Wilhelm Mach

Wilhelm Mach
il., Quidam, s., S., Współpracownik
	; Wilhelm Mach; (autor Zbigniew Kresowaty)
Data i miejsce urodzenia	26 grudnia 1916 ; Kamionka k. Ropczyc
Data i miejsce śmierci	2 lipca 1965 ; Warszawa
Narodowość	polska
Język	polski
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Dziedzina sztuki	proza, esej, krytyka literacka, poezja
	Ważne dzieła
	Agnieszka, córka Kolumba
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wilhelm Mach pseudonimy il., Quidam, s., S., Współpracownik (ur. 26 grudnia 1916^[1] w Kamionce, zm. 2 lipca 1965 w Warszawie) – polski prozaik, eseista i krytyk literacki, poeta.

Życiorys

Urodził się we wsi Kamionka koło Ropczyc w rodzinie chłopskiej jako syn Wincentego Macha i Apolonii z Białków. Cztery klasy szkoły powszechnej ukończył w rodzinnej Kamionce, pozostałe w Ropczycach. Naukę kontynuował od 1928 w prywatnym Miejskim Staroklasycznym Koedukacyjnym Gimnazjum w Ropczycach. Debiutował wierszem Jesień wydrukowanym w szkolnym czasopiśmie Przyszłość (numer 1 z września 1928) oraz nowelą Dawne zapusty opublikowaną w 8 numerze czasopisma Rola. Edukację kontynuował od 1932 w Gimnazjum im. Władysława Jagiełły w Dębicy, w którym redagował szkolne czasopismo U nas. Maturę zdał w 1936. W 1938 roku ukończył naukę w Państwowym Pedagogium w Krakowie. Po odbyciu rocznej służby wojskowej we wrześniu 1939 ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty. Walczył w czasie kampanii wrześniowej w 6 Dywizji Piechoty Armii „Kraków”. Brał udział w bitwach pod Pszczyną i Tomaszowem Lubelskim. W okresie okupacji mieszkał u siostry Bronisławy w przysiółku Księżomost w Sędziszowie Małopolskim, a następnie od 1941 w Krakowie, gdzie pracował w Ubezpieczalni Społecznej. W Krakowie działał w podziemiu ucząc młodzież maturalną na konspiracyjnych kompletach. W 1945 rozpoczął studia na Wydziale Humanistycznym (polonistyka) Uniwersytetu Jagiellońskiego, które ukończył 1 grudnia 1947 roku.

Za swój debiut literacki sam Wilhelm Mach uważał publikację wiersza Tobie dalekiej wydrukowanego jesienią 1945 w jednodniówce Inaczej, której był współredaktorem. Jako prozaik debiutował opowiadaniem Rdza w 1945 r. na łamach 42 numeru tygodnika „Odrodzenie”. W latach 1945–1946 należał do grupy literackiej Zespół Młodych „Inaczej”. W latach 1945-1950 był sekretarzem redakcji miesięcznika „Twórczość” w Krakowie. Publikował w nim opowiadania i recenzje literackie. Publikował również w Odrodzeniu (1945–1947) i w Dzienniku Literackim (1947–1950). Od 1945 był członkiem Koła Młodych przy Oddziale Krakowskim Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 roku Związku Literatów Polskich). Członkiem Związku został w 1948. W latach 1947–1948 był stypendystą rządu francuskiego w Paryżu. W 1950 przeniósł się do Warszawy wraz z redakcją „Twórczości”. Był konsultantem literackim Domu Wojska Polskiego. W latach 1950–1958 był redaktorem tygodnika „Nowa Kultura”. Od 1958 był kierownikiem literackim zespołu filmowego. Podróżował między innymi w 1956 do ZSRR i Indii, a od 1958 kilkakrotnie do Bułgarii i w 1961 do USA.

Przyjaźnił się z Zofią Nałkowską, która wyznaczyła go na jednego z czterech kuratorów swojej spuścizny.

Zmarł nagle, 2 lipca 1965. Według rodziny i biografa Janusza Termera powodem był zawał mięśnia sercowego^[2]. Przyjaciele Macha ze środowisk literackich, m.in. Marek Nowakowski i Kazimierz Brandys, wspominali jednak, że pisarz popełnił samobójstwo za pomocą trucizny i że wcześniej opowiadał im o planach otrucia się^[2]. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera C 2 rz. 6 m. 8)^[3].

Twórczość

Wilhelm Mach w swojej twórczości zajmował się głównie problematyką psychologiczną i przemianami moralnymi w życiu i świadomości wsi polskiej.

We wszystkich powieściach Macha bohaterowie czują się obco w swej lokalnej społeczności, czy też rodzinie, jak Andrzej Osiecki z Rdzy. Wyczuwają, że nie pasują do ogółu, ze względu na własny talent i wrażliwość, niczym Bolek Jawor z Jaworowego domu. Ze względów politycznych i wyznaniowych stają się obcymi jako grupa w Życiu dużym i małym. Także Agnieszka i Zenon Bałcz – postacie z Agnieszki, córki Kolumba, wtargnąwszy w życie mieszkańców Chrobrzyczek, stają się intruzami. Czy wreszcie Aleksander/Xander z Gór nad czarnym morzem mający problem z własną tożsamością.

Powieści

Rdza, Czytelnik 1950, Czytelnik 1967
Jaworowy dom, Twórczość 1954, Czytelnik 1954, Czytelnik 1955, Czytelnik 1977
Życie duże i małe, Wydawnictwo Łódzkie 1959, Czytelnik 1965, Czytelnik 1972, Czytelnik 1974, Wydawnictwo Łódzkie 1984
Góry nad czarnym morzem, Czytelnik 1961, przekład czeski 1967
Agnieszka, córka Kolumba, Czytelnik 1964, Czytelnik 1965, Czytelnik 1968, przekład bułgarski 1966, litewski 1966, łotewski 1972, mołdawski 1971, niemiecki 1970 i 1977, rosyjski 1969 i 1973, ukraiński 1971 i 1982, węgierski 1966, adaptacja radiowa 1975

Opowiadania

Za kwadrans wiosna, Wydawnictwo Literackie 1978

Scenariusze filmowe

Do widzenia, do jutra, współautorzy Zbigniew Cybulski i Bogumił Kobiela, 1960
Agnieszka 46, współautor Zdzisław Skowroński, 1964

Inne (reportaże, eseje)

Doświadczenia i przypadki. Opowiadania, eseje, reportaże i felietony. 1945-1953, Czytelnik 1954
Szkice literackie, Czytelnik 1971

Nagrody

1954 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
1955 – wyróżnienie do nagrody państwowej za Jaworowy dom
1959 - pierwsza nagroda Wydawnictwa Łódzkiego za Życie duże i małe
1964 – nagroda państwowa II stopnia za powieść Agnieszka, córka Kolumba

Upamiętnienie

W latach 1968-1981 Zarząd Główny Związku Literatów Polskich przyznawał Nagrodę im. Wilhelma Macha za debiut powieściowy.
W 1966 nowej szkole podstawowej w rodzinnej Kamionce nadano imię Wilhelma Macha, a w gmachu Liceum Ogólnokształcącego w Dębicy została ustanowiona tablica upamiętniająca Wilhelma Macha^[4].
W Gorlicach willę Szklarczykówkę nazwano Domem Pamięci imienia Wilhelma Macha. W domu tym w okresie okupacji mieściła się siedziba gorlickiego Gestapo.

Przypisy

↑ W dokumentach widnieje data 1 stycznia 1917 zadeklarowana przez rodziców, co miało go uchronić przed wcześniejszym pójściem do szkoły i wojska.
↑ ^a ^b Tomasik, Krzysztof: Homobiografie. Wyd. Wydanie drugie, poprawione i poszerzone. Warszawa. ISBN 978-83-64682-22-3. OCLC 915291354.
↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze [online] .
↑ Tadeusz Stanisz. W 10-lecie śmierci Wilhelma Macha. „Nowiny”, s. 5, Nr 148 z 3 lipca 1975.

Bibliografia

Lesław Bartelski M.: Polscy pisarze współcześni, 1939-1991: Leksykon. Wydawn. Nauk. PWN. ISBN 83-01-11593-9.
Wspomnienia o Wilhelmie Machu, Marian Janiga, Gazeta.pl, 1 grudnia 2005
Wątki Gorlic snuły się na kartach jego powieści. Wilhelm Mach jest postrzegany jako pisarz bardzo przyjazny ludziom., Andrzej Ćmiech, Gazeta Gorlicka, str 8, 3 lutego 2012
Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny., tom V, ss. 203-206

[1] W dokumentach widnieje data 1 stycznia 1917 zadeklarowana przez rodziców, co miało go uchronić przed wcześniejszym pójściem do szkoły i wojska.

[tomasik-2] Tomasik, Krzysztof: Homobiografie. Wyd. Wydanie drugie, poprawione i poszerzone. Warszawa. ISBN 978-83-64682-22-3. OCLC 915291354.

[3] Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze [online] .

[4] Tadeusz Stanisz. W 10-lecie śmierci Wilhelma Macha. „Nowiny”, s. 5, Nr 148 z 3 lipca 1975.

[1]

[2]

[3]

[4]