Przejdź do zawartości

Rewolucja przemysłowa

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Getoryk (dyskusja | edycje) o 22:19, 19 mar 2017. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 19 mar 2017, była oparta na tej wersji.
Ten artykuł od 2011-03 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.
Maszyna parowa była symbolem rewolucji przemysłowej
Hala maszynowa w fabryce Hartmana w Chemnitz (1868)
Historia Wielkiej Brytanii

Imperium brytyjskie

Historia Szkocji
Historia Irlandii Północnej
Historia Walii
Historia Królestwa Anglii

Rewolucja przemysłowa – proces zmian technologicznych, gospodarczych, społecznych i kulturalnych, który został zapoczątkowany w XVIII wieku w Anglii i Szkocji[1] i związany był z przejściem od ekonomii opartej na rolnictwie i produkcji manufakturowej bądź rzemieślniczej do opierającej się głównie na mechanicznej produkcji fabrycznej na dużą skalę (przemysłową)[2].

Rewolucja przemysłowa

Po raz pierwszy termin „rewolucja przemysłowa” został użyty w tytule książki historyka Arnolda Toynbee w 1884, w której Toynbee charakteryzował lata 1760-1830 jako najczarniejszy okres w dziejach Anglii[3].

XVIII wiek

Przewrót w przemyśle włókienniczym

Rewolucja przemysłowa zaczęła się w Anglii, najlepiej rozwiniętym i najbogatszym wówczas kraju świata, który miał także wydajne rolnictwo i bogactwa naturalne zapewniające energię (węgiel kamienny). Już pod koniec XVI w. w Anglii narastał kryzys energetyczny spowodowany brakiem drewna i początkiem małej epoki lodowej[4]. Aby go rozwiązać sięgnięto po masowo wydobywany węgiel kamienny (w drobnych ilościach wykorzystywany w Anglii od średniowiecza)[5]. Znaczne zasoby łatwo dostępnego węgla, położone w pobliżu rzek umożliwiających tani transport, umożliwiły rewolucję przemysłową w XVIII w[6]. Szukano także nowych rozwiązań technologicznych i wynalazków. Pierwszą znaczącą innowacją było zmodernizowanie warsztatu tkackiego. W roku 1733 John Kay wynalazł maszynę tkacką Latające czółenko mechaniczne, czółenko szybkobieżne („Flying Shuttle”), co spowodowało rewolucję w tkactwie. Kay skonstruował mechanizm, w którym sznurek wprowadzał w ruch czółenko, zastępując jego ręczne przerzucanie. Duże zapotrzebowanie na przędzę skłoniło angielskich kapitalistów do szukania innych udoskonaleń technicznych także w przędzalnictwie. Rewolucji w przędzalnictwie dokonała Przędząca Jenny (Spinning Jenny; maszyna przędzalnicza wynaleziona przez Jamesa Hargreavesa w 1764 („przędzarka wózkowa”) i udoskonalona przez Richarda Arkwrighta w 1767 przędzarka o napędzie wodnym, tzw. „rama wodna”. Hargreaves wynalazł pierwszą wielowrzecionową mechaniczną przędzarkę, można było na niej wytwarzać jednocześnie 16 nici. Początkowo Przędząca Jenny była napędzana siłą ludzkich mięśni, lecz już w 1779 Samuel Crompton udoskonalił ją tak, aby wykorzystywała jako napęd mechaniczny koło wodne. Skonstruował maszynę przędzalniczą z mechanicznym formowaniem nici o nazwie „Muł Cromptona” lub tzw. nawijarka mulejowa („spinning mule”).

Stosowanie koła wodnego nie było jednak wszędzie możliwe, więc wynalazcy szukali innych rozwiązań. W 1763 James Watt zmodernizował silnik parowy Thomasa Newcomena (1663-1729) z 1712. Watt zbudował też mechanizm, z pomocą którego ruch posuwisto-zwrotny tłoków był zamieniany na ruch obrotowy. W 1784 powstała pierwsza fabryka przędzalnicza, w której użyto silniki parowe Watta. Zapotrzebowanie na maszyny parowe powodowało wzrost znaczenia górnictwa i hutnictwa.

W 1785 Edmund Cartwright opracował krosno mechaniczne, które zwiększyło wydajność w tkactwie aż 40-krotnie, udoskonalone następnie przez Johna Horrocksa w 1810 roku. Wprowadzenie maszyn przędzalniczych i mechanicznych warsztatów tkackich doprowadziło do mechanizacji przemysłu bawełnianego.

Równocześnie z włókiennictwem rozwijała się metalurgia – zastosowanie do wytopu surówki koksu o znacznie wyższej kaloryczności niż węgiel drzewny czy węgiel kamienny (wzrost wydajności i jakości).

Przewrót w hutnictwie i metalurgii

Maszyna parowa
Parowóz Stephensona „Rocket” (replika)
Lokomobila Johna Fowlera
Parostatek Johna Fitcha (1790)
Pierwszy tramwaj parowy Le Raincy – Montfermeil, 1868 r.
Omnibus parowy (1875)
Schemat pieca pudlarskiego
Gruszka Bessemera
Maszyna parowa (Londyn, Tower Bridge)
W fabrykach były zatrudniane nawet 5-letnie dzieci
Klasa robotnicza, Oldham, 1900

W 1735 r. Abraham Darby jako pierwszy wytopił surówkę, stosując koks, a pod koniec wieku XVIII Henry Cort, opatentował nową metodę przerabiania surówki na stal. Opracował i zastosował tzw. proces pudlingowania, czyli świeżenia surówki w piecu. Piec posiadał mieszadła, które wytrącały zanieczyszczenia, przez co można było wykorzystywać węgiel kamienny bezpośrednio do wytopu żelaza. W 1856 r. Henry Bessemer opatentował metodę produkcji stali bezpośrednio z rozgrzanego żelaza eliminując proces pudlarski poprzez przedmuchiwanie surówki i zamienianie jej na stal bezpośrednio w konwertorze (tzw. gruszce bessemera). Metoda bessemera została udoskonalona później przez francuskich metalurgów (ojca François Marie Emile Martin (1794-1871) i syna Pierre-Èmilia Martin (1824-1915)) Martinów oraz braci Siemensów: Carla Wilhelma (1823-1883) i Friedricha (1826-1904) (piec martenowski).

Rozwój w przemyśle pociągnął za sobą rozwój transportu komunikacji. Szybki rozwój hutnictwa i górnictwa oraz znaczny wzrost produkcji wiązał się z przewozem coraz większej ilości towarów. Dlatego budowano kanały, mosty, drogi. Konny transport lądowy i żaglowy transport wodny nie zaspokajały znacznych potrzeb przewozu towarów, dlatego myślano też o nowych środkach transportu. Starano się przystosować maszynę parową do poruszania pojazdów: najpierw na drogach – Nicolas Cugnot w 1765 w Paryżu (ciągnik drogowy Cugnota), a potem na szynach – lokomotywa Richarda Trevithicka w 1804 r.

XIX wiek

W 1803 zastosowano maszynę parową do poruszania statków, został zbudowany pierwszy statek parowy. Wynalazcą statku był Robert Fulton. W latach 1814-1825 George Stephenson stworzył parowóz.

Powstała kolej żelazna, która połączyła miejscowości Stockton i Darlington linią towarową w 1825 roku, zaś w 1830 linia osobowa połączyła Liverpool z Manchesterem. Z kolei w latach 1859-1869 wykopano kanał Sueski.

Wiek pary i elektryczności

W 1800 r. Włoch Alessandro Volta zbudował ogniwo galwaniczne („ogniwo Volty”). W 1837 r. Samuel Morse skonstruował telegraf elektromagnetyczny, pozwalający przesyłać informację na odległość.

Tak zwana druga rewolucja przemysłowa przypada na drugą połowę XIX i początki XX stulecia. Spowodowana została gwałtownym rozwojem nauki, któremu towarzyszyło powstanie nowych rozwiązań technicznych, począwszy od silnika gazowego, poprzez dynamit i karabin maszynowy, aż po telefon w 1876, żarówkę w 1879 i odkurzacz elektryczny w 1907 roku.

Trzecia rewolucja przemysłowa

Określenie trzeciej fazy rewolucji przemysłowej. Określa się ją także mianem rewolucji naukowo-technicznej. Rozpoczęła się po drugiej wojnie światowej i trwa do dziś.

Symbolem trzeciej rewolucji przemysłowej są okręgi przemysłowe zwane technopoliami. Różnią się one od okręgów przemysłowych poprzedniej fazy rewolucji warunkami lokalizacji i rodzajem dominującej gałęzi przemysłu. Lokalizacja nie jest już uzależniona od rozmieszczenia surowców czy źródeł energii, ale od czystego środowiska, bliskości uczelni wyższych czy dostępu do wykwalifikowanej kadry. Trzecia rewolucja charakteryzuje się także rozwojem przemysłu wysokich technologii.

Skutki i konsekwencje rewolucji przemysłowej

Społeczne:

Ekonomiczne:

Postacie (ludzie epoki rewolucji przemysłowej)

Maszyny

  1. ↑ Andrzej Chwalba: Historia Powszechna. Wiek XIX. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 68. ISBN 978-83-01-15444-8.
  2. ↑ Industrial Revolution -- Britannica Online Encyclopedia. [dostęp 2011-03-09]. (ang.).
  3. ↑ Lectures On The Industrial Revolution In England: Public Addresses, Notes and Other Fragments, together with a Short Memoir by B. Jowett, London, Rivington’s (1884).
  4. ↑ Freese 2016 ↓, s. 31-32.
  5. ↑ Freese 2016 ↓, s. 2, 31.
  6. ↑ Freese 2016 ↓, rozdz. III.

Bibliografia

  • Barbara Freese, Coal: A Human History, New York: Basic Books, 2016.

Zobacz też

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rewolucja_przemysłowa&oldid=48851071”