Żmijowiec babkowaty

Żmijowiec babkowaty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rodzina	ogórecznikowate
Rodzaj	żmijowiec
Gatunek	żmijowiec babkowaty
	Nazwa systematyczna
	Echium plantagineum L.; Mant. Pl. 2: 202 1771
	Multimedia w Wikimedia Commons

Żmijowiec babkowaty (Echium plantagineum L.) – gatunek rośliny z rodziny ogórecznikowatych. Występuje w basenie Morza Śródziemnego^[4] – w południowej i zachodniej Europie^[5], na wyspach Makaronezji i w północnej Afryce^[6], w zachodniej Azji – w Azji Mniejszej i w rejonie Kaukazu^[5]^[7]. Został poza tym jednak szeroko rozprzestrzeniony i w wielu obszarach występuje bardzo obficie jako gatunek inwazyjny, zwłaszcza w Australii, ale także w zachodniej części USA, w południowej części Ameryki Południowej, w południowej i wschodniej Afryce, na Nowej Zelandii^[8], zawlekany jest także do krajów Europy Środkowej^[7]. W Polsce gatunek notowany jest rzadko, ma status efemerofita^[9].

Występuje w miejscach kamienistych i piaszczystych, na przydrożach i nieużytkach^[4], na ekstensywnie użytkowanych pastwiskach, w uprawach polowych i sadach^[8].

Korzenie tego gatunku wykorzystywane były do wyrobu fioletowego barwnika^[10]. Uprawiany jest na potrzeby przemysłu zielarskiego (z nasion wyrabia się olej zasobny w kwasy tłuszczowe omega-3). Bywa też sadzony jako roślina ozdobna^[11].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna o zmiennym pokroju: łodygi ma prosto wzniesione lub rozpościerające się, osiągające do 60 cm długości^[4] (rzadko nawet do 100 cm)^[9]. Łodyga jest pojedyncza lub jest ich kilka^[5], jest kanciasta^[12], pokryta włoskami miękkimi^[5], długimi i odstającymi^[9].

Liście: Początkowo rozwijają się liście formujące różyczkę przyziemną, które są jajowate^[12], ogonkowe^[4] i z licznymi wiązkami przewodzącymi (poza centralną wyraźne, łukowate żyłki wtórne)^[9]^[5]. Liście odziomkowe osiągać mogą do 14 cm długości^[5]. Liście łodygowe podługowatolancetowate, z sercowatą nasadą obejmująca łodygę^[12].

Kwiaty: Zebrane w kwiatostany typu skrętek wyrastające w kątach liści. Działki kielicha długości 7–10 mm w czasie kwitnienia (w czasie owocowania wydłużają się do 15 mm)^[5], działki równowąskie^[12]. Korona najpierw purpurowa, później niebieska lub fioletowa, o szerokolejkowatym kształcie i długości 18–30 mm. Z korony wystaje zwykle tylko para dłuższych pręcików^[10].

Owoce: Rozłupki silnie brodawkowate, osiągające do 2–3 mm długości^[4].

Gatunki podobne: Może mylić się ze żmijowcem zwyczajnym, który różni się wystającymi z korony czterema pręcikami (nie dwoma) i zaokrągloną, a nie sercowatą nasadą górnych liści łodygowych^[13].

Biologia

Roślina jednoroczna i dwuletnia^[12]. W klimacie śródziemnomorskim kwitnie od lutego do czerwca^[10]. W uprawie termin kwitnienia zależy od terminu wysiewu^[11], w Europie Środkowej kwitnie zwykle od maja do czerwca, ale może przedłużać kwitnienie też do października^[9].

Taksonomia

Synonimy nazwy naukowej^[3]

Echium alonsoi Sennen & Mauricio
Echium bonariense Poir.
Echium creticum subsp. plantagineum (L.) Malag.
Echium longistamineum Pourr. ex Lapeyr.
Echium lycopsis L.
Echium murale Hill
Echium orientale Stephan
Echium plantaginifolium L. ex Moris
Echium plantaginoides Roem. & Schult.
Echium pseudoviolaceum Schur
Echium sennenii Pau
Echium violaceum L.

Homonim

Echium plantagineum Kunze = Echium creticum L.^[14]

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-11-28] (ang.).
↑ ^a ^b Echium plantagineum L.. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2020-11-28].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Oleg Polunin, Anthony Huxley: Flowers of the Mediterranean. London: Chatto and Windus, 1981, s. 153. ISBN 0-7011-2284-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Valentine D.H., Walters S.M., Webb P.W.: Flora Europaea. Vol. 3. Cambridge i in.: Cambridge University Press, 1981, s. 99. ISBN 0-521-08489-X.
↑ Echium plantagineum L.. [w:] African Plant Database [on-line]. Conservatoire et Jardin botaniques & South African National Biodiversity Institute. [dostęp 2020-11-28].
↑ ^a ^b Echium plantagineum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-11-28].
↑ ^a ^b Echium plantagineum (Paterson's curse). [w:] Invasive Species Compendium [on-line]. CABI. [dostęp 2020-11-28].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 377. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c Marjorie Blamey, Christopher Grey-Wilson: Wild Flowers of the Mediterranean. London: A&C Black, 2004, s. 190. ISBN 0-7136-7015-0.
↑ ^a ^b Żmijowiec babkowaty. [w:] Podlaski Ogród Botaniczny [on-line]. [dostęp 2020-11-28].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Andreas Bartels: Rośliny Śródziemnomorskie. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2009, s. 181. ISBN 978-83-7073-683-5.
↑ Echium plantagineum. New Zealand Plant Conservation Network. [dostęp 2020-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-31)].
↑ Echium plantagineum Kunze. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-11-28].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-11-28] (ang.).

[tpl-3] Echium plantagineum L.. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2020-11-28].

[polunin-4] Oleg Polunin, Anthony Huxley: Flowers of the Mediterranean. London: Chatto and Windus, 1981, s. 153. ISBN 0-7011-2284-6.

[tutin-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Valentine D.H., Walters S.M., Webb P.W.: Flora Europaea. Vol. 3. Cambridge i in.: Cambridge University Press, 1981, s. 99. ISBN 0-521-08489-X.

[cjb-6] Echium plantagineum L.. [w:] African Plant Database [on-line]. Conservatoire et Jardin botaniques & South African National Biodiversity Institute. [dostęp 2020-11-28].

[powo-7] Echium plantagineum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-11-28].

[cabi-8] Echium plantagineum (Paterson's curse). [w:] Invasive Species Compendium [on-line]. CABI. [dostęp 2020-11-28].

[klucz-9] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 377. ISBN 83-01-14342-8.

[blamey-10] Marjorie Blamey, Christopher Grey-Wilson: Wild Flowers of the Mediterranean. London: A&C Black, 2004, s. 190. ISBN 0-7136-7015-0.

[ogrod-11] Żmijowiec babkowaty. [w:] Podlaski Ogród Botaniczny [on-line]. [dostęp 2020-11-28].

[bartels-12] Andreas Bartels: Rośliny Śródziemnomorskie. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2009, s. 181. ISBN 978-83-7073-683-5.

[zeland-13] Echium plantagineum. New Zealand Plant Conservation Network. [dostęp 2020-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-31)].

[14] Echium plantagineum Kunze. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-11-28].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]