İçeriğe atla

İzmir Körfezi

Koordinatlar: 38°29′K 26°49′D / 38.483°K 26.817°D / 38.483; 26.817
Vikipedi, özgür ansiklopedi
12.35, 16 Mayıs 2020 tarihinde YBot (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 22451341 numaralı sürüm (Arşiv bağlantısı eklendi)
Sayfanın 16 Mayıs 2020 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.
İzmir Körfezi'nin Uluslararası Uzay İstasyonu'ndan çekilen görüntüsü.

İzmir Körfezi, Türkiye'de Karaburun Yarımadası ile Foça arasından başlayarak İzmir'i merkezden çevreleyen ve Ege Denizi'nin devamı olan bir körfezdir.

Coğrafya

İzmir Körfezi, Karaburun Yarımadası'ndaki Kanlıkaya Burnu ile Foça'daki Aslan Burnu arasındaki 13 deniz mili açıklıktan başlar.[1] Körfez şekil konum itibarıyla üç kesime sahiptir. Birincisi iç körfez olarak adlandırılan ve Çiğli'deki eski dalyan ile Balçova arasında kalan kısımdır. İkincisi orta körfez olarak nitelendirilen ve Çiğli'deki tuzla ile Güzelbahçe arasındaki bölümdür. Üçüncüsü ise bu alanın batısında kalan dış körfezdir.[1] Körfezin yüzey alanı 960,4 km2 iken kıyı şeridi 464 km uzunluğundadır.[2][3]

İzmir Körfezi'nde yer alan Uzunada, Türkiye'nin en büyük dördüncü adasıdır. Körfez içerisinde konumlanan diğer başlıca adalar Hekim Adası ve Karantina Adası'dır. Foça açıklarında yer alan Foça Adaları, dokuz ada ve kayalıktan oluşmaktadır. Bunların en büyüğü Orak Adası'dır. Büyükada, Karaburun kıyılarında bulunan birkaç adadan biridir.

Körfeze dökülen on yedi akarsu mevcuttur.[1] Bunlar arasında Gediz Nehri ve Meles Çayı yer almaktadır. Körfezin kuzeydoğusunda Gediz Nehri'nin taşıdığı alüvyonlarla oluşan Gediz Deltası yer almaktadır. 19. yüzyılın sonlarında nehrin körfezi dolduracağı endişesiyle yeni bir nehir yatağı oluşturulmuş ve nehrin akış yönü değiştirilmiştir. Taşlıtepe, Değirmentepe ve Üçtepeler, eskiden birer adayken Gediz'le birlikte gelen malzeme ile karaya bağlanmıştır.[1] Gediz Deltası'nda bulunan Çamaltı Tuzlası, Türkiye'nin en büyük tuzlasıdır. Yine burada bulunan Homa Dalyanı, körfezdeki beş dalyandan günümüze ulaşan son dalyandır.[4]

Körfez, konumu sayesinde şiddetli rüzgârlardan korunaklıdır (Karaburun Yarımadası'ndaki Akdağ, kuzeyde Yamanlar Dağı ve güneyde Balçova tepeleri rüzgârı kesmektedir). Güney kıyısında, Levent Marina yat ve yelken sahipleri için sığınma imkanı sağlar. Dış körfez rüzgâra açık daha geniş ve daha derindir.[5] İç körfezde derinliğin azaldığı yerlerde ışıklı şamandıralar bulunmaktadır.[6]

İzmir Körfezi'nin su sirkülasyonunu artırmak ve su kalitesini iyileştirmek amacıyla bir rehabilitasyon projesi hayata geçirilmektedir. Proje kapsamında 9,5 milyon m2'lik alanda dip taraması yapılması, 13,5 kilometre uzunluğunda, 250 metre genişliğinde ve 8 metre derinliğinde sirkülasyon kanalı açılması ve çıkarılan malzeme ile körfezin kuzeyinde iki adet doğal yaşam adası oluşturulması planlanmaktadır.[7]

Jeoloji

İzmir Körfezi, Kuaterner jeolojik zamanında oluşmuştur.[1] Körfezin doğu-batı yönlü çukurluğu fayların kırılmasıyla meydana gelmiştir.[1] 2016'da körfezde dört yeni fay hattı tespit edildi.[8]

Flora ve fauna

Körfezin kuzeydoğu kıyıları (Foça kıyıları) Akdeniz foklarına barınak durumundadır.[9] Körfezde kefal, levrek, çipura, barbun, kalamar bolca yakalanır. Deniz tavşanı, horozbina, tüplü boru kurdu, endemik taş mercanı gibi canlıların da yaşadığı bilinmektedir.[10] Ayrıca dış körfezde laos, vatoz, kalkan balığının yanı sıra fok ve yunus gibi memeli canlılara da sıkça rastlanır. Körfezin kuzeyindeki İzmir Kuş Cenneti ve güneyindeki Çakalburnu Lagünü, kuşların üreme alanıdır. 2019 yılında yeni bir tür olarak değerlendirilen bir boru kurdu körfezde tespit edildi.[11][12]

Tarihçe

Ayrıca bakınız: İzmir tarihi
Pîrî Reis tarafından çizilen, İzmir Körfezi'ni ve körfezi çevreleyen alanları gösteren harita.

Körfez çevresinde ilk yerleşimlerin Neolitik Çağ'da olduğu kabul edilmektedir.[1] En bilinen yerleşim yeri MÖ 3300'lerde Bayraklı civarında kurulan Smirni antik kentidir.[1] Ankara Muharebesi'nin ardından İzmir'e gelen Timur, Aralık 1402'de İzmir Liman Kalesi ve çevresini ele geçirmiş ve kalenin yıkılması emrini vermiştir.[1] I. Dünya Savaşı sırasında Mart 1915'te Sancakburnu Kalesi ile Urla açıklarında ve Mayıs 1916'da Uzunada çevresinde deniz savaşları yaşanmıştır.[13]

Ekonomi

İzmir Limanı, körfezin doğusunda yer alan bir yük ve yolcu limanıdır. Ülkenin konteyner hacmi bakımından yedinci, kargo tonajı bakımından on üçüncü büyük limanıdır.[14][15]

Derinlik itibarıyla iç körfez deniz taşımacılığına uygundur. Körfezdeki dokuz iskeleden vapur ve arabalı vapur seferleri yapılmaktadır. İç körfez İzmir'in ulaşımı açısından önemli bir yere sahiptir. Dış körfezde sadece yaz aylarında beş iskeleye yolcu taşınmaktadır. Dış körfez kıyısındaki Mordoğan, Karaburun ve Foça gibi yerleşimlerde balıkçılık gelişmiştir.[16] Karaburun Yarımadası'nın körfez kıyılarında çiftlik balıkçılığı ve süngercilik yapılır. Açık deniz balıkçılığı Mordoğan-Karaburun-Foça üçgeninde yaygındır.

Körfezin iki yakasının köprü ve tüp geçit ile birleştirilmesini öngören İZKARAY projesi, Balçova ve Çiğli ilçeleri arasında karayolu ve demiryolu bağlantısı öngörmektedir.

Batıklar

İzmir Körfezi'nde bilinen beş batık vardır.[17] Sancakburnu Kalesi açıklarında 16,4 metre derinlikte, 1957'de birbirine çarparak batan biri 118 metre diğeri 86 metre uzunluğunda iki geminin enkazı bulunmaktadır. En son 2017'nin başında keşfedilen, 1800'lerin sonunda batan bir yük gemisi olduğu düşünülen, Güzelbahçe açıklarında 42 metre derinlikte bulunan ve 78 metre uzunluğunda olan bir batık daha mevcuttur.[17][18] Ayrıca I. Dünya Savaşı sırasında körfezde bir ila dört geminin batırıldığı belirtilmektedir.[13][19] Sancakburnu Kalesi önünde bulunan onlarca batık 1967'de ve sonraki yıllarda denizden çıkarılmıştır.[20]

Kirlilik

Körfez çevresinde 200.000 kişinin yaşadığı dönemde atık suların körfeze boşaltılması belirgin bir soruna yol açmıyordu.[1] Ancak nüfusun 500.000'i geçmesi ve sanayileşme ile birlikte körfezin kendisini yenileme kapasitesinin üzerinde bir atık körfeze karışmaya başladı.[1] Bu dönemde kirlilik fark edilir bir hâl aldı ve halk denize giremez oldu.[1] 1990'larda nüfusun 1,7 milyonu aşmasıyla kirlilik seviyesi çok yükseldi ve balıklarda ağır metal izlerine rastlandı.[1] 1992'de İZSU tarafından Büyük Kanal Projesi adı verilen arıtma ve kanalizasyon sistemi kurulmaya başladı.[1] Ekim 2002'de devreye giren sistem ile körfeze atık su boşaltımının önüne geçildi.[21] 2010'lu yıllara gelindiğinde körfezdeki kirliliğin giderildiği ve deniz yaşamının normale döndüğü gözlendi.[1][22] İZSU'nun 2000'den beri yürüttüğü İzmir Körfezi Oşinografik İzleme Projesi ile körfezdeki temizlenmenme takip edilmektedir.[23]

Etkinlikler

Yelkencilik iç körfezde iki ayrı İzmir kulübüyle (Karşıyaka SK ve Göztepe SK) desteklenen önemli bir spor dalıdır. 2017'den beri her yıl düzenlenen İzmir Körfez Festivali ile körfezde yat, yelken, kano, kürek ve dragon yarışları yapılmaktadır.[24] Körfez kıyılarında İzmir Müze Gemiler ve Zübeyde Hanım Eğitim ve Müze Gemisi bulunmaktadır. Körfezde dördü Foça'da, üçü Karaburun'da ve birer tane Güzelbahçe ve Urla'da olmak üzere dokuz tane Mavi Bayraklı plaj vardır.[25][26][27] Körfezde on iki noktada kültür ve tabiat varlıklarının korunması amacıyla dalış yasağı uygulaması mevcuttur.[28]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f g h i j k l m n o Tekeli, İlhan. "İzmirlilerin Denizle İlişkisini Güçlendirmekte Uygulanacak Tasarım Stratejisi". academia.edu. 26 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2019. 
  2. ^ Güçlüsoy, Harun (Mart 2016). "İzmir Körfezi'nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları". ResearchGate. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020. 
  3. ^ "İzmir Körfezi'ni Coğrafi Bilgi Sistemi ile Tanımak". Dağarcık Türkiye. 22 Mart 2015. 10 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020. 
  4. ^ "Homa Dalyanı balık cenneti olacak". Hürriyet. 15 Ağustos 2014. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  5. ^ Coşkun, Süleyman (Temmuz 2009). "İzmir Körfezi'nin Çok Işınlı Üç Boyutlu Batimetri Haritası ve Sığ Sedimanter Yapısının İncelenmesi". Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020. 
  6. ^ "İzmir Körfezi şimdi daha emniyetli". DenizHaber.com. 11 Eylül 2009. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020. 
  7. ^ "İzmir Körfezi ve Limanı Rehabilitasyon Projesi" (PDF). TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası. 27 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  8. ^ "İzmir Körfezi'nde bulunan dört yeni fay hattı uzmanları tedirgin etti". Ege Postası. 29 Kasım 2016. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020. 
  9. ^ "Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi". T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 28 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020. 
  10. ^ "Körfez temizleniyor canlı türü artıyor". Yeni Asır. 27 Nisan 2020. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  11. ^ Ayaydın, Eşber (5 Haziran 2019). "İzmir Körfezi'nde yeni boru kurdu türü". Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  12. ^ "İzmir Körfezi'nde ilk kez görüntülendi! Yeni tür..." Hürriyet. 5 Haziran 2019. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  13. ^ a b "Körfezde 4 düşman batığı var". Yeni Asır. 24 Eylül 2015. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  14. ^ "Yük İstatistikleri". Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü. 7 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2018. 
  15. ^ "Konteyner İstatistikleri". Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü. 7 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2018. 
  16. ^ Ayaz, Adnan; Ünal, Vahdet; Özekinci, Uğur (2004). "İzmir Körfezi'nde Hayalet Avcılığa Neden Olan Kayıp Uzatma Ağı Miktarının Tespitine Yönelik Bir Araştırma" (PDF). E.Ü. Su Ürünleri Dergisi. 21 (1-2). ss. 35-38. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  17. ^ a b "İzmir Körfezi'nde batık gemi buldular". Hürriyet. 3 Haziran 2017. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  18. ^ İlhan, Tarık; Duman, Muhammet; Eronat, A. Hüsnü (Sonbahar 2017). "İzmir Körfezi Batıkları" (PDF). Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi. 2 (2). ss. 371-381. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  19. ^ "Avusturya-Macaristan Gazetelerine Göre 1915-1916'da İzmir'in Savunulması ve Kösten Adası'nın Fethi". Düşünce ve Tarih Dergisi, 37. Eylül 2017. 27 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2019. 
  20. ^ Ürük, Yaşar. "Martı Sevdalısı Bergama Vapuru'nun 50. Yaşına Merhaba". izmirkitap.com. 25 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2019. 
  21. ^ "İzmir Körfezi'nin kurtuluşu olan Büyük Kanal Projesi yüzde yüze ulaştı". Arkitera. 23 Eylül 2002. 27 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  22. ^ "İzmir Körfezi yeniden canlandı". Posta. 17 Şubat 2013. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  23. ^ "Körfezde Oşinografik İzleme". İZSU. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  24. ^ "İzmir Körfez Festivali'nde yarış heyecanı". TRT Haber. 22 Eylül 2018. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  25. ^ "Blue Flag" (İngilizce). Foundation for Environmental Education. 29 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  26. ^ "Mavi bayrak ayıbı". Yeni Asır. 14 Mayıs 2019. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  27. ^ "Güzelbahçe'ye ilk Mavi Bayrak". Milliyet. 7 Mart 2020. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  28. ^ "Su Altında Korunması Gerekli Kültür ve Tabiat Varlıkları ile İlgili Olarak Kültür Bakanlığı'nca Tespit Edilen ve Koordinat Listesi ve Haritalarda Belirtilen Bölgelerde Dalış Yasağının Uygulanması Hakkındaki 89/14235 ve 98/11087 Sayılı Kararnamelerin Yürürlükten Kaldırılması Hakkında Karar". T.C. Resmî Gazete. 24 Eylül 2001. 12 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2019. 

Wikimedia Commons'ta Gulf of İzmir ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İzmir_Körfezi&oldid=22451341" sayfasından alınmıştır