Brugsche reien
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
De Brugsche reien zyn de kanoaltjes die genoemd zyn no de Reie, de riviere die in den tyd deur de stad stroomde. Nu vormn z'êen van de belangrykste attracties vo de bezoekers.
Deur de vele reitjes en boogbruggn wordt Brugge 't Venetië van ’t Nôordn genoemd. Typisch ip ‘t woater zyn de zwoann en de roundvoartbôotjes vo toeriestn.
De binnstad wordt deur ’t woater gestructureerd. De grachtn van de Vestn vormn de grenze van 't Brugs ei. d’Oorsprounkelikke riviere deursnydt de stad van zuud no nôord, in ‘t middn lopt de boge van de binnreien, en ton e je nog de Coupure.
De reien moakn dêel uut van de geschiedenisse van Brugge. ’t Zyn nie ollemolle nateurlikke woaterloopn en ze zyn nie ollemolle even oud. Ol van 2000 joar geleen en surtout van de 9e eeuwe zyn d’r veel veranderiengn an gedoan. Over de joarn wierdn de bestoande woaterloopn rechte getrokkn, versmald, verlegd en sommigte gedempt en overwelfd. D’r wierdn ook nieuwe gegroavn. De Coupure, in ’t zuudôostn van de binnstad, is mo gegroavn in ’t middn van de 18e eeuwe.
De riviere de Reie
De riviere de Reie vertrok ten zuudn van Brugge, tusschn Woardamme en Tourhout, woa da de Woardammebeke nu lopt langs Ôostkamp, en ter hoogte van Moerbrugge ansluut ip de Gentsche Voart. Ze strôomde nôordwoarts, kruuste Brugge en kwam uut langs e getye-geule in de zêe, etwoastn tusschn Blankenberghe en Zêebrugge. In de 11e eeuwe en ze 't Reiewoater ofgeleid langs e kanoal no 't mêer ôostelik geleegn Sincfal, 't loatere Zwin.
Ten zuudn van Brugge kwoamn de Reie en de kerkebeke tegoare, vó dan ze de gracht van de Vestn kruustn en in ’t Minnewoater vloeidn. Dat is reksboovn te zien ip de koarte van Marcus Gerards.
Olhoewel dan ze d’r veel an veranderd en over de joarn, is ’t tracé van de Reie nog styf herkenboar. Van ’t Minnewoater lopt de Reie nog ossan van de Bakkersreie langs den Dyver no de Rozenhoedkoaie, en van de Spegelreie langs de Langereie no de Dampôorte.
Volgns de Keltische etymologie betêkent Dyver illig woater. Doarom peizn ze da d’r ip die plekke ol menschn van in ‘t begun van uze tydrekenienge tegoare kwoamn. ‘t Zoudt e cultusplekke gewist zyn, woa dan z’offers brochtn no d’êekn, die volgns de Keltn boovneirdse krachtn aan.
Van de Rozenhoedkoaie liept de Reie no 't nôordn, ounder woa da nu de wienkelgalerye Ter Steeghere is, tusschn de Burg en de Wullestroate. Vôort ounder de Woaterolle (loater 't Provinciaal Hof) en achter d'huuzn an den ôostkant van de Vlamingstroate. An de Kroanplatse droaide de Reie no reks langs de Poortersloge, no woa da nu de Biskajer- en de Jan Van Eyckplatse is. Da stratje noemt nu de Kraanrei. Hêel da stik is nu overwelfd en lopt oundergrounds deur e gemetste koker. Van de Jan Van Eyckplatse lopt de Reie were boovngrounds vôort langs de Spegelreie en de Langereie no de Dampôorte.
De roundvoartbôotjes vo toeriestn volgn’t stik van ’t Sashuus an ’t Minnewoater langs ‘t Begynof, ‘t Oud Sint-Jan, Gruuthuse en den Dyver no de Rozenhoedkoaie. Deurda de reie an Ter Steeghere oundergrounds goat, moen ze doa no reks droain, de Groene reie volgn en ton d’ansluutnde Sint-Annareie no de Langereie.
De binnreien
Neffest de Reieloop van ’t Minnewoater no de Dampôorte zyn d’r ook nog de zogenoamde binnreien. Ze bestoan grôotndêels uut vertakkiengn van de Reie, die me makkoar verboundn wierdn. Deur da Galbert van Brugge de môord ip Karel den Goein en de gevolgn gedetailleerd beschreevn hèt, weetn me hoe en wanneer dan ze d’r gekommn zyn. Deur z’n ounverwachtn dôod gerakte Vloandern in e serieuze crisis en d’r was grôte chaos. In paniek versterktn de Bruggeliengn under stad me grachtn en poalwerk. Ze maktn gebruuk van de bestoande woaterloopn vo vele groafwerk te bespoarn.
Da was d’êeste versterkte stadsomwallienge, die tegoare viel met de rienk van de binnreien, die nog ossan bestoat: in ‘t nôordn d’Augustynnreie en de Gouden-Handreie, van ’t ôostn no ’t zuudn de Sint-Annareie, de Groene reie, den Dyver en de Bakkersreie, in ’t westn de Kapucynnreie, de nu overwelfde Smeednreie (ounder ’t Zand) en de Speelmansreie.
In de volgnde joarn is d’omwallienge vôort uutgebouwd en verstevigd.
In ‘n hofmeur van ‘t huus in de Pieter Pourbusstroate, 3 stoat er nog e restant, ’n holfrounde versterkiengstorre die dudelik zichtboar is vanuut de Pottenmakersstroate. D’r zoun ook nog meurrestn an de Moerstroate en de Meulenbrugge zyn. Vo de reste getuugn ollêne nog mo de binnreien van ’t bestoan d’r van. De reedn dat er zo winnig van overbluuft is omdat in de volgnde joarn de bevolkienge enorm angegroeid is. D’r kwoamn veel nieuwe wykn buutn d’omwallienge, woadeure dat de functie verloorn gienk.
D’r woarn zeevn stadspôortn, woavan dat er nietnd mer over bluuft. De Vloamingpôorte en d'Ezelpôorte stoundn in verbiendienge me de Kust en de Polderstreke, d’oude Meulenpôorte me de weg noar Eirdenburg en Antwerpn, de Nôordzand- en de Zuudzandpôorte me de weg no Gistel, Oudenburg, Yper en Rysel en an de Mariapôorte begostn de weegn no Gent en Kortryk. De Mariapôorte stound an ‘t Oud Sint-Jan, rechtover d'Onze-Lieve-Vrouwekerke, en de Koetelwykpôorte an de Spegelreie.
In 1297 annexeerde de Fransche keunienk Filips den Schoonn ‘t Groafschap Vloandern en je gaf bevel vo nieuwe stadswalln an te leggn round Brugge. De werkn deurdn tout 1300. Die twidde omwallienge zyn de Vestn van nu. D’r zyn nog vier stadspôortn bewoard: De Smeepôorte, d'Ezelpôorte, de Gentpôorte en de Kruuspôorte.
Reien die overwelfd of gedempt zyn
In 1787 zyn ze begost met e stik van de Spegelreie en d’ansluutnde kroanreie t’overwelvn. Da gebeurdeg’ in drie fasen. Ze zyn begost met de Sint-Jansbrugge of te breekn en d’Academieplatse an te leggn. In 1844 en ze de noame veranderd in Jan Van Eyckplatse. In 1793-1795 wierd de reie vôort overwelfd tout an de Kroanplatse en hen ze de Kroanbrugge ofgebrookn. ’t Stik tout an de Philipstockstroate met de Wisselbrugge dêen z'in 1856. De bruggn zyn gedêeltelik oundergrounds bewoard.
Vo dan ze de stoasje ip ’t Zand gebouwd en, round 1840, en ze de Smeednreie overwelfd. Die reie, e stik van d’êeste stadsomwallienge, vormde de zudelikke verlengienge van de Speelmansreie en liep, woa da nu ’t Concertgebouw is, uut in ’t Kapucynnreitje, da parallel lopt met de Westmeers. De stoasje bestoa nu nie mi, mo de reie bluuft overwelfd. De reie lopt nu ounder de terrassn van de cafés an den ôostkant van ’t Zand. De boogn van de Nôordzand- en de Zuudzandbrugge zyn oundergrounds bewoard.
’t Pandreitje is gedempt in 1768. Ollêne de noame herinnert er nog an dat ’t e reitje was. Deur de werkn wierdn de drie bruggn over 't Pandreitje ofgebrookn. De Vlasbrugge of Cocquytbrugge verbound de Rozenhoedkoaie met de Braambergstroate.
’t Grotste stik van d’Eekhoutreie is ook gedempt. d’Eekhoutreie begunt ols vertakkienge van de Bakkersreie woa da de Bakkersreie lienks droait no Gruuthuse. D’Eekhoutreie lopt doa rechtedeure ounder Groeninge. Ollêne da stik bestoa nog. Vroeger liept de reie deure langs d'Eeckhoutabdye en ounder de Cleene Eeckhoutbrugghe, die lag tusschn d’Eekhoutsroate en woa da nu de Garenmarkt begunt. De reie kwam uut in ’t Pandreitje.
Ook ’t Vuldersreitje is gedempt. ’t Êeste stik wierd gedempt in 1783 en de latste restantn in de joarn 60 van de 20e eeuwe. ’t Reitje kwam van Assebroeke langs de Vuldersstroate, de Langestroate en ’t Verbrand Nieuwland no de Sint-Annawyk, de Meulenmeers, tout an de Meulnbrugge woa da de Groene reie ansluut ip de Sint-Annareie. D’r is nog e klêen stratje met de noame Vuldersreitje tusschn de Rodestroate en de Stoelstroate.
’t Vuul Reitje, e zyoarm van de Reie, wierd gedempt in 1835 en de Roambrugge ofgebrookn. ’t Was vuul omdat ’t nie bevoarboar was en dan ze d’r vanolles in smêetn. D’Annuntiatenstroate wierd azo verlengd tout an de Langereie, wa da bepoalnd was vo d’evolutie van de Sint-Gillisparochie.
d’Annuntiatenstroate wordt doa soms nog ’t Reitje of d’Eirdeweg genoemd. Reitje, ’n overbluufsel van d’oorsprounkelikke noame, en Eirdeweg omdan ze de weg achter de dempienge nog lange zounder bestroatienge lietn liggn.
In 1897 en ze de gracht van de Komvest gedempt.