Przejdź do zawartości

Żeneta

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Żeneta
Genetta
G. Cuvier, 1816[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – żeneta tygrysia (G. tigrina)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

drapieżne

Podrząd

kotokształtne

Infrarząd

Viverroidea

Rodzina

wiwerowate

Podrodzina

Genettinae

Rodzaj

żeneta

Typ nomenklatoryczny

Viverra genetta Linnaeus, 1758

Synonimy
Gatunki

16 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście

Żeneta[8] (Genetta) – rodzaj ssaka z podrodziny Genettinae w obrębie rodziny wiwerowatych (Viverridae).

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce i Europie[9][10][11].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 40,8–62,2 cm, ogona 34–53,5 cm; masa ciała 1,3–3,5 kg; samce są z reguły większe i cięższe od samic[10][12].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1816 roku przyrodnik i zoolog Georges Cuvier w publikacji własnego autorstwa poświęconej systematyce królestwa zwierząt[1]. Cuvier wymienił dwa gatunki – Viverra fossa von Schreber, 1776 (= Viverra fossana P.L.S. Müller, 1776) i Viverra genetta Linnaeus, 1758 – z których gatunkiem typowym jest (absolutna tautonimia) Viverra genetta Linnaeus, 1758 (żeneta zwyczajna).

  • Genetta: starofr. genette ‘żeneta’[13].
  • Odmaelurus: gr. οσμη osmē lub οδμη odmē ‘zapach’; αιλουρος ailouros ‘kot’[14]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Viverra genetta Linnaeus, 1758.
  • Osbornictis: Henry Fairfield Osborn (1857–1935), amerykańsoki geolog, paleontolog; gr. ικτις iktis, ικτιδις iktidis ‘łasica’[15]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Osbornictis piscivora J.A. Allen, 1919.
  • Pseudogenetta: gr. ψευδος pseudos ‘fałszywy’[16]; rodzaj Genetta G. Cuvier, 1816. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Pseudogenetta villiersi Dekeyser, 1949 (= Genetta thierryi Matschie, 1902).
  • Paragenetta: gr. παρα para ‘blisko, obok’[17]; rodzaj Genetta G. Cuvier, 1816. Gatunek typowy: Genetta (Paragenetta) lehmanni Kuhn, 1960 (= Genetta johnstoni Pocock, 1908).

Podział systematyczny

[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[18][12][9]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[8] Podgatunki[10][9][12] Rozmieszczenie geograficzne[10][9][12] Podstawowe wymiary[10][12][b] Status
IUCN[19]
Genetta abyssinica (Rüppell, 1836) żeneta etiopska gatunek monotypowy południowo-wschodni Sudan, Erytrea, Etiopia, Dżibuti i północno-zachodnia Somalia DC: 41–43 cm
DO: 38–40 cm
MC: 1,3–2 kg
 DD 
Genetta thierryi Matschie, 1902 żeneta sawannowa gatunek monotypowy zachodnia Afryka od Senegalu na wschód do Nigerii i Kamerunu DC: 44–45 cm
DO: 40–43 cm
MC: 1,3–1,5 kg
 LC 
Genetta victoriae O. Thomas, 1901 żeneta olbrzymia gatunek monotypowy lasy deszczowe środkowej Afryki w Demokratycznej Republiki Konga i zachodniej Ugandy DC: 55–60 cm
DO: 41–49 cm
MC: 2,5–3,5 kg
 LC 
Genetta johnstoni Pocock, 1908 żeneta skryta gatunek monotypowy zachodnia Afryka w Gwinei, Sierra Leone, Liberii, Wybrzeżu Kości Słoniowej i Ghanie DC: 47–51 cm
DO: 46–49 cm
MC: 2,2–2,6 kg
 NT 
Genetta piscivora (J.A. Allen, 1919) żeneta rybożerna gatunek monotypowy lasy deszczowe Demokratycznej Republiki Konga DC: 44–49 cm
DO: 34–41 cm
MC: około 1,5 kg
 NT 
Genetta servalina Pucheran, 1855 żeneta serwalowata 5 podgatunków Kamerun, Republika Środkowoafrykańska, Gwinea Równikowa, Kongo, Demokratyczna Republika Konga, Sudan Południowy, Uganda, Rwanda, Burundi, Kenia, rozłączna populacja w środkowej Tanzanii i na wyspie Zanzibar (Zanzibar) DC: 44–51 cm
DO: 37–48 cm
MC: około 2,3 kg
 LC 
Genetta cristata Hayman, 1940 żeneta grzywiasta gatunek monotypowy lasy w Nigerii i Kamerunie; być może Gabon i Kongo DC: 49–62 cm
DO: około 43 cm
MC: około 2,5 kg
 VU 
Genetta genetta (Linnaeus, 1758) żeneta zwyczajna 5 podgatunków południowo-zachodnia Europa (Francja, Hiszpania, Andora i Portugalia), północna Afryka (Maroko na wschód do Libii), rozłączna populacje zachodniej, środkowej i południowej Afryce oraz Półwyspie Arabskim (południowo-zachodnia Arabia Saudyjska, Jemen i Oman) DC: 46–52 cm
DO: 40–52 cm
MC: 1,4–2,6 kg
 LC 
Genetta felina (Thunberg, 1811) żeneta afrykańska gatunek monotypowy Namibia i Południowa Afryka; niepotwierdzony w Angoli i Zambii DC: 43–56 cm
DO: 41–49 cm
MC: 1,4–2,4 kg
 NE 
Genetta tigrina (von Schreber, 1776) żeneta tygrysia 2 podgatunki obszary o większych opadach deszczu w Południowej Afryce (południowa Prowincja Przylądkowa Zachodnia do południowego KwaZulu-Natal) i przyległym Lesotho DC: 43–58 cm
DO: 38–46 cm
MC: 1,4–2,1 kg
 LC 
Genetta fieldiana Du Chaillu, 1860 żeneta rudoplama 4 podgatunki szeroko rozpowszechniony w Czarnej Afryce, od Nigerii na wschód po Erytreę, Etiopię i Somalię, na południe do środkowej Namibii i północno-wschodniej Afryki Południowej (KwaZulu-Natal) DC: 41–52 cm
DO: 39–54 cm
MC: 1,3–3,2 kg
 LC 
Genetta bourloni Gaubert, 2003 żeneta liberyjska gatunek monotypowy zachodnia Afryka w Sierra Leone, południowo-wschodniej Gwinei, Liberii i Wybrzeżu Kości Słoniowej DC: około 49 cm
DO: około 41 cm
MC: 1,5–2 kg
 VU 
Genetta poensis Waterhouse, 1838 żeneta królewska gatunek monotypowy rozłączne populacje w Liberii, Wybrzeżu Kości Słoniowej, Ghanie, Gwinei Równikowej (wyspa Bioko) i Kongo DC: około 60 cm
DO: około 41 cm
MC: 2–2,5 kg
 DD 
Genetta pardina I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1832 żeneta lamparcia gatunek monotypowy zachodnia Afryka w Senegalu i Mali, na wschód do Burkina Faso i Ghany DC: 41–55 cm
DO: 39–49 cm
MC: do 3,1 kg
 LC 
Genetta angolensis Bocage, 1882 żeneta angolska gatunek monotypowy rozłączne populacje w Angoli, południowej Demokratycznej Republice Konga, Zambii, Tanzanii, północnym Mozambiku i południowym Malawi DC: 44–48 cm
DO: 38–43 cm
MC: 1,3–2 kg
 LC 

Kategorie IUCN:  LC gatunek najmniejszej troski,  NT gatunek bliski zagrożenia,  VU gatunek narażony,  DD gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia;  NE gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunki wymarłe z plejstocenu:

Drzewo filogenetyczne (uproszczone) rodzaju Genetta w oparciu o analizy nukleotydów cytochromu b i pętli D[22]:












G. bourloni



G. poensis




G. pardina






G. maculata



G. tigrina




G. felina





G. angolensis




G. tigrina




G. johnstoni







G. cristata



G. servalina




G. piscivora




G. genetta





G. victoriae




G. thierryi




G. abyssinica



  1. Nazwa odrzucona, publikacja Okena Lehrbuch der Naturgeschichte została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) na mocy uprawnień Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej, ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego[2].
  2. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b G. Cuvier: Le règne animal distribué d’après son organisation: pour servir de base a l’histoire naturelle des animaux et d’introduction a l’anatomie comparée. T. 1. Paris: Chez Déterville, 1817, s. 156. (fr.).
  2. ICZN. Opinion 417. Rejection for nomenclatorial purposes of volume 3 (Zoologie) of the work by Lorenz Oken entitled Okens Lehrbuch der Naturgeschichte published in 1815—1816. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 14, s. 1–42, 1956–1957. (ang.). 
  3. L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. 1010. (niem.).
  4. C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 72. (niem.).
  5. J.A. Allen. Preliminary notes on African Carnivora. „Journal of Mammalogy”. 1 (1), s. 25, 1919. DOI: 10.2307/1373716. (ang.). 
  6. P.L. Dekeyser. Un Viverriné nouveau d’Afrique occidentale: Pseudogenetta villiersi (gen. et sp. nov.). „Bulletin du Muséum d’Histoire Naturelle”. 21 (2), s. 421, 1949. (fr.). 
  7. A. Kühn. Genetta (Paragenetta) lehmanni, eine neue Schleichkatze aus Liberia. „Säugetierkundliche Mitteilungen”. 8, s. 155, 1960. (niem.). 
  8. a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 141. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  9. a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 408–410. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  10. a b c d e A.P. Jennings & G. Veron: Family Viverridae (Civets, Genets and Oyans). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 215–224. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
  11. D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Genetta. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-03-13].
  12. a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 651–653. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  13. Palmer 1904 ↓, s. 292.
  14. Palmer 1904 ↓, s. 469.
  15. Jaeger 1959 ↓, s. 124.
  16. Jaeger 1959 ↓, s. 210.
  17. Jaeger 1959 ↓, s. 183.
  18. N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-15]. (ang.).
  19. Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-02]. (ang.).
  20. L. Werdelin & M.E. Lewis: Koobi Fora Research Project. Cz. 7: The Carnivora. San Francisco: California Academy of Sciences, 2013, s. 93. (ang.).
  21. D.M.A. Bate. On an extinct species of genet (Genetta plesictoides, sp. n.) from the Pleistocene of Cyprus. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1903 (2), s. 122, 1903. (ang.). 
  22. A.W. Ferguson, H.R. Roble & M.M. McDonough. Noteworthy record of the Ethiopian genet, Genetta abyssinica, (Carnivora, Viverridae) from Djibouti informs its phylogenetic position within Genetta. „Mammalia”. 83 (2), s. 7, 2018. DOI: 10.1515/mammalia-2017-0081. (ang.). 

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]