Kuźnica Bogucka
Kuźnica Bogucka, nazwa osady przemysłowej wydzielonej z Bogucic, która stała się zalążkiem dzisiejszych Katowic.
Należy zwrócić uwagę na to, iż pod pojęciem - ”Kuźnica Bogucka” występował również zakład produkcyjny - kuźnica bogucka, który prawdopodobnie powstał ok. 1360 r. Kuźnica bogucka – zakład znajdował się na terenie osady przemysłowej Kuźnica Bogucka, stąd też naturalną siłą rzeczy były one ze sobą ściśle powiązane.
Osada przemysłowa Kuźnica Bogucka wydzieliła się w XV w. ze wsi Bogucice (niektórzy historycy datują nawet jej powstanie dokładniej, na 1414 r., brak jednak na to wiarygodnych źródeł). W XV w. były to dobra ziemskie umiejscowione pomiędzy Roździanką (pierwotna nazwa rzeki Rawy) i jej prawym dopływem Osiekiem, a rzeką Kłodnicą. Kuźnica była przynależna wówczas do ziemi pszczyńskiej. Właścicielami tej ziemi na przestrzeni wieków byli m.in. książęta opolsko-raciborsko-rybniccy (1178-1336) i opawscy (1336-1424).
Pierwszą wzmianka o terenie, na którym stała boguckakuźnica żelaza (wieś „Boguczyce z wsią Rozdzen i z miastem Myslowicze”), można znaleźć w dokumencie darowizny sporządzonym w Pszczynie 15 grudnia 1360 roku i podpisanym przez Mikołaja II Opawskiego. Wzmianka o kuźnicy boguckiej pojawia się także w 1397 roku w tekście wyroku kurii biskupiej w Krakowie o nadawstwo (kolaturę) kościoła parafialnego w Mysłowicach.
W 1480 roku właścicielem ziemi pszczyńskiej wraz z okręgiem mysłowickim, w którym znajdowała się Kuźnica Bogucka został Kazimierz II cieszyński. Kazimierz II tereny te odkupił od Wiktoryna z Podiebradów i z kolei odsprzedał je w 1517 r. kupcowi węgierskiemu z Krakowa Aleksemu Turzo.
Nieco wcześniej, bo w 1486 roku Kazimierz II zatwierdził umowę, w myśl której właścicielem terenu koło Bogucic (z młynem i stawem), wioski Brwinów i 2 łanów w Bogucicach został kuźnik Jurga Kleparski. Jak mówi dokument ma on „kuźniczy stawiti” (postawić kuźnicę), a dokładniej: „ten staw u Boguticz y młyn k swey potrzebie oprawili ma”. Uzyskuje również prawo do korzystania z lasów i „wszystkich innych rzeczy”, których „już inni kuźnicy ku potrzebie kuźniczej używali od starodawna”. Jurga Kleparski przywrócił kuźnicy na wiele lat dawną świetność.
W roku 1536 dobra Kuźnicy Boguckiej zostały wydzielone z ziemi pszczyńskiej a ich właścicielem został sekretarz królowej Bony, Stanisław Salamon z Krakowa.
Około 1580 r. na terenach należących do dóbr Kuźnicy Boguckiej, kuźnik Andrzej Bogucki założył wieś zagrodniczą Katowicze, zwaną później Katowicami. W roku 1598 dzierżawcą Kuźnicy wraz ze wsiami Katowice i Brwinów (Brynów) został Adam Behmer. Na początku XVII w. w Kuźnicy Boguckiej znajdowały się m.in. zabudowania kuźnicy, folwark z ziemią orną i odłogami, dwa łany bogucickie, zagrody, karczma, młyny i stawy rybne.
Kuźnik z pobliskiego Roździenia,Walenty Roździeński, spokrewniony z właścicielami kuźnicy boguckiej, wydał w 1612 r. w Krakowie w unikalny w literaturze polskiej poemat Officina ferraria, abo huta y warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego. Wymienia w nim najdawniejsze kuźnice na Górnym Śląsku, a wśród nich – kuźnicę bogucką, której poświęca trzy strofy.
Na przestrzeni XVII - XIX w. właściciele Kuźnicy Boguckiej zmieniali się często: w roku 1609 była nią Katarzyna Salamonowa, następnie Jadwiga Gosławska, później Karol Bernard Sobek i Jan Krzysztof Mieroszewski, sekretarz królów polskich, który w 1698 r. odkupił ją od poprzedniego właściciela i w tym samym roku odsprzedał za 13 750 talarów Jerzemu Holly’emu z Ponięcic koło Raciborza.
1. budynek główny
2. płuczka rudy
3. węgielnia
4. szopa na rudę
5. ognisko po prażenia
6. upust kołowy
7. upust przemiałowy
Na przełomie XVII i XVIII wieku w dobrach Kuźnicy powstały dwa folwarki – folwark bogucki (hutniczy) w rejonie dzisiejszych ulic Piastowskiej, Uniwersyteckiej i Alei Korfantego oraz folwark brwinowski (brynowski) – przy obecnej ulicy Kościuszki (między osiedlem XXXV-lecia PRL a tzw. Ptasim Osiedlem).
W roku 1702 dobra Kuźnicy Boguckiej przeszły na własność Baltazara Erdmana Promnitza, który kupił je za 15 tysięcy reńskich. Od Promnitzów kupił Kuźnicę, Katowice i Brwinów Jan Krzysztof Mieroszewski, starosta i sędzia ziemski Księstwa Siewierskiego, pierwszy ordynat mysłowicki. Po śmierci Mieroszewskiego w 1755 r. właścicielką Kuźnicy Boguckiej została jego jedyna córka Józefa, po mężu Schwellengrebel, która w 1764 roku sprzedała ją, ale już jako dobra rycerskie Katowice (nazwa: Ritter-Gutt Cattowitz) swojemu synowi Janowi Nepomucenowi. W sporządzonym 20 lat później opisie geograficzno-statystycznym Śląska zaznaczono podobnie: „Bogucka Kuźnica nazywana też Katowicami, należy do szlacheckiej rodziny Näfe”. Bogumił Fryderyk Näfe był właścicielem dóbr katowickich od 1776 r., kolejnymi zaś właścicielami byli: od 1790 Józef von Mikusz, od 1796 Bernard von Mleczko, od 1799 Johann Friedrich Koulhaas, pionier nowoczesnego hutnictwa z Kalet, od 1809 Jan Fryderyk Wedding, angielski architekt i budowniczy hut śląskich, od 1832 Karol Fryderyk Lehmann, radca górniczy, od 1838 Franciszek Winkler, właściciel kilkudziesięciu kopalń, 12 hut i posiadłości ziemskich, od 1851 Maria Winkler, żona Franciszka, od 1853 Waleska Winkler, córka Winklera z pierwszego małżeństwa, jedyna spadkobierczyni. Po 1865 r., czyli po nadaniu praw miejskich wsi Katowice, nie odnotowano w dokumentach, aby dobra katowickie miały jako całość jednego właściciela.
Dzisiaj nie ma już osady przemysłowej Kuźnica Bogucka. Na przestrzeni kilku wieków przekształciła się ona w miasto Katowice.
Bibliografia
- ...Bogucice, Załęże et nova villa Katowice : rozwój w czasie i przestrzeni, oprac. Wojciech Janota, Jerzy Moskal, Katowice 1993, ISBN 83-85831-35-5;
- Materiały do dziejów wielkich Katowic (1299-1799), oprac. Ludwik Musioł, Katowice 1994, ISBN 83-900803-4-6;
- Lech Szaraniec, Osady i osiedla Katowic, Katowice 1996, ISBN 83-905115-0-9;
- Dzieje i rozwój Wielkich Katowic jako ośrodka górnośląskiego przemysłu i stolicy autonomicznego województwa śląskiego (1866-1926), oprac. Wł. Nałęcz-Gostomski, Katowice 1926;
- Dzieje Katowic (1299-1945), oprac. Joanna Starnawska, Katowice 1990.
Linki zewnętrzne
