Johan Laidoner

Johan Laidoner

generał-lejtnant
Data i miejsce urodzenia	12 lutego 1884 Viiratsi, gubernia inflancka, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	13 marca 1953 Włodzimierz nad Klaźmą, ZSRR
Przebieg służby
Lata służby	1905–1940
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego (1905–1917), Armia Estonii (1917–1940)
Stanowiska	wódz naczelny Armii Estońskiej
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna estońsko-bolszewicka
Późniejsza praca	oficjalny reprezentant Estonii w Lidze Narodów
Odznaczenia

{{Żołnierz infobox}} Nieoczekiwana grafika: "miejsce śmierci".

Johan Laidoner (ur. 12 lutego 1884 w Viiratsi, zm. 13 marca 1953 we Włodzimierzu nad Klaźmą) – estoński polityk i wojskowy, jeden z twórców niepodległej Estonii, wódz naczelny Armii Estońskiej.

Życiorys

Pochodził z rodziny rolniczej, ukończył szkółkę parafialną w Asumaa i szkołę podstawową w Viljandi. W 1901 wstąpił jako ochotnik do armii Imperium Rosyjskiego. Jego jednostka piechoty początkowo stacjonowała w Kownie. W 1902 wstąpił do Wileńskiej Szkoły Junkrów Piechoty, gdzie poznał swoją przyszłą żonę – Marię Kruszewską. W 1909 rozpoczął studia w Mikołajewskiej Akademii Wojskowej w Petersburgu, którą ukończył w 1912 uzyskując najwyższą, pierwszą kategorię.

Mianowany podpułkownikiem, w czasie służby w armii rosyjskiej siedmiokrotnie odznaczony rosyjskimi orderami wojennymi.

Johan Laidoner (z prawej) i Hugo Österman, głównodowodzący armii Finlandii. Tallinn 1938.

Po odzyskaniu niepodległości przez Estonię powrócił do ojczyzny, został dowódcą 1 Dywizji Estońskiej i Szefem Sztabu Generalnego Wojska Estońskiego, a 23 grudnia 1918 został mianowany wodzem naczelnym estońskich sił zbrojnych w stopniu generała-majora. W 1919 był inicjatorem powołania Estońskiej Akademii Wojskowej. W czasie wojny estońsko-bolszewickiej przeprowadził udaną kontrofensywę, która wyparła oddziały bolszewików z terytorium Estonii.

W 1920 został mianowany generałem-lejtnantem armii estońskiej. Po złożeniu dowództwa, był oficjalnym reprezentantem Estonii w Lidze Narodów. W 1925 z jej ramienia mediował w konflikcie iracko-tureckim o okręg Mosul.

Na krótko powrócił do armii, by 1 grudnia 1924 stłumić inspirowany przez ZSRR pucz komunistów w Tallinnie.

W 1934 na prośbę premiera Estonii Konstantina Pätsa wprowadził rządy wojskowe, by powstrzymać przejęcie władzy przez quasi-faszystowski ruch wabsów.

17 czerwca 1940 po okupacji Estonii przez Armię Czerwoną, został aresztowany przez NKWD i wywieziony do więzienia w Kirowie, skazany w 1952 w procesie na 25 lat więzienia i przepadek całego mienia na rzecz ZSRR. Zmarł w 1953 w [[{{{1}}}|więzieniu nr 2 (izolatorze)]]{{Link-interwiki}} Brakujące pola: 1 oraz Q. Nieznane pola: "tam", "pl" oraz "lang". we Włodzimierzu nad Klaźmą.

Był kawalerem Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari, został odznaczony Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski, w kwietniu 1939 uhonorowany Orderem Orła Białego. Otrzymał Order św. Michała i św. Jerzego II klasy od króla Wielkiej Brytanii, litewski Order Witolda Wielkiego I klasy, fiński Order Białej Róży I klasy oraz dwukrotnie francuski Order Legii Honorowej.

Związki z Polską

Johan Laidoner podczas wizyty w Warszawie 1939. Z lewej marsz. Edward Śmigły-Rydz, z tyłu gen. Tadeusz Kasprzycki

Johan Laidoner podczas oficjalnej wizyty (1939) na Zamku w Warszawie.

Johan Laidoner po aresztowaniu przez NKWD 1941

Johan Laidoner, ostatnie zdjęcie więzienne z 1952

Pomnik w Viiratsi upamiętniający Johana Laidonera, zniszczony 5 września 1940 przez Sowietów

Osobiste i uczuciowe

W 1904 podczas służby w armii rosyjskiej w Wilnie poznał Polkę, szlachciankę, Marię Kruszewską, którą poślubił 30 października 1911. 21 marca 1913 doczekali się potomka Michaela (1913–1928), po jego tragicznej śmierci adoptowali bratanka Marii Aleksego Kruszewskiego – rówieśnika Michaela Laidonera.

Polityczne

W 1928 generał Laidoner złożył oficjalną wizytę w Warszawie jako naczelny wódz Estonii. W 1930 stanął na czele tallińskiego Towarzystwa Estonia-Polska jako jego honorowy prezes. W lipcu 1934 gościł na swojej posiadłości w Viimsi przebywającego z oficjalną wizytą w Estonii ministra Becka.

We wrześniu 1939 r. zadecydował o pomocy w ucieczce z portu w Tallinnie polskiego okrętu ORP „Orzeł”, która wywołała dramatyczną dla Estonii w skutkach reakcję ZSRR.

Generał Laidoner opanował język polski w stopniu pozwalającym na swobodną konwersację.

Pochowany w tej samej zbiorowej mogile co Delegat Rządu na Kraj Jan Stanisław Jankowski.

Upamiętnienie

22 lipca 2013 przed Dworkiem „Milusin” w Sulejówku, na terenie Muzeum Józefa Piłsudskiego, odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą generałowi Johanowi Laidonerowi. Wśród honorowych gości uroczystości byli: prezydent Republiki Estońskiej Toomas Hendrik Ilves, córka marszałka Jadwiga Jaraczewska, pomysłodawca i fundator tablicy, burmistrz estońskiego Viimsi, miasta partnerskiego Sulejówka, Haldo Oravas.

Ordery i odznaczenia

Estonia

• Order Krzyża Wolności I kategorii I klasy (1920)
• Order Krzyża Wolności III kategorii I klasy (1925)
• Order Krzyża Orła z Mieczami I klasy (1929)
• Order Gwiazdy Białej I klasy (1938)
• Order Estońskiego Czerwonego Krzyża I klasy (1926)
• Order Estońskiego Czerwonego Krzyża III klasy (1921)

Imperium Rosyjskie

• Order Świętej Anny II, III (1912) i IV klasy
• Order Świętego Stanisława II (1916) i III (1907) klasy
• Order Świętego Włodzimierza IV klasy z mieczami
• Szabla św. Jerzego

Zagraniczne

• Order Pogromcy Niedźwiedzia I, II i III klasy (Łotwa)
• Order św. Michała i św. Jerzego II klasy (Wielka Brytania)
• Order Orła Białego (Polska)
• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (Polska, 1921)
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (Polska)
• Krzyż Wielki Orderu Białej Róży (Finlandia)
• Krzyż Wielki Orderu Miecza (Szwecja)
• Krzyż Wielki Orderu Witolda Wielkiego (Litwa)
• Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja)
• Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja)
• Odznaka Honorowa Olimpijska (Niemcy)

Bibliografia

• „Ciche kraje”, Tadeusz Zubiński, Rzeszów 2006

Linki zewnętrzne

• Tadeusz Zubiński:Ten który pierwszy pobił bolszewika – Generał Johan Laidoner. Glaukopis