Pierwiosnek łyszczak

Pierwiosnek łyszczak
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	wrzosowce
Rodzina	pierwiosnkowate
Rodzaj	pierwiosnek
Gatunek	pierwiosnek łyszczak
	Nazwa systematyczna
	Primula auricula L.; Sp. pl. 1:143. 1753
Synonimy
	Aretia auriculata (L.) Link; Auricula hortensis Spach; Auricula lutea (Vill.) Opiz; Auricula-ursi auricula (L.) Soják; Primula alpina Salisb.;
	Aretia auriculata (L.) Link; Auricula hortensis Spach; Auricula lutea (Vill.) Opiz; Auricula-ursi auricula (L.) Soják; Primula alpina Salisb.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pierwiosnek łyszczak, pierwiosnka łyszczak^[4] Primula auricula L. – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Rośnie dziko w Alpach, północnych Apeninach, zachodnich Karpatach, Bałkanach. W Polsce tylko w Tatrach. W Pieninach wyginął^[5]. Na Słowacji spotykana powszechnie na wapieniach we wszystkich wyższych grupach górskich (m.in. Zachodnie i Bielskie Tatry, Mała i Wielka Fatra, Niżne Tatry, Góry Choczańskie, Muránska planina)^[6]. Zarówno w Polsce jak i na Słowacji występuje wyłącznie podgatunek subsp. hungarica, który jest subendemitem zachodnich Karpat^[5].

Morfologia

Pokrój: Młode rośliny omączone^[7].
Liście: Wszystkie zebrane w przyziemną rozetę. Nieco mięsiste, gładkie, brzegiem chrząstkowate, omszone lub gładkie, wyrastające na krótkich i szerokich ogonkach. W pączku mają brzegi zwinięte do góry^[8].
Kwiaty: Zwykle wonne (pachnące morelami), o zrosłym, dzwonkowatym kielichu wyciętym na szczycie w 5-6 ząbków. Korona kwiatu o średnicy 15–30 mm jest żółta, złożona z 5 zrosłych, wyciętych na szczycie płatków. Tworzy rurkę długości ok. 1 cm, na szczycie rozchylającą się. Wewnątrz korony 1 słupek i 5 pręcików z krótkimi nitkami. Głąbik kwiatowy wysokości do 25 cm z baldaszkiem na szczycie. Przysadki do 4 mm długości, jajowate^[8].
Owoc: Torebka z licznymi nasionami o ciemnobrunatnej barwie^[8].

Pokrój
Kwiaty
Owoce

Biologia i ekologia

Bylina. Kwitnie od kwietnia do czerwca. W kwiatkach występuje heterostylia utrudniająca samozapylenie. Roślina jest owadopylna i wiatrosiewna. Siedlisko: skały wapienne, murawy. Roślina wapieniolubna. W Tatrach występuje od podnóża aż po piętro halne^[9]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Potentillion caelescentis^[10].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce od 2004 ścisłą ochroną gatunkową. Nie jest zagrożona, wszystkie jej stanowiska w Polsce znajdują się na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego^[5].

Zobacz też: Rośliny tatrzańskie.

Zastosowanie

Roślina ozdobna: ozdobna bylina wiosenna ogródków i rabat. Gatunek wysokogórski, ale dobrze aklimatyzujący się w ogródkach. Szczególnie często uprawiany jest w ogródkach skalnych. Najlepiej rośnie na gliniasto-próchnicznym podłożu z dodatkiem gruzu wapiennego, na słonecznym i wilgotnym stanowisku. Jest całkowicie mrozoodporny. Rozmnaża się przez oddzielanie bocznych różyczek liściowych, lub wysiew nasion^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2017-01-26].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Ladislav Hoskovec: Primula auricula subsp. hungarica (Borbás) Sóo – prvosenka lysá karpatská / prvosienka holá karpatská. [w:] botany.cz [on-line]. 2020. [dostęp 2021-03-24].
↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ ^a ^b ^c Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Eugeniusz Radziul: Skalniaki. Warszawa: PWRiL, 2007. ISBN 978-83-09-01013-5.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-01-26].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[A-5] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[6] Ladislav Hoskovec: Primula auricula subsp. hungarica (Borbás) Sóo – prvosenka lysá karpatská / prvosienka holá karpatská. [w:] botany.cz [on-line]. 2020. [dostęp 2021-03-24].

[szafer-7] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[paryska-8] Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.

[mirek-9] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.

[10] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[11] Eugeniusz Radziul: Skalniaki. Warszawa: PWRiL, 2007. ISBN 978-83-09-01013-5.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]