Centuria nadobna

Centuria nadobna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	goryczkowate
Rodzaj	centuria
Gatunek	centuria nadobna
	Nazwa systematyczna
	Centaurium pulchellum (Sw.) Hayek ex Hand.-Mazz. et al.; Oesterr. Bot. Z. 56:70. 1906
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Centuria nadobna, centuria czerwona, tysięcznik czerwony (Centaurium pulchellum) – gatunek z rodziny goryczkowatych (Gentianaceae). Występuje w Europie, Azji i Afryce. W Polsce spotykana od niżu po regiel dolny, objęta ochroną.

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w Europie, Azji i Afryce^[3]. W Polsce w rozproszeniu na niżu, w pasie wyżyn aż po regiel dolny^[5].

Morfologia

Łodyga: Dorasta przeciętnie od 5 do 15 cm wysokości i przeważnie jest rozgałęziona na całej wysokości, czasem tylko w górnej części, naga, 4-kanciasta.
Liście: Nie tworzą rozety przyziemnej – obecne są tylko liście łodygowe. Liście są siedzące, ustawione parami, podługowatojajowate, całobrzegie, 3–5 nerwowe i zaostrzone (przynajmniej górne), osiągają do 15(20) mm długości.
Kwiaty: Czerwone kwiaty skupione w luźne dwuramienne wierzchotki. Płatki mają ukośnie wzniesione łatki, a rąbek korony jest lejkowato zagłębiony.
Owoce: Podłużna Torebka długości 7–10 mm z licznymi, drobnymi nasionami^[5].
Gatunki podobne: Centuria nadbrzeżna C. littorale ma liście łodygowe równowąskie i tępe. Centuria pospolita C. erythraea ma rozetę liści przyziemnych zachowaną w czasie kwitnienia, łodygi rozgałęzione zawsze tylko w górnej części (w obrębie kwiatostanu) kwiaty gęsto skupione w podbaldachach, łatki korony talerzykowate – płasko rozpostarte^[6].

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Kwitnie od czerwca do września. Rośnie na wilgotnych łąkach, przydrożach, polach, ugorach i namuliskach. Poza tym na brzegach jezior, stawów oraz na solniskach śródlądowych i przybrzeżnych^[5]. Gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Isoeto-Nanojuncetea i gatunek wyróżniający dla zbiorowiska Centaurium pulchellum-Pottia^[7].

Systematyka i zmienność

Synonimy^[3]: Gentiana pulchella Sw. (basionym), Centaurium pulchellum (Sw.) Druce (nazwa nieprawidłowo opisana w Fl. Berkshire 342. 1898, nom. inval.), Centaurium pulchellum E.H.L. Krause (nazwa nieprawidłowo opisana w J. Sturm, Deutschl. Fl. ed. 2, 10:14. 1903, nom. inval.).

Centuria nadobna tworzy mieszańce z centurią pospolitą (Centaurium erythraea) i c. nadbrzeżną (Centaurium littorale)^[8].

Zagrożenia i ochrona

W latach 2004–2014 roślina była objęta w Polsce ścisłą ochroną^[9]. Od 2014 roku podlega ochronie częściowej^[10]. Niektóre stanowiska są zagrożone przez osuszanie terenów oraz bezpośrednie niszczenie w wyniku np. rekreacyjnego użytkowania jezior^[5].

Zastosowanie

Centuria nadobna jest rośliną leczniczą, wykorzystywaną wyłącznie w medycynie ludowej. Surowcem zielarskim jest ziele, z którego wyodrębnić można alkaloidy, ponadto występują w nim gorycze i związki żywicowe. Medycyna ludowa zaleca stosowanie odwaru z ziela (20 gramów na 1 litr wody) w zaburzeniach trawienia, bezsoczności, niedokwasocie, oraz przy przeroście gruczołu krokowego.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Centaurium pulchellum (Sw.) Hayek ex Hand.-Mazz. et al.. [w:] Germplasm Resources Information Network - (GRIN) [on-line]. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2014-11-17]. (ang.).
↑ Centaurium pulchellum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 197, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 359. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).

[grin-3] Centaurium pulchellum (Sw.) Hayek ex Hand.-Mazz. et al.. [w:] Germplasm Resources Information Network - (GRIN) [on-line]. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2014-11-17]. (ang.).

[iucn-4] Centaurium pulchellum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mirkowa-5] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 197, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.

[klucz-6] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 359. ISBN 83-01-14342-8.

[matuszkiewicz-7] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[rutkowski-8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[rozp2004-9] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).

[rozp2014-10] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]