Zamek w Pokrzywnie

Zamek w Pokrzywnie

Engelsberg – Mons Angelorum

nr rej. A/579 z 18.10.1934
Brama zamku wysokiego
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Pokrzywno
Typ budynku	zamek krzyżacki
Styl architektoniczny	gotyk
Ukończenie budowy	2 poł. XIII w.
Pierwszy właściciel	Zakon krzyżacki
Plan budynku
Położenie na mapie Polski Zamek w Pokrzywnie
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Zamek w Pokrzywnie
Położenie na mapie powiatu grudziądzkiego Zamek w Pokrzywnie
Położenie na mapie gminy Gruta Zamek w Pokrzywnie
53°26′09″N 18°51′02″E
Strona internetowa

Zamek w Pokrzywnie (niem. Engelsburg) – krzyżacki zamek komturski w Pokrzywnie, siedziba komturów pokrzywieńskich. Obecnie w stanie ruiny. Należał w 1664 roku do starostwa pokrzywnickiego.

Historia

Powstał na miejscu słowiańskiego grodu Copriven. Zniszczony gród został nadany biskupowi Chrystianowi w 1222 roku, a po klęsce biskupiej misji nawracania Prus gród przejęli Krzyżacy około 1230 roku.

Pierwszy zamek powstał w XIII wieku. Początkowo była to prymitywna drewniano-ziemna fortalicja, nazywana Engelsberg – Mons Angelorum (Górą Aniołów). Według kroniki Piotra z Duisburga, w roku 1239 zamieszkiwali tam już rycerze zakonu krzyżackiego. Pierwszym komturem pokrzywieńskim był Henryk Brabantczyk i przypuszczalnie wtedy właśnie rozpoczęto budowę murowanego założenia. Na początku ze względu na bezpieczeństwo zaczęto od budowy murów obronnych, a w trakcie realizacji prac do kolejnych fragmentów muru dostawiano wewnętrzną zabudowę. Jednym z komturów Pokrzywna był Gunter von Schwarzburg Młodszy, którego stryjami byli ważni dostojnicy zakonni, bracia Gunter i Zyghard von Schwarzburg.

Pokrzywno pełniło funkcję siedziby komturstwa, z krótką przerwą, aż do śmierci ostatniego komtura Fryderyka von Zollern. Podczas bitwy pod Grunwaldem (1410 r.) zginął komtur Pokrzywna Burchard von Wobecke, a wojska polskie opanowały warownię, jednak nie na długo. Rok po tym wydarzeniu (1411 r.) zamek ponownie znalazł się we władaniu Krzyżaków.

W roku 1411 z inicjatywy wielkiego mistrza Henryk von Plauen Krzyżacy rozpoczęli modernizację systemu obronnego. Został wyremontowany, a mury podwyższono i zaopatrzono w nowocześniejsze strzelnice, a sam Henryk von Plauen po zamachu stanu został zdegradowany i przeniesiony do komturii w Pokrzywnie. Własnością zakonu zamek pozostawał do wybuchu wojny trzynastoletniej w 1454 roku, kiedy został zajęły przez zbuntowane oddziały Związku Pruskiego. Na mocy porozumień drugiego pokoju toruńskiego, w roku 1466, Pokrzywno wraz z całą ziemią chełmińską zostało przyłączone do Polski i aż do pierwszego rozbioru w 1772 roku było siedzibą polskich starostów. Zamek spłonął w 1611 r.

W latach 1626–1630 na terenie warowni mieszkały siostry norbertanki z Żukowa. Podczas potopu Szwedzi zdobyli i spalili zamek, a kaplicę sprofanowali. Za rządów Prusaków (w 1784 r.) całość sprzedano osobie prywatnej, która rozpoczęła jego demontaż z przeznaczeniem na budowę drogi. Rozbiórka została wstrzymana po szybkiej interwencji biskupa chełmińskiego Baiera, jednak osłabione sklepienie kaplicy runęło w roku 1789 i spowodowało dalsze działania likwidacyjne.

W roku 1934 polskie władze konserwatorskie uznały ruiny za zabytek, mimo to w 1965 roku przebudowa drogi doprowadziła do wyburzenia zabudowań przylegających do południowej partii murów. Pierwsze prace zabezpieczające podjęto w roku 1967.

Architektura

Gotycki zamek na nieregularnym rzucie składał się z zamku wysokiego i dwóch przedzamczy. Stosunkowo najlepiej zachowała się brama zamku wysokiego, przebudowany spichrz i brama na przedzamczu, ponadto fragmenty ścian budynku głównego i murów obronnych. Dziś ruiny znajdują się w rękach prywatnych, jego nowy właściciel planuje odbudowę zamku.

Galeria

• 
  Brama przedzamcza
• 
• 
  Ruiny budynku głównego
• 
• 
  Brama zamku wysokiego

Bibliografia

• Tadeusz Chrzanowski (red.), Marian Kornecki (red.): Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 11: Województwo bydgoskie. Cz. 7: Powiat grudziądzki. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1974. Brak numerów stron w książce
• Ryszard Boguwolski. Pokrzywno Zamek, pow. Grudziądz, Stanowisko 1. „Informator Archeologiczny”. Badania rok 1974, s. 191–192, 1975. [dostęp 2020-08-09]. 
• Andrzej Pabian, Waldemar Rozynkowski: Zamki krzyżackie na ziemi chełmińskiej. Toruń: Wydaw. Naukowe Scriptor, 1997. ISBN 83-905595-3-6. Brak numerów stron w książce
• Ryszard Boguwolski, Lothar Hyss: Zamki krzyżackie powiatu grudziądzkiego = Burgen des Deutschen Ordens im Kreis Graudenz. Muzeum w Grudziądzu, 2004. ISBN 83-88076-13-2. Brak numerów stron w książce
• Maciej Dorna, Bracia zakonu krzyżackiego w Prusach w latach 1228–1309, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2004, str. 170-171.

Linki zewnętrzne

• Zamek w Pokrzywnie w serwisie zamkipolskie.com
• Zamek w Pokrzywnie w serwisie zamki.pl. pokrzywno.zamki.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-01)].