Бирнә
| Приданое | |
|---|---|
| |
 Медиафайлы на Викискладе
|
Бирнә — кәләшкә уның ата-әсәһе йәки башҡа ғаилә ағзалары биргән һәм никахҡа ингәндә уның милкендә булған мөлкәт. Бирнә ҡатын-ҡыҙҙың мөлкәте була. Элек бирнәнең күләме кәләштең популярлығын билдәләгән. Хәҙерге ваҡытта күпселек халыҡтарҙа кәләшкә бирнәне биреү йолаһы ҡайһы бер үҙгәрештәр кисерә, әммә бөтөнләй юҡҡа сыҡмай. Төрлө сәбәптәр арҡаһында бирнәгә эйә булмаған кәләш бирнәһеҙ исемен ала. Шулай уҡ бирнә артынан һунар итеүселәрҙең билдәле бер социаль тибы ла формалаша.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Христиан мәҙәниәтендә бирнә ирҙең ҡатынын тотоуы менән аңлатыла. Ваҡыт үтеү менән бирнә потенциаль кейәүҙәрҙең мөлкәтен йәлеп итеүҙең ролен уйнай башлай. Ирҙең ата-әсәһе бирнәлә айырыуса ҡыҙыҡһыныу белдерә, сөнки уға улының буласаҡ ҡатыны күсеп килергә тейеш була. Урта быуаттарҙа, иртә кейәүгә сығыу йәше менән бәйле (14—16 йәш), хәлле ғаиләләрҙә бирнәне ҡыҙ тыуғас та йыя башлайҙар. Әгәр ул вафат булһа (балаларҙың үлеме юғары була), уны башҡа ҡыҙҙарына тапшыралар. Бирнә йыйыу менән тәү сиратта ҡыҙҙың әсәһе шөғөлләнә. Һуңыраҡ бирнә йыйыу процесына кәләш үҙе лә йәлеп ителә башлай. Бирнәнең стандарт йыйылмаһына көнкүреш әйберҙәре, беренсе сиратта ҡулдан эшләнгән түшәктәр, мендәрҙәр, мендәр тыштары, простынялар, юрғандар, келәмдәр, гардиндар, төрлө йыйылма һауыт-һаба, гәлсәр, ҡиммәтле көмөш, шулай уҡ аҫыл әйберҙәр, алтын һ.б. инә. Бындай мөлкәт, ғәҙәттә, бер йәки бер нисә һандыҡта һәм шкатулкаларҙа һаҡлана, улар практик һәм художестволы ҡиммәткә эйә була һәм шулай уҡ кәләш үҙе менән алып китә. Һуңыраҡ уларға байтаҡ аҡса һәм ҡиммәтле ҡағыҙҙар өҫтәлә башлай (был бигерәк тә яңы заман банкирҙары һәм финансистарының ҡыҙҙарына ҡағыла).[1]
Төбәк үҙенсәлектәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Урта быуаттарҙа, яңы осорҙағы кеүек үк, бүләкте йыйыу һәр илдең мәҙәниәтенә бәйле үҙенсәлектәргә эйә була. Грецияла хатта XX быуат уртаһына тиклем, бирнәһеҙҙәргә бөтөнләй бөлгөнлөккә төшкән кешегә лә, никахҡа инеү мөмкинлеге булмай.
Һиндостанда күп кенә фәҡирҙәр ҡыҙҙар өсөн бирнә йыйырға һәләтһеҙлектәре йәки теләмәүе арҡаһында яңы тыуған ҡатын-ҡыҙҙарҙы үлтерә, был инде был илдә енси диспропорцияның үҫешенә килтерә. Бынан тыш, Бынан тыш, Һиндостанда ҡәйнә тарафынан бирнә талап алыу осраҡтары киң таралған: әгәр килен тейешле күләмдә аҡса йәки байлыҡ биреүҙән баш тарта икән, уны аслыҡ менән интектерә, туҡмай, ә ҡайһы берҙә үлтерә лә. Шул уҡ ваҡытта 1961 йылдан Һиндостанда рәсми рәүештә кәләште бирнә талап итеү тыйылған, ә 1983 йылда закон ҡабул ителгән, уға ярашлы бирнәһе талап итеү ауыр енәйәт тип билдәләнгән[2][3][4][5][6].
Рәсәй империяһында бирнәнең юридик мәғәнәһе уның үҙенсәлекле «аванс мираҫы» булып тороуында. Уның ҡыҙы, кейәүгә сыҡҡас (йәғни иренең ғаиләһенә күсеп, шул рәүешле атаһы ғаиләһе ҡалдырғас) һәм бирнәһен алып, «атайыңдың күсемһеҙ милкенә инмәҫкә» тигән яҙма йөкләмә бирә һәм, әгәр атаһы мираҫының берҙән-бер вариҫы булып ҡалмаһа ғына, вафатынан һуң азат ителә һәм мираҫ бүлеүҙә ҡатнашмай.
Шулай уҡ ҡарағыҙ
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Калым — выкуп за невесту, сумма, которую родители жениха вручали родителям невесты в обмен на приданое.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Многие, некогда обязательные, свадебные обряды сегодня или преданы забвению или получили более современное звучание. Одна из таких древних традиций — приданое невесты. Как выглядит обряд приданого на современный лад. svadbagolik.ru. Дата обращения: 12 ғинуар 2019. Архивировано 10 октябрь 2018 года.
- ↑ Teays, Wanda The Burning Bride: The Dowry Problem in India (билдәһеҙ) // Journal of Feminist Studies in Religion. — 1991. — Т. 7. — № 2. — С. 29—52.
- ↑ Srinivasan, Padma; Gary R. Lee The Dowry System in Northern India: Women's Attitudes and Social Change (инг.) // Journal of Marriage and Family (инг.)баш. : journal. — 2004. — Т. 66. — № 5. — С. 1108—1117. — DOI:10.1111/j.0022-2445.2004.00081.x
- ↑ Bloch, Francis; Vijayendra Rao Terror as a Bargaining Instrument: A Case Study of Dowry Violence in Rural India (инг.) // The American Economic Review (инг.)баш. : journal. — 2002. — Т. 92. — № 4. — С. 1029—1043. — DOI:10.1257/00028280260344588
- ↑ Индийские тюрьмы переполнены желающими получить приданое. NEWSru.com. Дата обращения: 15 декабря 2018. Архивировано 10 декабря 2018 года.
- ↑ Верная или отверженная? Вокруг света. Дата обращения: 15 декабря 2018. Архивировано 17 декабря 2018 года.
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Приданое // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)