Şelale
Şelale, çavlan ya da çağlayan, akarsu yatağının, dike yakın bir biçimde âniden düştüğü, suların yüksekten dökülerek aktığı kısmına şelale denir. Çağlayan terimi daha çok küçük akarsuyun yüksek olmayan yerden dökülmesiyle oluşur, küçük şelale de denilir. Bazı kaynaklar su miktarı ve yüksekliğe bakmadan çağlayanı şelale ile eş anlamlı kullanmaktadır. Su miktarı fazla olması durumunda şelale veya çavlan denilir.[1]
Şelale türleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Şelaleler yatak biçimleri ve düşme şekillerine göre Plumb'a göre 8 tür oluşturur. The World Waterfalls Database bunlara dört tür daha eklemiştir.[1]
- Dalma (Plunge): Suyun dikey olarak düştüğü, ana kaya ile su kütlesinin temasının kesildiği şelalelerdir. Direkt zemine düştüklerinden genellikle dev kazanı oluştururlar.
- At kuyruğu (Horsetail): Akarsu şelaleden dik veya dike yakın akmasına rağmen kaya yüzeyi ile teması kesilmez.
- Yelpaze (Fan): Yüksekten düşen suyun yanlara dağılımın fazla olduğu, at kuyruğu görünümünün ortaya çıktığı şelale türüdür.
- Blok (Block): Akarsuyun geniş bir eğim kırıklığından, kırık alanın tamamını kullanarak akması durumudur.
- Katmanlı (Tiered): belli bir açıdan bakıldığında fark edilen, suyun en az iki basamaktan aktığı şelalelerdir.
- Kokteyl (Punchbowl): Dar vadiden gelip, dev kazanı veya havuza düşen şelale tipidir.
- Dilimli (Segmented) şelale: En az iki kanaldan akarak dökülen şelalelerdir.
- Kaskat (Cascade): Genişliği küçük olmasına rağmen yüksekten dökülen şelaledir. Sular dik kayalıktan zemine düşer.
- Katarakt (Cataract): Düşüş yüksekliği az, genişliği fazla olan şelaledir. Türkçe karşılığı sudüştü, suindi, suuçtu'dur. Manavgat Şelalesi örnektir.
- İkiz (Paralel/Twin): Kırık alanından tek seferde, sürekli iki ayrı koldan, paralel düşen sulardır.
- Oluklu (Slot): Anahtar deliği benzeri uzun ve dar yiv-setten gelen, düşme alanı hariç kaya ile temasta olan, düşme yamacı boyunca büklümler yapan şelaledir.
- Tül şekilli (Veil): Eğimli dağ yamacı boyunca ince su tabakası oluşturan, yüzey şekillerine uyarak yatağı ile teması kesmeyen, yamaç aşağı gelin duvağı gibi inen şelaledir.
Dünya'nın en yüksek şelaleleri
[değiştir | kaynağı değiştir]| Şelale adı | Bulunduğu ülke | Yüksekliği |
|---|---|---|
| Angel Şelalesi | Venezuela | 979 m |
| Tugela Şelâlesi | Güney Afrika Cumhuriyeti | 948 m |
| Mtarazi Şelâlesi | Zimbabve | 762 m |
| Yosemite Şelaleleri | ABD | 739 m |
| Sutherland Şelâlesi | Yeni Zelanda | 580 m |
| Gavarnie Şelâlesi | Fransa | 422 m |
| Serio Şelâlesi | İtalya | 315 m |
| Reichenbach Şelâlesi | İsviçre | 190 m |
| Niagara Şelaleleri | Kanada-ABD | 51 m |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b ATAYETER, Prof. Dr. Yıldırım; YAYLA, Onur; TOZKOPARAN, Uğur (2019). "GÜMÜŞHANE TEKKE (ÇORÇOL) ŞELALESİ VE TURİZM POTANSİYELİ". Doğu Coğrafya Dergisi. 11 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2019.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Şelale ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Wikimedia Commons'ta Şelale ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
 | Coğrafî terim ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
