Szyszmanowicze

Bułgaria za panowania Iwana Aleksandra

Szyszmanowicze (bułg. Шишмановци) – dynastia, której przedstawiciele panowali w Bułgarii w XIV w (w ostatnim okresie istnienia tzw. drugiego państwa bułgarskiego).

Okres świetności

Pierwszym przedstawicielem dynastii, który sięgnął po koronę cara Bułgarii był Michał Szyszman. Pochodził on z możnej rodziny bojarskiej, w linii żeńskiej wywodził się z carskiej dynastii Asenowiczów. Objął władzę w Bułgarii w 1323 wykorzystując chaos po bezpotomnej śmierci cara Jerzego II Tertera, ostatniego z rodu Terterowiczów.

car Iwan Aleksander

Pierwszy okres rządów Szyszmanowiczów w Bułgarii wypełniają przede wszystkim walki przeciwko Bizancjum oraz Serbii. W ich efekcie w 1330 zginął w walce przeciwko Serbom Michał Szyszman. Po krótkich rządach jego syna Iwana Stefana (pochodzącego z małżeństwa Michała z odsuniętą później księżniczką serbską) tron objął siostrzeniec Michała Szyszmana Iwan Aleksander. Panował on w Bułgarii przez 40 lat (1331-1371) – poniósł niemałe zasługi dla rozwoju kulturalnego kraju, jednak w polityce okres jego panowania przyniósł stopniowy upadek państwa bułgarskiego. Przyczyniały się do tego zwłaszcza konflikty Iwana Aleksandra z jego licznymi synami, którym wydzielał apanaże. Ich starania o samodzielność zaowocowały m.in. oderwaniem od Bułgarii okręgu Widynia, gdzie władzę sprawował jeden z synów Iwana Aleksandra – Iwan Sracimir. Z chaosu wewnętrznego korzystali sąsiedzi: Bizancjum zajęło większość wybrzeża czarnomorskiego, Węgrzy zhołdowali Widyń, usamodzielniła się także Dobrudża. Jednak największym zagrożeniem okazali się Turcy osmańscy, którzy pod koniec rządów Iwana Aleksandra wkroczyli na ziemie bułgarskie.

Schyłek

car Iwan Szyszman

Iwan Szyszman, następca Iwana Aleksandra (jeden z jego synów, kontrolujący stolicę w Tyrnowie) zmuszony został do płacenia trybutu Osmanom, którzy mimo to wciąż kontynuowali swoją ekspansję (w 1385 zdobyli Sofię). Próba wspólnego stawienia im oporu podjęta przez Iwana Szyszmana, króla serbskiego Łazarza i króla Bośni Tvrtka I co prawda dała zwycięstwo nad siłami tureckimi pod Płocznikiem (1387), lecz już rok później Bułgarzy zostali przez Turków rozgromieni i zmuszeni do oddania najeźdźcom części państwa z Silistrą oraz do uznania się za wasalów tureckich (ten sam los spotkał wówczas Iwana Sracimira w Widyniu). W 1393 Turcy zdobyli stolicę Bułgarii Tyrnowo – Iwan Szyszman sprawował odtąd władzę wasalną jedynie nad fragmentem ziem bułgarskich z Nikopolem. Obaj Szyszmanowicze próbowali wykorzystać antytureckie plany Zygmunta Luksemburskiego, jednak bezskutecznie: Iwan Szyszman został ścięty w 1395 za zawarcie sojuszu z Zygmuntem, a Iwan Sracimir został pojmany przez Turków po klęsce Zygmunta w bitwie pod Nikopolem w roku następnym i wkrótce również zabity.

Część potomków Szyszmanowiczów zbiegła do Węgier, skąd próbowała doprowadzić do odzyskania niepodległości przez Bułgarię: Konstantyn, syn Iwana Sracimira, wywołał powstanie antytureckie w Bułgarii na początku XV w. i na pewien czas odzyskał kontrolę nad Widyniem (zmarł w 1422), z kolei Frużyn, syn Michała Szyszmana prawdopodobnie zginął w bitwie pod Warną.

Drzewo dynastii Szyszmanowiczów

Szyszman

1 Anna Neda

Michał III Szyszman (panował 1323–1330

2 Teodora Paleologina

Keraca Petrica ∞ despota Stracimir

Belaur

1

1

1

Iwan Stefan (panował 1330–1331)

Szyszman

Michał kniaź Widynia i despota

Helena ∞ Stefan Duszan

Teodora Eudoksja ∞ sewastokrator Dejan

1 Teodora Wołoszka

Iwan Aleksander (panował 1331–1371)

2 Sara (Teodora)

1

1

1

1

2

2

2

2

2

Michał Asen

Kera Tamara

Iwan Szyszman (panował 1371–1393)

Iwan Asen

Wasilisa

Iwan Asen

Iwan Stracimir (panował 1371–1396)

Keraca Maria (ur. 1348, zm. 1390)

Desisława

Linki zewnętrzne

• Genealogia Szyszmanowiczów na bg.wiki

Literatura

• I. Czamańska, Szyszmanowicze [w:] Słownik dynastii Europy, red. J. Dobosz, M. Seweryński, Poznań 1999, s. 396-399.
• T. Wasilewski, Historia Bułgarii, Wrocław 1988.