Centuria nadobna
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klasa | |
| Klad | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
centuria nadobna |
| Nazwa systematyczna | |
| {{{nazwa łacińska}}} (Sw.) Hayek ex Hand.-Mazz. et al. Oesterr. Bot. Z. 56:70. 1906[1] | |
Centuria nadobna, centuria czerwona, tysięcznik czerwony (Centaurium pulchellum) – gatunek z rodziny goryczkowatych (Gentianaceae). Występuje w Europie, Azji i Afryce. W Polsce spotykana od niżu po regiel dolny, objęta ochroną.
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje w Europie, Azji i Afryce[1]. W Polsce w rozproszeniu na niżu, w pasie wyżyn aż po regiel dolny[3].
Morfologia
- Łodyga
- Dorasta przeciętnie od 5 do 15 cm wysokości i przeważnie jest rozgałęziona na całej wysokości, naga, 4-kanciasta.
- Liście
- Nie wydaje rozety (różyczki liści w nasadzie), tylko pęd pokryty podługowatojajowatymi liśćmi łodygowymi. Są siedzące, ustawione parami, 3–5 nerwowe i zaostrzone (przynajmniej górne), dorastają do 15(20 mm długości, całobrzegie.
- Kwiaty
- Czerwone kwiaty skupione w luźne dwuramienne wierzchotki. Płatki mają ukośnie wzniesione łatki, a rąbek korony jest lejkowato zagłębiony.
- Owoce
- Podłużna Torebka długości 7–10 mm z licznymi, drobnymi nasionami[3].
-
Pokrój -
Kwiaty
.jpg?lang=pl)
Biologia i ekologia
Roślina jednoroczna. Kwitnie od czerwca do września. Rośnie na wilgotnych łąkach, przydrożach, polach, ugorach i namuliskach. Poza tym na brzegach jezior, stawów oraz na solniskach śródlądowych i przybrzeżnych[3]. Gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Isoeto-Nanojuncetea i gatunek wyróżniający dla zbiorowiska Centaurium pulchellum-Pottia[4].
Systematyka i zmienność
Synonimy[1]: Gentiana pulchella Sw. (basionym), Centaurium pulchellum (Sw.) Druce (nazwa nieprawidłowo opisana w Fl. Berkshire 342. 1898, nom. inval.), Centaurium pulchellum E.H.L. Krause (nazwa nieprawidłowo opisana w J. Sturm, Deutschl. Fl. ed. 2, 10:14. 1903, nom. inval.).
Centuria nadobna tworzy mieszańce z centurią pospolitą (Centaurium erythraea) i c. nadbrzeżną (Centaurium littorale)[5].
Zagrożenia i ochrona
W latach 2004–2014 roślina była objęta w Polsce ścisłą ochroną[6]. Od 2014 roku podlega ochronie częściowej[7]. Niektóre stanowiska są zagrożone przez osuszanie terenów oraz bezpośrednie niszczenie w wyniku np. rekreacyjnego użytkowania jezior[3].
Zastosowanie
Centuria nadobna jest rośliną leczniczą, wykorzystywaną wyłącznie w medycynie ludowej. Surowcem zielarskim jest ziele, z którego wyodrębnić można alkaloidy, ponadto występują w nim gorycze i związki żywicowe. Medycyna ludowa zaleca stosowanie odwaru z ziela (20 gramów na 1 litr wody) w zaburzeniach trawienia, bezsoczności, niedokwasocie, oraz przy przeroście gruczołu krokowego.
- ↑ a b c Centaurium pulchellum (Sw.) Hayek ex Hand.-Mazz. et al.. [w:] Germplasm Resources Information Network - (GRIN) [on-line]. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2014-11-17]. (ang.).
- ↑ P.F. Stevens: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2011-11-30]. (ang.).
- ↑ a b c d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 197, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).