Wilhelm Mach

Wilhelm Mach
il., Quidam, s., S., Współpracownik
	; Wilhelm Mach; (autor Zbigniew Kresowaty)
Data i miejsce urodzenia	26 grudnia 1916 ; Kamionka k. Ropczyc
Data i miejsce śmierci	2 lipca 1965 ; Warszawa
Narodowość	polska
Język	polski
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Dziedzina sztuki	proza, esej, krytyka literacka, poezja
	Ważne dzieła
	Agnieszka, córka Kolumba
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wilhelm Mach, ps. il., Quidam, s., S., Współpracownik (ur. 26 grudnia 1916^[1] w Kamionce, zm. 2 lipca 1965 w Warszawie) – polski prozaik, eseista i krytyk literacki, poeta.

Życiorys

Urodził się we wsi Kamionka k. Ropczyc, w chłopskiej rodzinie Wincentego i Apolonii z Białków. Cztery klasy szkoły powszechnej ukończył w rodzinnej Kamionce, pozostałe w Ropczycach. Naukę kontynuował od 1928 roku w prywatnym Miejskim Staroklasycznym Koedukacyjnym Gimnazjum w Ropczycach. Debiutował wierszem Jesień wydrukowanym w szkolnym czasopiśmie „Przyszłość” (numer 1 z września 1928) oraz nowelą Dawne zapusty opublikowaną w 8 numerze czasopisma „Rola”. Edukację kontynuował od roku 1932 w Gimnazjum im. Władysława Jagiełły w Dębicy, w którym redagował szkolne czasopismo „U nas”. Maturę zdał w 1936 roku. W 1938 roku ukończył naukę w Państwowym Pedagogium w Krakowie. Po odbyciu rocznej służby wojskowej we wrześniu 1939 roku ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty. Walczył w czasie kampanii wrześniowej w szeregach 6 Dywizji Piechoty Armii „Kraków” w bitwach pod Pszczyną i Tomaszowem Lubelskim.

W czasie okupacji mieszkał u siostry Bronisławy w przysiółku Księżomost w Sędziszowie Małopolskim, a następnie od 1941 roku w Krakowie, gdzie pracował w Ubezpieczalni Społecznej. W Krakowie działał w podziemiu ucząc młodzież maturalną na konspiracyjnych kompletach. W 1945 rozpoczął studia na Wydziale Humanistycznym (polonistyka) Uniwersytetu Jagiellońskiego, które ukończył 1 grudnia 1947 roku.

Za swój debiut literacki sam Wilhelm Mach uważał publikację wiersza Tobie dalekiej wydrukowanego jesienią 1945 roku w jednodniówce Inaczej, której był współredaktorem. Jako prozaik debiutował opowiadaniem Rdza w 1945 roku na łamach 42 numeru tygodnika „Odrodzenie”. W latach 1945–1946 należał do grupy literackiej Zespół Młodych „Inaczej”. W latach 1945–1950 był sekretarzem redakcji miesięcznika „Twórczość” w Krakowie. Publikował w nim opowiadania i recenzje literackie. Publikował również w „Odrodzeniu” (1945–1947) i w „Dzienniku Literackim” (1947–1950). Od 1945 roku był członkiem Koła Młodych przy Oddziale Krakowskim Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 roku Związku Literatów Polskich). Członkiem Związku został w 1948 roku. W latach 1947–1948 był stypendystą rządu francuskiego w Paryżu. W 1950 roku przeniósł się do Warszawy wraz z redakcją „Twórczości”. Był konsultantem literackim Domu Wojska Polskiego. W latach 1950–1958 był redaktorem tygodnika „Nowa Kultura”. Od 1958 roku był kierownikiem literackim zespołu filmowego. Podróżował między innymi w 1956 roku do ZSRR i Indii, a od roku 1958 kilkakrotnie do Bułgarii i w 1961 do USA.

Przyjaźnił się z Zofią Nałkowską, która wyznaczyła go na jednego z czterech kuratorów swojej spuścizny.

Zmarł nagle, 2 lipca 1965 w Warszawie. Według rodziny i biografa Janusza Termera powodem był zawał mięśnia sercowego^[2]. Przyjaciele Macha ze środowisk literackich, m.in. Marek Nowakowski i Kazimierz Brandys, wspominali jednak, że pisarz popełnił samobójstwo za pomocą trucizny i że wcześniej opowiadał im o planach otrucia się^[2]. Został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera C 2-6-8)^[3].

Twórczość

Wilhelm Mach w swojej twórczości zajmował się głównie problematyką psychologiczną i przemianami moralnymi w życiu i świadomości wsi polskiej.

We wszystkich powieściach Macha bohaterowie czują się obco w swej lokalnej społeczności, czy też rodzinie, jak Andrzej Osiecki z Rdzy. Wyczuwają, że nie pasują do ogółu, ze względu na własny talent i wrażliwość, niczym Bolek Jawor z Jaworowego domu. Ze względów politycznych i wyznaniowych stają się obcymi jako grupa w Życiu dużym i małym. Także Agnieszka i Zenon Bałcz – postacie z Agnieszki, córki Kolumba, wtargnąwszy w życie mieszkańców Chrobrzyczek, stają się intruzami. Czy wreszcie Aleksander/Xander z Gór nad czarnym morzem mający problem z własną tożsamością.

Powieści

Rdza, Czytelnik 1950, Czytelnik 1967
Jaworowy dom, Twórczość 1954, Czytelnik 1954, Czytelnik 1955, Czytelnik 1977
Życie duże i małe, Wydawnictwo Łódzkie 1959, Czytelnik 1965, Czytelnik 1972, Czytelnik 1974, Wydawnictwo Łódzkie 1984
Góry nad czarnym morzem, Czytelnik 1961, przekład czeski 1967
Agnieszka, córka Kolumba, Czytelnik 1964, Czytelnik 1965, Czytelnik 1968, przekład bułgarski 1966, litewski 1966, łotewski 1972, mołdawski 1971, niemiecki 1970 i 1977, rosyjski 1969 i 1973, ukraiński 1971 i 1982, węgierski 1966, adaptacja radiowa 1975

Opowiadania

Za kwadrans wiosna, Wydawnictwo Literackie 1978

Scenariusze filmowe

Do widzenia, do jutra, współautorzy Zbigniew Cybulski i Bogumił Kobiela, 1960
Agnieszka 46, współautor Zdzisław Skowroński, 1964

Inne (reportaże, eseje)

Doświadczenia i przypadki. Opowiadania, eseje, reportaże i felietony. 1945–1953, Czytelnik 1954
Szkice literackie, Czytelnik 1971

Ordery i odznaczenia

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (15 lipca 1954)^[4]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[5]

Nagrody

1955 – wyróżnienie Podkomitetu Literatury i Sztuki Nagrody Państwowej za powieść Jaworowy dom^[6]
1959 – I nagroda Wydawnictwa Łódzkiego za Życie duże i małe
1964 – Nagroda Państwowa II stopnia za powieść Agnieszka, córka Kolumba

Upamiętnienie

W latach 1968–1981 Zarząd Główny Związku Literatów Polskich przyznawał Nagrodę im. Wilhelma Macha za debiut powieściowy.
W 1966 nowej szkole podstawowej w rodzinnej Kamionce nadano imię Wilhelma Macha, a w gmachu Liceum Ogólnokształcącego w Dębicy została ustanowiona tablica upamiętniająca Wilhelma Macha^[7].
W Gorlicach powojenna właścicielka willi Sklarczykówka, jego siostra Bronisława (I-voto Mugler, II-voto Sartorius) nazwała ją Domem Pamięci imienia Wilhelma Macha. W domu tym w okresie okupacji mieściła się siedziba gorlickiego Gestapo^[8].

Przypisy

↑ W dokumentach widnieje data 1 stycznia 1917 zadeklarowana przez rodziców, co miało go uchronić przed wcześniejszym pójściem do szkoły i wojska.
↑ ^a ^b Tomasik, Krzysztof: Homobiografie. Wyd. drugie, poprawione i poszerzone. Warszawa. ISBN 978-83-64682-22-3. OCLC 915291354.
↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze [online] .
↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1564 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-07-01].
↑ Tadeusz Stanisz. W 10-lecie śmierci Wilhelma Macha. „Nowiny”, s. 5, Nr 148 z 3 lipca 1975.
↑ Urząd MiejskiU.M. Gorlice Urząd MiejskiU.M., Sklarczykówka – dom pamięci Wilhelma Macha [online], 27 marca 2023 .

Bibliografia

Lesław Bartelski M.: Polscy pisarze współcześni, 1939–1991: Leksykon. Wydawn. Nauk. PWN. ISBN 83-01-11593-9.
Wspomnienia o Wilhelmie Machu, Marian Janiga, Gazeta.pl, 1 grudnia 2005.
Wątki Gorlic snuły się na kartach jego powieści. Wilhelm Mach jest postrzegany jako pisarz bardzo przyjazny ludziom., Andrzej Ćmiech, Gazeta Gorlicka, s. 8, 3 lutego 2012.
Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny., tom V, s. 203–206.

[1] W dokumentach widnieje data 1 stycznia 1917 zadeklarowana przez rodziców, co miało go uchronić przed wcześniejszym pójściem do szkoły i wojska.

[tomasik-2] Tomasik, Krzysztof: Homobiografie. Wyd. drugie, poprawione i poszerzone. Warszawa. ISBN 978-83-64682-22-3. OCLC 915291354.

[3] Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze [online] .

[4] M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1564 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[5] M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

[6] Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-07-01].

[7] Tadeusz Stanisz. W 10-lecie śmierci Wilhelma Macha. „Nowiny”, s. 5, Nr 148 z 3 lipca 1975.

[8] Urząd MiejskiU.M. Gorlice Urząd MiejskiU.M., Sklarczykówka – dom pamięci Wilhelma Macha [online], 27 marca 2023 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]