coma a Satory[103]. Un sistèma d'autorizacions foguèt adonc creat per lei marchands e lei fremas en contacte ambé lei soudats[103]. Lo pus important finalament, foguèron caça fòrça susvelhada dei jornaus de la Comuna (estrictament defenduts), l'introduccion dei jornaus conservadors, presentant lei Comunards coma de criminaus e d'estranges, e lo restabliment de la disciplina[104].

Maugrat leis esfòrç de caps, la combativitat serà febla pendent tota la guèrra. D'efèct, au contrari dei Comunards, lei soudats mancavan d'experiéncia e la motivacion èra mens granda. De mai, lei generaus e Thiers crenhián un movement de panica coma pendent la batalha de Courbevoie en fàcia d'una defensa determinada[105]. Enfin, la propaganda alentiguèt l'armada de Versalhas aviá paur de minas pretengudas laissadas per lei Federats. L'artilhariá e leis atacas de nuech en nombre foguèron donc essencialas pendent tot lo conflicte[105].

Per leis efectius, solament 46 000 combatents lo 6 d'abriu[106], lo govèrn de Thiers negocièt ambé Bismark car lei preliminars de patz interdisián mai de 40 000 soudats au nòrd de Léger[105]. Lo cancelier d'Alemanha, ostil a la Comuna, autorizèt donc una aumentacion dau nombre de combatents francés a l'entorn de París : 110 000 lo 25 d'abriu e 130 000 a la fin de la guèrra[105].

L'armada federada

Aficha publica
Soudat de la Gàrdia Nacionala amb un fusiu Tabatière (1870).

L'efectiu teoric de la Gàrdia Nacionala èra 96 000 soudats e 4000 oficiers per leis unitats activas, 100 000 soudats e 3500 oficiers per leis unitats de la gàrdia sedentària, 3450 combatents dins lei còrs francs, 1200 canons e 2500 artilhiers[107]. Pasmens, lo manca d'organizacion demeniguèt lei forças realament alinhadas per la Comuna. Durant leis operacions fòra París, i aviá 16 000 combatents d'Ivry a Saint-Ouen e solament 200 canons foguèron utilizats[107]. Leis efectius maximums, entre 30 000 e 40 000, foguèron agantats per la sortida dau 3 d'abriu mai l'indisciplina faguèt lèu tombar lo nombre de soudats.

Ansin, l'indisciplina foguèt lo problèma principau dei comandants federats. Lei causas foguèron l'abséncia frequenta de la disciplina, lo manca d'oficiers e lo fosc dins l'organizacion deis unitats. D'efèct, lei combatents de la Gàrdia Nacionala èran de ciutadans qu'elegissián seis oficiers, que discutissián leis òrdres e sovent refusavan d'escotar[108]. Per exemple, de batalhons entiers abandonèron de posicions per assistir ais obsèquias de tuats de l'unitat o dau quartier[109]. Leis oficiers èran tanben generalament elegits per seis opinions politicas e avián pas de conoissenças militaras[110]. Enfin, la volontat dau generau Cluseret de crear de companhiá de guèrra per remplaçar lei batalhons de la Gàrdia Nacionala coma unitat de combat aumentèt la confusion car lei batalhons dispareguèron pas durant la guèrra.

Pasmens, París conservèt quauqueis atots. Premier, se l'organizacion dei fòrças èra defalhenta, l'intendéncia capitèt d'avitalhar convenentament lei soudats federats en viure e municions[111]. Segondament, après lo sètge de 1870-1871, la capitala teniá un arsenal impausant compausat de mai de 300 000 fusius, de 1200 canons e de desenaus de cartochas[107] [112]. De mai, après lo sètge e quasi un an de guèrra, lei combatents de la Gàrdia Nacionala èran experimentats e lei batalhons, formats d'abitants dei memei quartiers, fòrça units[113]. En particular, leis oficiers, elegits per leis òmes dau batalhon vouguèron èsser dignes d'aquel onor[114]. Enfin, Cluseret puei Rossel assaièron de professionalizar lo còrs d'oficiers nomant de militars ancians, principalament francés o polonés (lei fraires Dombrowski, Wroblewski, Matuszewicz, La Cécilia, Lisbonne, Razoua...), coma comandant[115].

Après lei desfachas dau 3 d'abriu, l'estrategia de Cluseret puei de Rossel foguèt de defendre París e lei fòrts, esperant que Versalhas arrestarián un assaut malaisat o que lei Prussians impausarián un compromés politic[110]. Durant lei batalhas, lei soudats de la Comuna pervenguèron d'entretenir una poissança de fuòc considerabla gràcias ai resèrvas de municions de la capitala durant tota la guèrra[116]. Enfin, l'experiéncia dau combat de la Gàrdia Nacionala conjugada a la motivacion de certaneis elements faguèron que quauquei ponhadas de combatents rivalizèron ambé d'unitats versalhesas largament pus nombrosas[117] [118].

Lei combats fòra París

La sortida federada dei 3 e 4 d'abriu

Après doas operacions de reconoissença versalhesas lei 27 e 30 de març[119], la guèrra civila comencèt lo 2 d'abriu de 1871 a 11 h[119] [120]. Doas bregadas d'infantariá e un destacament de cavalariá ataquèron lei Federats defendent Courbevoie[120] [121]. Maugrat quauquei dificultats, lei fòrças de Versalhas s'emparèron de la vila e lei Comunards s'enfugiguèron a Neuilly[120] [122] [123]. Aquesta ofensiva provoquèt la colèra de la populacion parisenca[119] [124] [125]. La Comission executiva finiguèt per acceptar una sortida l'endeman contra Versalhas[124]. Lo plan d'accion dei generaus federats èra de faire una demostracion davant Rueil pendent que doas colomnas se ronçarián sus Versalhas per Meudon e lo platèu de Chatillon[126] [127].

Lo 3, lei movements federats s'efectuèron fòrça dificilament per manca d'oficiers e d'organizacion : lei comandants negligiguèron de prendre d'artilhariá, de municions suplementàrias e de viures [126] [128]. De mai, lei soudats e de generaus federats pensavan lo fòrt dau mont Valerien neutre o aliat a la Comuna[128] [129]. Quasi 30 000 combatents participèron a la sortida mai leis errors de comandament faguèron que paucs foguèsson sus lo frònt lo matin dau 3[129]. De mai, lei tirs dau mont Valérien semenèron la panica[129] [130]. Sospressa, l'armada de Versalhas respostèt tardivament[129]. Au nòrd a Rueil, 2200 Federats comandats per Bergeret e Flourens se turtèron a 10 000 soudats governamentaus de Vinoy, Du Preuil e de Gallifet[129] [131]. Mens nombrós, quauquei Comunards defendèron Rueil puei se repleguèron vèrs Neuilly e Asnières a 13 h[129] [132]. Au sud sus lo plan de Chatillon, lei 6000 a 7000 gàrdias nacionaus dau generau Duval foguèron arrestats davant Villecoublay per una ponhada de soudats de Versalhas[133]. Una contraofensiva rebutèt lei Comunards vèrs Chatillon[134]. Enfin, lo centre de l'ataca federada, comandat per Eudes e Cluseret prenguèt lei Moulineaux, ben defendut per una unitat de gendarmas, mai pas Meudon tengut per la bregada La Mariouse[134] [135].

La sortida comunarda es donc una revirada sevèra. Capturats, Flourens e Duval foguèron tuats per l'armada de Versalhas[136] [137]. Se fusilhèt tanben d'autrei presoniers[134] [138].

Combats dau teatre de Neuilly

La desfacha dau 3 d'abriu entraïnèt una mobilizacion novèla de París : lei Federats reocupèron Courbevoie e barricadèron lo pònt de Neuilly menaçant Versalhas[139]. Lo generau prògovernamentau Vinoy recebèt l'òrdre de prendre Neuilly[139]. Lo 6 pendent la matinada, Vinoy bombarbèt Courbevoie e una unitat de gendarmas ataquèt per lo pònt de Neuilly a 16 h 30[139] [140]. Lei soudats de Versalhas arribèron fins au pargue de la vila mai perdèron dos generaus[141] [139]. En consequéncia, la Comission executiva decidèt de remplaçar Bergeret per lo Polonés Dombrowski[142] [143].

Maugrat la diferéncia considerabla entre leis unitats de Dombrowski (2000[141] a 2500 combatents[143]) e aquelei dau Ièr còrs de Ladmirault (23 915 soudats[144]), lei Federats repassèron a l'ataca lo 9 pendent la nuech[143]. Passant la Sèina, sosprenguèron lei soudats dins Asnieres e lo castèu de Becon[143]. D'aquelei ponchs, Courbevoie e lo pònt de Neuilly foguèron tanben bombardats de flanc[143]. Una contraofensiva capitèt mau lo 12[143]. Pasmens, aquela contraofensiva versalhesa mòstra lo cambiament de situacion dau 12 d'abriu que l'armada governamentala comence son assaut generau[145].

Dau 14 au 17, lei batariás de Courbevoie pilonèron lei linhas comunardas e una bregada ataquèt tornarmai lo castèu de Becon[146]. Defenduda per 250 Federats, la posicion resistiguèt sièis oras avans de cedir[146]. Pendent la nuech, lei demandas de renfòrç formuladas per Dombrowski desboquèron pas car solament 300 òmes arribèron[146]. L'endeman, una segonda ofensiva foguèt lançada dins la direccion d'Asnieres. Dins un premier temps, lei soudats de Ladmirault afrontèron una defensa vigorosa mai a la fin de la jornada, lei batalhons federats escagassats bateguèron en retirada detràs de la Sèina[146].

Lei combats continuèron fins a la fin dau mes dins Neuilly puei davant lo barri[141]. Finalament, lei Federats se repleguèron dins la vila en causa de l'intrada de l'armada governamentala lo 21 de mai.

Combats dau teatre d'Issy e de Vanves

La neutralizacion dei fòrts d'Issy e de Vanves èra una etapa necessària avans l'assaut dirècte de París[147]. D'efèct, tresplombant la Sèina, lo fòrt d'Issy podiá prendre en enfilada tot obratge de sètge[147]. Sa garnison aviá 600 combatents e 50 canons de qué dos tèrç èran fòra servici[148]. Era sostenguda per lo fòrt de Vanves amb 500 Federats e 20 canons, lei basions 72 e 73, 4 locomotivas blindadas sus lo viaducte dau Ponch dau Jorn e quauquei centenaus de Comunards dins leis enfrondadas a l'entorn dau vilatge d'Issy e dau fòrt[149]. L'ataca d'Issy foguèt fisada au IInd còrs dau generau Ernest Courtot de Cissey[150]. Comptant mai de 26 000 soudats[144], aqueu còrs èra sostat per lei batariás de Bagneux, Chatillon, Breteuil, Brimborion e Moulin-de-Pierre bastidas sus d'ancianei posicions prussianas dominant París[151]. L'armada de resèrva participèt tanben a l'assaut car lei soudats de Ladmirault avián pas fòrça experiéncia[152]. Lo generau Séré de Rivières dreicèt un plan prevesent la presa dau fòrt entre lo 8 e lo 18 de mai[150].

L'ofensiva comencèt lo 25 d'abriu amb la division dau generau Farron[151] [148] [152]. 52 canons durbiguèron lo fuòc sus lei dos fòrts[153]. Après de combats saunós, l'armada de Versalhas prenguèt lo 25 la peiriera pròche dau cementèri d'Issy[151]. Lo sera dau 26, prenguèt tanben lo vilatge dei Moulineaux onte se fortifiquèt lei 27 e 28[154]. Lo 29, lo fòrt foguèt parcialament evacuat per sa garnison mai reocupat l'endemans[154] [155]. Aquela evacuacion causèt lo remanda de Cluseret remplaçat per Rossel[156]. Lo 2 de mai, lei soudats governamentaus ataquèron adonc l'estacion de Clamart e lo castèu d'Issy.

Lo resultat d'aqueu combat diferís segon lei testimònis. Prosper-Olivier Lissagaray afierma que l'armada prenguèt facilament l'estacion e lo castèu après una lucha acarnada[156]. En revenge, Gaston Da Costa ditz que l'estacion e lo castèu resistiguèron fins au 5[157]. Lo 7, l'investiment dau fòrt foguèt complèt e les Federats cochats de la glèisa d'Issy lo 8 maugrat una defensa ostau per ostau[158] [159]. Pendent la nuech, lei Comunards evacuèron definitivament lo fòrt e lei soudats de Versalhas i intrèron l'après-dinnar dau 9[160].

L'ofensiva de Versalhas se perseguiguèt lo 11 per una ataca, lançada sensa òrdre, contra lo fòrt de Vanves que foguèt repossada per lo generau Wroblewski arribat ambé dos batalhons de renfòrç[161] [162]. D'aqueu temps, l'artilhariá versalhesa bombardèt violentament lo vilatge d'Issy e lo Covent deis aucèus defendent lo vilatge de Vanves[162]. Procedissent encara per assaut nocturne, l'armada governamentala prenguèt lo licèu de Vanves entre lo 12 e lo 13 de mai, lo fòrt d'aqueu vilatge entre lo 13 e 14 e lo rèsta d'Issy lo 15[162]. Après una darriera contraofensiva rebutada lo 16, l'armada arribèt a quauquei centenaus de mètres dau barri de París lo 19[163].

Combats dau teatre sud

La Setmana Saunosa

L'intrada de l'armada de Versalhas dins París

Après lei batalhas d'Issy e de Vanves, l'armada governamentala, apielada per 300 canons, arrivèt davant lei bastions 63, 64 e 65 e preveguèt l'assaut dau barri lei 22 e 23 de mai[164] [165]. Pasmens lo 21, l'intrada dins París aurà luòc gràcias a un agent, nomat Ducatel. D'efèct, lo barri èra quasi plus defendut pendent tot lo mes de mai[166] [167]. Ducatel senhalèt donc simplament que lo bastion 64 èra pas ocupat e l'armada versalhesa aprofichèt la situacion[168].

21 de mai

L'armada de Versalhas intrèt a 15 h per lo bastion 64 ambé la division dau generau Vergé[168]. Dombrowski foguèt prevengut a 16 h e lei premiers combats dins París comencèron a 17 h vèrs lei carrieras de Passy[168]. Pasmens, la Comuna aviá solament 1000 combatents entre lei bastions 62 e 67, la Sèina e lo viaducte dau Point-du-Jour[169]. Lei Federats temptèron de tenir lo desbocat dau baloard Murat e lo viaducte[170]. Una contraofensiva, lançada per Dombrowski, capitèt mau e foguèt arrestada a 21 h[171]. D'aqueu moment, l'armada governamentala ataquèt ambé doas colomnas[172].

22 de mai

A 1 h, una colomna de l'armada de Versalhas destruguèt la barricada de la carriera Guillon e escalèt leis autors dau Trocadéro[172] [173]. A 3 h, aquela posicion èra presa[173]. De lòng dau camin de fèrre, lei soudats governamentaus foguèron arrestats un moment mai lei Federats, sensa renfòrç, se repleguèron au castèu de La Muette, puei vèrs Les Champs Elysées a 1 h 30[172]. Sus l'autra riba, lo generau Cissey intrèt tranquillament per lei pòrtas de Sèvres e Versalhas[174]. Prenguèt la casèrna Dupleix[175].

De matin, Delescluze proclamèt la guèrra de barricadas amb una aficha començant per : "Pron de militarisme ! plus d'estats majors galonats e daurats sus totei lei corduras ! Plaça au pòple, ai combatents ai braç nus..."[176]. Après aquela declaracion, la disciplina s'afondrèt dins lei fòrças federadas[177]. Pasmens a 5 h, Delescluze ordenèt a Brunel de defendre la plaça de La Concorde[177]. A 5 h 30, l'armada versalhesa prenguèt la partida superiora dei Champs Elysées e lei pòrtas de Bineau, d'Asnières e de Clichy enceuclant lei Comunards tenent lo frònt de Neuilly e Asnières[178]. Finalament, foguèron aplantats davant lei Batignolles e la borgada Saint-Honoré[178] [179]. Riba senèstra, la casèrna dei Champs de Mars foguèt presa e incendiada[180].

23 de mai

A 2 h, La Cécilia, Vermorel, Lefrançais e Johannard e un centenau de combatents arribèron a Montmartre ont ren èra previst per la defensa[181] [182]. A 3 h, lei combats recomencèron quand l'armada de Versalhas passèt per la pòrta de Sant-Ouen normalament tenguda per lei Prussians[182]. Vèrs 9 h, Ladmirault prenguèt lei Batignolles e ataquèt Montmartre per sei flancs[183]. Solament quauquei desenaus de Federats defendèron lei carrieras Lepic, Marcadet e Clignancourt[184]. Entre 11 e 12 h, lo cementèri e lo somar de Montmartre foguèt pres e tota resisténcia cessèt vèrs 12-13 h[185] [186]. Au sud de Montmartre, la barricada de la carriera Pigalle tombèt a 14 h contra lo còrs de Clinchant[187]. Lei chaples comés per l'armada de Versalhas comencèron adarrè[185] [188].

Riba senèstra, l'armada governamentala aguèt de mau d'avançar. D'efèct, après una batalha dificila a l'entorn de la crosiera Bréa, foguèt blocada a la crosiera de la Croix-Rouge e la carriera Vavin per Lisbonne, Varlin e unei batalhons de la Gàrdia Nacionala e unitats de volontaris[187] [189]. Pasmens, còntra lo barri, leis unitats versalhesas prenguèron la plaça d'Enfer[187]. Darrier aquelei combats, Wroblewski comencèt de preparar la defensa de la Butte-aux-Cailles fortificant lei baloards d'Itàlia, de l'Espitau e de la Gara[190].

Pendent l'après-dinnar, l'armada compliguèt de progrès decisius dins lo centre de París e la pression aumentèt sus la plaça de la Concorde totjorn defenduda per Brunel[191]. Leis obús de Versalhas destruguèron lei barricadas dau cai e de la carriera dau Bac obligant lo batalhon federat defendent La Légion d'Honneur dempuei dos jorns de se replegar per lei cais a 17 h[191]. A 18 h, la barricada de la carriera d'Antin e l'Opéra foguèron pres[191]. Enfin, vèrs 20 h, leis soudats de Versalhas prenguèron la barricada de la carriera Neuve-des-Capucins ambé l'ajuda de canons[191].

24 de mai

Vèrs miejanuech, Brunel recebèt l'òrdre d'evacuar sa posicion[192]. La retirada se debanèt per la carriera de Rivoli e lei jardins dei Tuileries[192]. Lo rèsta de la nuech foguèt calme[192].

A 4 h, l'armada versalhesa ataquèt unei ponchs simultaneament : lo Louvre, lo Palais-Royal, la Banca, l'escoare de Montholon, lo baloard Ornano e lo camin de fèrre dau nòrd[193]. Vèrs 7 h, la plaça de la Borsa tombèt e la poncha Sainte-Eustache, ont de soudats federats foguèron executats, atacada[193]. Au centre, lei barricadas de la Crotz Roja e de la carriera de Rennes foguèron evacuadas après dos jorns de combats e la batalha se desplacèt dins lei carrieras d'Assas e Notre-Dame-des-Champs e davant lo Panthéon[193]. En consequéncia, lo Conseu de la Comuna decidiguèt l'abandon de l'Hôtel-de-Ville ocupat a 21 h[194] [195]. Aquela evacuacion compliquèt la comunicacion entre lei doas alas de la Comuna[194]. A la fin dau jorn, lei Federats resistiràn encara dins lei carrieras de Sébastopol, Turbigo e Victoria e vèrs lo Pont-Neuf[196].

A 12 h, lei Federats foguèron constrenchs de quitar la carriera Vavin. Pendent la retirada, faguèron petar lo depaus de podra dei jardins dau Luxemborg[197]. Darrier lei jardins, lo Panthéon foguèt parat per tres barricadas bastidas dins lei carrieras Saint-Jacques, Soufflot, dei Fossés-Saint-Jacques e lo baloard Saint-Germain per Jean Allemane[197] [195] [198]. Lisbonne e Varlin temptèron d'organizar la defensa dau sector mai lei Comunards vouguèron pas de caps e foguèron a pena mai de 1000 combatents[199] [197]. Vèrs 16 h, la còla de Sainte-Geneviève, de qué lei barricadas èran estadas viradas sensa combats importants, foguèt donc abandonada a son torn[197]. Lei chaples comencèron tanben rapidament e Raoul Rigault foguèt abatut per un sergent[200].

D'aqueu temps, l'armada governamentala ajonhèt l'estacion dau Nòrd mai anèron pas pus luench en causa dei batariás d'artilhariá recampadas per Ranvier dins lo Père-Lachaise, lo bastion 24 e leis autors de Chaumont[196]. Enfin, dins lo sud de París, 3500 Federats comandats per Walery Wroblewski rebutèron quatre assauts dau IInd còrs e tenguèron la Butte-aux-Cailles.[196].

25 de mai

Pendent la nuech, lei doas armadas transportèron de canons en diferentei posicions. Lei Federats menèron lei pèças dau Xen arredoniment a la plaça dau Chateau-d'Eau[201]. De son caire, l'armada governamentala installèt un cinquantenau de canons o mitralhieras en fàcia de la Butte-aux-Cailles[201]. Lei combats dau 25 de mai se concentrèron a l'entorn d'aquelei sectors[201].

A 4 h, lei generaus Clinchant e Douai ataquèron lo Chateau-d'Eau per lei carrieras dau Chateau-d'Eau, de Paradis, de Bondy, dei Jeûneurs, de Charlot, de Saintonge e Saint-Antoine, lei baloards de Magenta e Strasbourg e lei cais de la riba drecha[202]. A 10 h, la borgada de Saint-Denis tombèt[203]. Au sud, Cissey bombardèt lei posicions de Wroblewski tota la matinada[204]. D'aqueu temps, lei garnisons de Comunards dei fòrts dau sud rintrèron en París destapant lo flanc senèstre dau generau polonés[203]. Vèrs 12 h, l'ataca generala contra la Butte-aux-Cailles foguèt lançada e se turtèt, pendent tres oras, a una resisténcia fòrça acharnada[203]. Vèrs 15 h, lei soudats de Versalhas capitèron de s'infiltrar dins lo XIIIen arredoniment maugrat l'arribada dei garnisons dau fòrts d'Ivry e de Bicêtre[205]. Entandaumens, l'ofensiva sus l'autra riba lo pònt d'Austerlitz, linha de retirada de Wroblewski[205]. Leis unitats federadas de la riba senèstra deguèron donc se replegar[205]. La riba foguèt abandonada après de pèrdas importantas per lei dos camps[206].

Lei combatents governamentaus se raprochèron tanben de la plaça dau Chateau-d'Eau après lei presas dei carrieras dau Chateau-d'Eau, Magnan e Turbigo[207]. Lo Conservatòri es pres e l'ofensiva se dirigiguèt contra lei barricadas dei baloards Voltaire e Thèâtre-Dejazet escobant de balas e d'obús la plaça[208]. Vèrs 18 h 45, Delescluze foguèt tuat sus la plaça[208]. Près de la Bastille, l'armada de Versalhas prenguèt la plaça Royale e lo pònt d'Austerlitz[209].

26 de mai

Vèrs 2 h, la barricada dau baloard Voltaire gardant la plaça dau Chateau-d'Eau foguèt abandonada[210]. De atacas nocturnas permetèt la presa dei barricadas de la carriera Aubervilliers e dau circ Napoléon[211]. A l'entorn de la Bastille, lei Comunards resistiguèron pendent sièis oras dins lei carrieras d'Aligre, Lacuée, lo baloard Beaumarchais e la borgada Saint-Antoine[212] [213]. Vèrs 12 h, la màger part èra estada tuada durant lei combats o fusilhada[214]. Lo deputat Millière foguèt tanben capturat e fusilhat per l'armada dau govèrn de Versalhas[215]. La resisténcia dau quartier cessèt a 14 h[216].

Darrier, Ranvier, Passedouet e lo 269en batalhon federat organizèron la défensa de la Vilette sus lo Cai de Léger[216]. Vèrs 12 h, lo depaus d'òli dau quartier prenguèt fuòc, destrusent lei barricadas dei carrieras de Flandre e Riquet[217] [218]. Pasmens, una traversada dau canau per l'armada versalhesa foguèt rebutada[218]. Dins lo XIIen arredoniment, Vinoy ataquèt la barricada de la carriera de Reuilly, que resistiguèt durant sièis oras, puei la carriera Picpus per un movement viradís seguent lo barri[218]. De sera, lei còrs Douai e Clinchant arribèron en lo baloard Richard-Lenoir[212] [219]. Vèrs 18 h, la Comuna fusilhèt unei ostatges dins la carriera Haxo[220].

27 de mai

Pendent la nuech, lei barricadas de la carriera d'Alemanha foguèron abandonadas[221]. Vèrs 7 h, lei barricadas dei carrieras de Montreuil e de Bagnolet tombèron laissant l'armada de Versalhas envaïr lo quartier de Charonnes sensa resisténcia[222]. En consequéncia, la plaça dau Tròne foguèt abandonada[222]. Dins lo baloard Voltaire, l'armada governamentala installèt 6 canons contra la comuna dau XIen arredoniment[222]. D'aqueu temps, la Villette foguèt pauc a pauc ocupada sus lei tirs dei batariás de la carriera de Flandres, dei barris, de la Rotonde e de Montmartre[222]. Vèrs 10 h, lei Federats perdèron la carriera Puebla e, a 12 h, lo bastion 16[222]. Quatre canons comunards situats plaça dau Mercat e plaça dei Fèstas temptèron d'unir sei tirs per defendre lei Buttes-Chaumont[223]. De batalhons governamentaus venent de la carriera de Crimée e dau barri foguèron blocats carriera de Belleville[223]. A 16 h, lei canons aguèron plus de municions e la plaça dei Fèstas foguèt presa a 17 h[223]. La defensa se repleguèt donc dins lei carrieras de París e dau Temple[223].

Vèrs 16 h, entre 200 e 1500 Federats foguèron enceuclats dins lo cementèri dau Père-Lachaise[223] [224]. Doas oras pus tard, lei canons destruguèron lei pòrtas e una batalha saunosa comencèt entre lei tombas[225].

28 de mai

Durant la nuech, lo Père-Lachaise foguèt ocupat per l'armada de Versalhas. De presoniers foguèron fusilhats ambé de mitralhieras[224]. A 8 h, la barricada de la carriera de París foguèt evacuada, fauta de municions, e a 9 h, Vinoy prenguèt la preson de la Roquette[226]. Vèrs 10 h, la resisténcia federada se concentrèt a l'entorn dei carrieras dau Faubourg-du-Temple, dei Trois-Couronnes, dei Trois-Bornes e lo baloard de Belleville[226]. Entre 11 h e 12 h, lei darrierei barricadas, dins lei carrieras Faubourg-du-Temple, defenduda per Varlin, Saint-Maur, Parmentier e Oberkampf, tombèron a cors de municions[227] [228]. Tota resisténcia cessèt vèrs 15 h[228].

29 de mai

A 15 h, la garnison federada dau fòrt de Vincennes se rendèt[229]. Leis oficiers foguèron fusilhats[230].

La repression

La repression de la Comuna prenguèt de formas diferentas e se debanèt dau començament de l'insurreccion a 1880. Foguèt dura e saunosa. Premier, l'armada realisèt de chaples e execucions somàrias nombrosas ambé quasi 20 000 victimas. De mai, lei 40 000 presoniers foguèron particularament mau tractats dins lei presons versalhesas. Enfin, 26 conseus de guèrra lei jutgèron au mespretz dau drech.

Lei chaples e leis execucions somàrias

Combat dau Père Lachaise (27 de mai de 1871).

Unei chaples de presoniers federats aguèron luòc pendent la guèrra civila. Ansin, lo generau de la Comuna Emile Bergeret foguèt fusilhat per lo generau Vinoy lo 4 d'abriu de 1871. De mai, l'armada de Versalhas fusilhèt de presoniers nombrós durant la Setmana Saunosa, en particular a Montmartre, a l'entorn dau Panteon e vèrs la Butte-aux-Cailles.

Pasmens, l'essenciau deis execucions se debanèron après la fin dei combats[231]. La responsabilitat dei generaus, coma de Gallifet[232], e dau govèrn de Thiers foguèt importanta. D'efèct, l'opinion conservairitz, majoritària a l'Assemblada, demandava una purga de la capitala. Lo Figaro escriurà «Qu'es un republican ? Una bèstia feròça... Anem, gents onèsts ! un còp de man per ne'n finir ambé la vermina democratica e internacionala»[233]. Ansin, París foguèt devesida en quatre sectors dirigits per lei generaus Vinoy, Ladmirault, Cissey e Douai[231]. Leis oficiers de l'armada èran desenant de presoniers ancians liberats per Bismark. Aqueleis oficiers foguèron donc sovent de partisans de l'Empèri. De mai, lei soudats èran escagassats per la campanha militara e lei rumors de lecas federats pendent lei combats. Leis òrdres dei generaus e lei jornaus de Versalhas entraïnèron donc un chaple, ajudat per de denonciacions. Per exemple, durant la nuech dau 28 au 29 de mai, 1900 Federats foguèron fusilhats dins la preson de la Roquette[234]. D'autrei chaples se tenguèron a la preson de Mazas, a l'Escòla Militara o au pargue Monceau[234]. Tot abitant suspèct per un soudat podiá èsser fusilhat e lei cadabres, coma Eugène Varlin o lo doctor Napias-Piquet, foguèron destroçats[235].

Aquela situacion durèt fins au començament dau mes de junh mai lo nombre de mòrts venguèt rapidament un problèma quand la plueja destapèt lei carnàs dau pargue Monceau e deis Invalides[236]. L'odor e la porridura dei cadabres obliguèt de crear d'urgéncia de fòssas de cauç e de cessar leis execucions[237]. Lo bilanç es de quasi 20 000 tuats[238].

Lei presoniers

Lei presoniers federats èran entre 38 000 e 50 000[239] que foguèron mandats dins quatre depaus a l'entorn de Versalhas : lei cròtas dei Grandes-Ecuries, l'Orangerie, lei manegis de Saint-Cyr e leis entrepaus de Satory[240]. Lei convòis devián premier intrar dins Versalhas onte leis abitants picavan lei presoniers[240] e lo camp de Satory venguèt un luòc de promenada de la societat versalhesa[241]. Lei tractaments inumans de la part dei gardians, en particular a Satory, foguèron tanben nombrós e unei presoniers fusilhats[242].

Dins aquò, lei depaus de Versalhas foguèron lèu emplits. Lo govèrn naulegèt de trins per la província[243]. Entre junh e setembre de 1871, 28 000 Comunards foguèron mandats dins lei fòrts e pòrts francés ambé de condicions de transpòrt dificilas (sensa viure e aiga pendent 24 o 32 oras)[243]. Puei, la complexitat de la vida dins lei fòrts e lei pòrts varièt segon leis oficiers. Per exemple, un oficier dau Ville de Lyon enebiguèt leis insultas contra lei presoniers[244]. Pasmens, fòrça presons de província, coma lo fòrt Boyard, foguèron tant inumans coma lei depaus de Versalhas[245]. Ansin, sus lei 33 665 detenguts civils oficiaus, 1179 moriguèron avans sei conseus de guèrra[246].

Leis conseus de guèrra

Lo 7 d'aost de 1871 acomencèt lo premier conseu de guèrra. D'efèct, Adolphe Thiers voliá obtenir una condamnacion deis insurgents per de tribunaus[247]. Lo but èra d'evitar lei deportacions en massa de l'insurreccion de junh de 1848[247]. Pasmens, lei juradas dei tribunaus civils èran pas pron segurs per Thiers[248]. Es per aiçò que lo govèrn creèt de conseus de guèrra dirigits per l'armada. Lo premier conseu foguèt donc compausat d'oficiers ambé de policiers, de prèires e de foncionaris dau govèrn per testimònis[249]. Un public nombrós, 2000 personas, assistiguèt ais audiéncias[247] aplaudissent leis acusacions dau president e dau procuraire o chamant leis acusats e seis avocats[250]. Pasmens, lei responsables principaus de la Comuna, franc de Ferré e Rossel, èran mòrts o exiliats[251].

Lo premier conseu de guèrra condamnèt a mòrt Ferré e Lullier, Trinquet e Urbain ai trabalhs a perpetuitat, Assi, Billioray, Champy, Régère, Grousset, Verdure e Ferrat a la deportacion dins un fòrt, Rastoul e Jourde a la deportacion simpla, Courbet a sièis mes de preson, Victor Clément a tres mes[251]. Decamps e Ulysse Parent foguèron aquitats[251]. En tot, i aguèt 26 conseus de guèrra[252]. Lo generau Rossel foguèt condamnat a mòrt lo 8 de setembre de 1871 e Rochefort condamnat a la deportacion lo 21[253]. Lo 26 de novembre, Rossel e Ferré foguèron fusilhats a Satory[254].

Finalament, lo bilanç dei conseus de guèrra comptava, lo 1èr de genier de 1875, 10 137 condamnacions contradictòrias e 3313 contumaças[255] de qué 270 a mòrt, 410 ai trabalhs forçats, 3989 a la deportacion dins un fòrt e 3507 a la deportacion simpla[256].

Bibliografia

  • Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, 1904.
  • Henri Guillemin, L’avènement de Monsieur Thiers : réflexions sur la Commune, 1971.
  • Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, 1876.
  • Pierre Milza, L'année terrible tome 2 : La Commune mars-juin 1871, 2009.
  • Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, 1997.

Nòtas e referéncias

  1. ↑ Pierre Milza, L'année terrible : la Commune (mars-juin 1871), Edicion Perrin (2009), p. 55.
  2. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), Chapitre I : Une armée vaincue.
  3. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871", Edicions La Découverte & Syros (2004), p.57
  4. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871", Edicions La Découverte & Syros (2004), p.58.
  5. ↑ 5,0 et 5,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871", Edicions La Découverte & Syros (2004), p.59.
  6. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871", Edicions La Découverte & Syros (2004), pp. 59-60.
  7. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871", Edicions La Découverte & Syros (2004), pp. 88-90.
  8. ↑ 8,0 et 8,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Comment les Prussiens eurent Paris et les ruraux la France, pp. 56-94.
  9. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, p. 81.
  10. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, pp. 98-101.
  11. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, pp. 98-99.
  12. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, p. 99.
  13. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), pp. 92-94.
  14. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), pp. 102-103.
  15. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), pp. 104-105.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 et 16,3 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 106.
  17. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 107.
  18. ↑ 18,0 et 18,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), pp. 107-108.
  19. ↑ 19,0 et 19,1 Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Edicions Larousse (2009), p. 49
  20. ↑ 20,0 20,1 et 20,2 Henri Guillemin, L'Avénement de M. Thiers et Refléxions sur la Commune, Edicions Gallimard (1971) p. 149.
  21. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 66.
  22. ↑ 22,0 22,1 et 22,2 Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 67.
  23. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), pp. 69-70.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 et 24,4 Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 69.
  25. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 71.
  26. ↑ 26,0 et 26,1 Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), pp. 73-74.
  27. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), pp. 76-77.
  28. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 77.
  29. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), pp. 78-80.
  30. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 80.
  31. ↑ 31,0 et 31,1 Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 83.
  32. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 131.
  33. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 137.
  34. ↑ 34,0 et 34,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 139.
  35. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 140.
  36. ↑ 36,0 et 36,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 141.
  37. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 142.
  38. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 146.
  39. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 147.
  40. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), pp. 147-148.
  41. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 154.
  42. ↑ Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Edicions Larousse (2009), p. 125.
  43. ↑ Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Edicions Larousse (2009), pp. 125-126.
  44. ↑ 44,0 et 44,1 Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Edicions Larousse (2009), p. 126.
  45. ↑ 45,0 et 45,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 153.
  46. ↑ Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Edicions Larousse (2009), pp. 132-134.
  47. ↑ 47,0 47,1 47,2 47,3 47,4 47,5 et 47,6 Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Edicions Larousse (2009), p. 132.
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 48,3 48,4 48,5 48,6 48,7 et 48,8 Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Edicions Larousse (2009), p. 133.
  49. ↑ Tanben escrich Goupil.
  50. ↑ Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Edicions Larousse (2009), p. 134.
  51. ↑ 51,0 51,1 et 51,2 Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 259.
  52. ↑ 52,0 et 52,1 Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 260.
  53. ↑ Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 264.
  54. ↑ Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 261.
  55. ↑ Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 262.
  56. ↑ Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 263.
  57. ↑ 57,0 et 57,1 Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 265.
  58. ↑ 58,0 et 58,1 Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 266.
  59. ↑ 59,0 59,1 et 59,2 Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 267.
  60. ↑ Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 268.
  61. ↑ Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 270.
  62. ↑ Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 271.
  63. ↑ Meme lo Journal Officiel de la Comuna demorèt privat. Pierre Milza, op. cit., pp. 274-275.
  64. ↑ La "comunalizacion" foguèt decidida per seis obriers perque èra una cooperativa obriera anciana que lo gerent n'aviá pres la possession illegalament. Pierre Milza, op. cit., p. 273.
  65. ↑ Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 273.
  66. ↑ 66,0 66,1 66,2 et 66,3 Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 275.
  67. ↑ 67,0 et 67,1 Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 276.
  68. ↑ 68,0 et 68,1 Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 277.
  69. ↑ 69,0 et 69,1 Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 278.
  70. ↑ Per 1871 e a respècte de l'aumentacion de la populacion de la capitala pendent lo sègle, la situacion èra pas negligibla mai tanpauc pas catastrofica.
  71. ↑ 71,0 71,1 et 71,2 Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 279.
  72. ↑ Per exemple, lei comunas dei IIIen e XXen arredoniments prepausèron d'ofrir de forniduras e cantina escolara. Pierre Milza, op. cit., p. 279.
  73. ↑ 73,0 73,1 et 73,2 Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 281.
  74. ↑ Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 282.
  75. ↑ Pierre Milza, L'année terrible : la Commune, Edicions Perrin (2009), p. 283.
  76. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 165.
  77. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), pp. 165-166.
  78. ↑ 78,0 et 78,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 166.
  79. ↑ 79,0 et 79,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 167.
  80. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 168.
  81. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 169.
  82. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 190.
  83. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), pp. 192-193.
  84. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 192.
  85. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 193.
  86. ↑ 86,0 86,1 et 86,2 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 194.
  87. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 195.
  88. ↑ 88,0 88,1 88,2 88,3 et 88,4 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 172.
  89. ↑ 89,0 et 89,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 196.
  90. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), Capítols IX e X.
  91. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 89.
  92. ↑ 92,0 et 92,1 Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 92.
  93. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), pp. 92-93.
  94. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 93.
  95. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), pp. 94-95.
  96. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), pp. 96-100.
  97. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 100.
  98. ↑ 98,0 98,1 et 98,2 Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), pp. 100-101.
  99. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 29.
  100. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 105.
  101. ↑ 101,0 et 101,1 Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 106.
  102. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 107.
  103. ↑ 103,0 et 103,1 Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 108.
  104. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 109.
  105. ↑ 105,0 105,1 105,2 et 105,3 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicion La Découverte & Syros (2004), p. 222.
  106. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicion La Découverte & Syros (2004), p. 221.
  107. ↑ 107,0 107,1 et 107,2 Histoire de la Commune de 1871, Edicion La Découverte & Syros (2004), p. 223.
  108. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 175.
  109. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 179.
  110. ↑ 110,0 et 110,1 Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 170.
  111. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 172.
  112. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 173.
  113. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), pp. 178-179.
  114. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 182.
  115. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), pp. 172-173.
  116. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 174.
  117. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 222.
  118. ↑ Richard Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 229.
  119. ↑ 119,0 119,1 et 119,2 Henri Guillemin, L'avènement de M.Thiers, Edicions Gallimard (1971), p. 198.
  120. ↑ 120,0 120,1 et 120,2 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 182.
  121. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 122.
  122. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), pp. 122-123.
  123. ↑ Henri Guillemin, L'avènement de M.Thiers, Edicions Gallimard (1971), pp. 201-202.
  124. ↑ 124,0 et 124,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 183.
  125. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 125.
  126. ↑ 126,0 et 126,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 184.
  127. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 128.
  128. ↑ 128,0 et 128,1 Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 135.
  129. ↑ 129,0 129,1 129,2 129,3 129,4 et 129,5 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 185.
  130. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 131.
  131. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), pp. 132-134.
  132. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 137.
  133. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 186.
  134. ↑ 134,0 134,1 et 134,2 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 187.
  135. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), pp. 135-136.
  136. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 134 e p. 138.
  137. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), pp. 185-187.
  138. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 138.
  139. ↑ 139,0 139,1 139,2 et 139,3 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 205.
  140. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 241.
  141. ↑ 141,0 141,1 et 141,2 Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Larousse (2009), p. 211.
  142. ↑ Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Larousse (2009), pp. 205-206.
  143. ↑ 143,0 143,1 143,2 143,3 143,4 et 143,5 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 207.
  144. ↑ 144,0 et 144,1 Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 350.
  145. ↑ Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Larousse (2009), pp. 208-209.
  146. ↑ 146,0 146,1 146,2 et 146,3 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 209.
  147. ↑ 147,0 et 147,1 Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 213.
  148. ↑ 148,0 et 148,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 223.
  149. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 223-224.
  150. ↑ 150,0 et 150,1 Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 214.
  151. ↑ 151,0 151,1 et 151,2 Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Larousse (2009), pp. 235.
  152. ↑ 152,0 et 152,1 Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), pp. 218-219.
  153. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), pp. 220.
  154. ↑ 154,0 et 154,1 Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Larousse (2009), p. 236.
  155. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), pp. 249-250.
  156. ↑ 156,0 et 156,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 250.
  157. ↑ Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Larousse (2009), pp. 236-237.
  158. ↑ Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Larousse (2009), p. 239.
  159. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 222-223.
  160. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 224.
  161. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 230.
  162. ↑ 162,0 162,1 et 162,2 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 288.
  163. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 231.
  164. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 223.
  165. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 309.
  166. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), pp. 308-309.
  167. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), pp. 231-233.
  168. ↑ 168,0 168,1 et 168,2 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 310.
  169. ↑ Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Larousse (2009), p. 267.
  170. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), pp. 310-311.
  171. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 246.
  172. ↑ 172,0 172,1 et 172,2 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 313.
  173. ↑ 173,0 et 173,1 Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 247.
  174. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 314.
  175. ↑ Robert Tombs, La guerre contre Paris 1871, Edicions Flammarion (2009), p. 248.
  176. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), pp. 315-316.
  177. ↑ 177,0 et 177,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 316.
  178. ↑ 178,0 et 178,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), pp. 316-317.
  179. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 320.
  180. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 317.
  181. ↑ Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Larousse (2009), pp. 267-268.
  182. ↑ 182,0 et 182,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 326.
  183. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 327.
  184. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), pp. 327-328.
  185. ↑ 185,0 et 185,1 Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Larousse (2009), p. 268.
  186. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 328.
  187. ↑ 187,0 187,1 et 187,2 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 329.
  188. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), pp. 328-329.
  189. ↑ Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Larousse (2009), p. 269.
  190. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 330.
  191. ↑ 191,0 191,1 191,2 et 191,3 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 333.
  192. ↑ 192,0 192,1 et 192,2 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 337.
  193. ↑ 193,0 193,1 et 193,2 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 338.
  194. ↑ 194,0 et 194,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 339.
  195. ↑ 195,0 et 195,1 Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Larousse (2009), p. 270. Error de citacion : Etiqueta <ref> no vàlida; el nom «Da Costa 270» està definit diverses vegades amb contingut diferent.
  196. ↑ 196,0 196,1 et 196,2 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 344.
  197. ↑ 197,0 197,1 197,2 et 197,3 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 341.
  198. ↑ Jean Allemane èra un tipograf jove dau quartier. Veire Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Edicions Larousse (2009), p. 270.
  199. ↑ Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Edicions Larousse (2009), p. 271.
  200. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 342.
  201. ↑ 201,0 201,1 et 201,2 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 349.
  202. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 350.
  203. ↑ 203,0 203,1 et 203,2 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 351.
  204. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 350-351.
  205. ↑ 205,0 205,1 et 205,2 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 352.
  206. ↑ Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Edicions Larousse (2009), pp. 272-273.
  207. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 354.
  208. ↑ 208,0 et 208,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 355.
  209. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 357.
  210. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), pp. 358-359.
  211. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 360.
  212. ↑ 212,0 et 212,1 Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Edicions Larousse (2009), p. 275.
  213. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), pp. 360-361.
  214. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 361.
  215. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), pp. 361-363 e Apendici XXIII.
  216. ↑ 216,0 et 216,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 363.
  217. ↑ Gaston Da Costa ditz que lo fuòc dau depaus foguèt abrat per lei Federats. Veire Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Edicions Larousse (2009), p. 276.
  218. ↑ 218,0 218,1 et 218,2 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 364.
  219. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), pp. 366-367.
  220. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), pp. 365-366.
  221. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 367.
  222. ↑ 222,0 222,1 222,2 222,3 et 222,4 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 368.
  223. ↑ 223,0 223,1 223,2 223,3 et 223,4 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 369.
  224. ↑ 224,0 et 224,1 Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Edicions Larousse (2009), p. 277.
  225. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 370.
  226. ↑ 226,0 et 226,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 371.
  227. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), pp. 371-372.
  228. ↑ 228,0 et 228,1 Gaston Da Costa, Mémoires d'un Communard : la Commune vécue, Edicions Larousse (2009), p. 278.
  229. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), pp. 372-373.
  230. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2000), p. 373.
  231. ↑ 231,0 et 231,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 375.
  232. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 385.
  233. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 379.
  234. ↑ 234,0 et 234,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 376.
  235. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 378.
  236. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 380.
  237. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), pp. 381-382.
  238. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 381.
  239. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 393.
  240. ↑ 240,0 et 240,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 387.
  241. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 389.
  242. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), pp. 388-389.
  243. ↑ 243,0 et 243,1 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 397.
  244. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 398.
  245. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), pp. 398-400.
  246. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 400.
  247. ↑ 247,0 247,1 et 247,2 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 401.
  248. ↑ D'efèct, lei juradas de Tolosa e de Rodés aquitèron Duportal e Digeon. Pasmens, Orleans o Riom quasi tots leis acusats. Veire Prosper-Olivier Lissagaray, op. cit., p. 427.
  249. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), pp. 401-402.
  250. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), pp. 404-405.
  251. ↑ 251,0 251,1 et 251,2 Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 407.
  252. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 411.
  253. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 414.
  254. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 418.
  255. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 427.
  256. ↑ Prosper-Olivier Lissagaray, Histoire de la Commune de 1871, Edicions La Découverte & Syros (2004), p. 428.

Vejatz tanben

Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Comuna_de_París_(1871)&oldid=1184905 »