Кралство Сардинија
Кралство Сардинија Regno di Etruria (Латински) Regno di Sardegna (Италијански) Rennu de Sardigna (Сардински) Royaume de Sardaigne (Француски) Reino de Cerdeña (Шпански) Regne de Sardenya (Каталонски) | |
|---|---|
| 1297–1861 | |
.svg?lang=mk) Flag
.svg?lang=mk) Coat of arms
| |
| Химна: S'hymnu sardu nationale (Италијански) „Државната химна на Сардинија“ | |
 Кралството Пиемонт-Сардинија во 1848 година. | |
 Кралството Пиемонт-Сардинија во 1859 година, вклучувајќи ги Обединетите провинции во Средна Италија | |
| Главен град | Каљари (1324–1720, 1798–1814) Торино (1720–1798, 1814–1861) |
| Говорени јазици | За време на Пиринејскиот период во Сардинија: Сардински, Корзикански, Каталонски, Шпански За време на периодот на Савоја како композитна држава: Италијански, Француски, Пиемонтски, Лигурски, Окситански |
| Вероисповед | Римокатоличка црква |
| Уредување | Апсолутна монархија |
| Крал | |
• 1324–1327 (прв) | Јаков II Арагонски |
• 1849–1861 (последен) | Виктор Емануел II |
| Историја | |
• Основана | 1324 |
• Станува новото Кралство Италија | 1861 |
| Денес дел од |  Италија Франција Монако |
Кралство Сардинија (италијански: Regno di Sardegna; латински: Regnum Sardiniae; сардински: Rennu de Sardigna), исто така познато како Кралство Савоја-Сардинија, Пиемонт-Сардинија или Савоја-Пиемонт-Сардинија за време на периодот на владеењето на Династијата Савоја — држава во Јужна Европа од почетокот на XIV до средината на XIX век.[1]
Кралството било член на Советот на Арагон и првично се состоело од островите Корзика и Сардинија, суверенитетот над двата од нив бил потврден од Папството, кое им го доделил како феуд, „Кралство Сардинија и Корзика“ (латински: Regnum Sardiniae et Corsicae), на кралот Јаков II Арагонски во 1297 година. Почнувајќи од 1324 година, Јаков и неговите наследници го освоиле островот Сардинија и ја воспоставиле де факто нивната де јуре власт. Во 1420 година, по Сардинско-арагонската војна, последното конкурентно барање на островот било откупено. По обединувањето на круните на Арагон и Кастилја, Сардинија станала дел од растечкото Шпанско Царство.
Во 1720 година, островот бил отстапен од Хабсбуршките и Бурбонските баратели на шпанскиот престол на војводата од Савоја, Виктор Амадеус II. Династијата Савоја го обединила островот со нивните историски поседи на италијанското копно, а Кралството постепено се идентификувало со своите територии на копното, кои вклучувале, покрај Савоја и Аоста, династички поседи како Кнежевството Пиемонт и Грофовијата Ница, врз кои Савојарите имале контрола од 13 век и 1388 година, соодветно. Формалното име на оваа композитна држава било „Држави на неговото височество кралот на Сардинија“[2] и се нарекувала или Савоја-Сардинија, Пиемонт-Сардинија или Кралство Пиемонт за да се нагласи дека островот Сардинија била од второстепена важност за монархијата.[1]
Под владеењето на Династијата Савоја, владата на Кралството, владејачката класа и центарот на населението биле целосно сместени на копното. Затоа, додека главниот град на островот Сардинија и седиштето на неговите вицекрали отсекогаш бил де јуре Каљари, сепак Пиемонтскиот град Торино, главниот град на Савоја од средината на 16 век, бил де факто седиште на власта. Оваа ситуација ќе добие официјален статус во 1847 година, кога сите владини институции на Кралството ќе бидат централизирани во Торино.
Кога континенталните домени на Династијата Савоја биле окупирани и на крајот припоени од Наполеонова Франција, кралот на Сардинија привремено престојувал на островот за прв пат во историјата на Сардинија под власта на Савојарите. Виенскиот конгрес (1814–15), кој ја реструктуирал Европа по поразот на Наполеон, му ги вратил на Савоја неговите поседи на копното и ги зголемил со Лигурија, земена од Република Џенова. По пристапувањето на Женева во Швајцарија, Договорот од Торино (1816) ги префрли Каруж и соседните области на новосоздадениот швајцарски кантон Женева. Во 1847–1848 година, преку чинот на Унијата аналоген на оној меѓу Велика Британија и Ирска, различните држави на Савојарите биле обединети под еден правен систем со главен град во Торино и единствен устав, Статуто Албертино.
До времето на Кримската војна во 1853 година, Савојарите го изградиле кралството во силна сила. Следувало анексијата на Ломбардија (1859), Обединетите провинции во Средна Италија и Двете Сицилии (1860), Венето (1866) и Папската Држава (1870). На 17 март 1861 година, за попрецизно да го одрази својот нов географски опсег, Кралството Сардинија го сменило своето име во Кралство Италија, а главниот град бил преместен прво во Фиренца, а потоа во Рим. Така, Кралството Пиемонт-Сардинија предводено од Савоја бил правен претходник на Кралството Италија, кое пак е претходник на денешна Италијанска Република.[3]
Рана историја на Савоја
[уреди | уреди извор]Во текот на 3 век п.н.е., Алоброгите се населиле во регионот помеѓу Рона и Алпите. Овој регион, наречен Алобригија, а подоцна и „Сапаудија“ на латински, бил интегриран во Римската Империја. Во 5 век, регионот Савоја бил отстапен од Западното Римско Царство на Бургундите и станал дел од Кралството Бургундија.
Пиемонт бил населен во раните историски времиња со келто-лигурски племиња како што се Таурини и Саласи. Подоцна им се потчиниле на Римјаните (околу 220 п.н.е.), кои основале неколку колонии таму, вклучувајќи ги Торино (Augusta Taurinorum) и Ивреа (Eporedia). По падот на Западното Римско Царство, регионот постојано бил напаѓан од Бургундите, Готите (V век), Византијците, Ломбардите (6 век) и Франките (773). Во тоа време Пиемонт, како дел од Кралството Италија во рамките на Светото Римско Царство, бил поделен на неколку марки и окрузи.
Во 1046 година, Одо Савојски го додал Пиемонт на нивниот главен сегмент на Савоја, со главен град Шамбери (денес во Франција). Другите области останале независни, како што се моќните комуни Асти и Алесандрија и Маркизатот Салуцо и Маркгрофовијата Монферат. Округот Савоја бил подигнат во војводство во 1416 година, а војводата Емануеле Филиберто го преселил седиштето во Торино во 1563 година.
Наполеоновите војни и Виенскиот конгрес
[уреди | уреди извор]Во 1792 година, Кралството Сардинија и другите држави на Савојаската круна се приклучиле на Првата коалиција против Првата Француска Република, но била поразена во 1796 година од Наполеон и принудена да го склучи неповолниот Договор од Париз (1796 година), давајќи ѝ на француската армија слобода премин низ Пиемонт. На 6 декември 1798 година Жубер го окупирал Торино и го принудил Чарлс Емануел IV да абдицира и да замине на островот Сардинија. Привремената влада гласала за обединување на Пиемонт со Франција. Во 1799 година, Австро-Русите накратко го окупирале градот, но со битката кај Маренго (1800), Французите ја вратиле контролата врз Торино. Островот Сардинија останал надвор од дофатот на Французите до крајот на војната.
Во 1814 година, круната на Савоја ги проширила своите територии со додавање на поранешната Република Џенова, сега војводство, и служела како тампон држава против Франција. Ова било потврдено од Конгресот на Виена, кој го вратил регионот Савоја на своите граници откако бил анектиран од Франција во 1792 година.[4] Со Договорот од Ступиниџи, Кралството Сардинија го проширил својот протекторат над Кнежевството Монако.
По Наполеоновите војни, земјата била управувана од конзервативни монарси: Виктор Емануел I (1802–21), Чарлс Феликс (1821–31) и Чарлс Алберт (1831–49), кој се борел на чело на својот контингент во битката кај Трокадеро, која го постави реакционерниот Фернандо VII на шпанскиот престол. Виктор Емануел I го распуштил целиот Кодекс на Наполеон и ги вратил земјите и моќта на благородништвото и на Црквата. Оваа реакционерна политика отишла дотаму што ја обесхрабрувала употребата на патишта изградени од Французите.
Кралството Сардинија се индустријализирало од 1830 година наваму. Уставот, Статуто Албертино, бил донесен во годината на револуциите, 1848 година под либерален притисок. Истата година, островот Сардинија, кој се наоѓал по пиемонтска зависност повеќе од еден век, ја загубил својата преостаната автономија на копното преку таканареченото Совршено соединување издадено од Чарлс Алберт; како резултат на тоа, основните институции на Кралството биле длабоко трансформирани, добивајќи облик на уставна и централизирана монархија според францускиот модел; под истиот притисок, Чарлс Алберт и објавил војна на Австрија. По почетниот успех, војната тргнала на лошо и Чарлс Алберт бил поразен од маршалот Радецки во битката кај Кустоза (1848).
Кралството Савоја-Сардинија и борбата за италијанско обединување
[уреди | уреди извор]
Како и сите различни војводства и градови-држави на Апенинскиот полуостров и придружните острови, Кралството Сардинија било вознемирено од политичка нестабилност под наизменичните влади. По краткото и катастрофално обновување на војната со Австрија во 1849 година, Чарлс Алберт абдицирал на 23 март 1849 година во корист на неговиот син Виктор Емануел II.
Во 1852 година, било инсталирано либерално министерство под грофот Камило Бенсо ди Кавур и Кралството Сардинија станал моторот што го движел италијанското обединување. Кралството учествувало во Кримската војна, се здружило со Отоманското Царство, Велика Британија и Франција и се борело против Русија.
Во 1859 година, Франција застанала на страната на Кралството Сардинија во војната против Австрија, Австро-Сардинска војна. Сепак, Франција на Наполеон III не ги исполнила ветувањата на Кавур дека ќе се бори додека не биде целосно освоено Кралство Ломбардија-Венеција. По крвавите битки на Магента и Солферино, двете француски победи, Наполеон сметал дека војната е премногу скапа за да продолжи и направил посебен мир зад грбот на Кавур во кој само Ломбардија ќе биде отстапена.
Поради одбивањето на австриската влада да му отстапи која било земја на Кралството Сардинија, тие се согласиле да ја отстапат Ломбардија на Наполеон, кој пак потоа ја отстапил територијата на Кралството Сардинија за да избегне „засрамување“ на поразените Австријци. Кавур луто поднел оставка од функцијата кога станало јасно дека Виктор Емануел ќе го прифати овој аранжман.
Гарибалди и експедицијата на илјада
[уреди | уреди извор]На 5 март 1860 година, Пјаченца, Парма, Тоскана, Модена и Ромања гласале на референдуми за приклучување кон Кралството Сардинија. Ова го вознемирило Наполеон III, кој се плашел од силна Савојарска држава на неговата југоисточна граница и тој инсистирал дека ако Кралството Сардинија сака да ги задржи новите аквизиции, ќе мора да ги отстапи Савоја и Ница на Франција. Ова било направено откако донекаде контроверзните референдуми покажал над 99,5% мнозинство во двете области за приклучување кон Франција.[5]
Во 1860 година, Џузепе Гарибалди ја започнал својата кампања за освојување на јужните Апенини во името на Кралството Сардинија. Тој брзо го соборил Кралството на двете Сицилии, кое било најголемата од државите во регионот, што се протегало од Абруцо и Неапол на копното до Месина и Палермо на Сицилија. Потоа марширал до Гаета на централниот дел од полуостров. Кавур бил задоволен од обединувањето, додека Гарибалди, кој имал поголеми револуционерни ставови за разлика од кралот и неговиот премиер, сакал да го освои и Рим.
Гарибалди бил разочаран од ваквиот развој на настаните, како и од загубата на неговата родна покраина Ница од Франција. Тој, исто така, не ги исполни ветувањата што му донеле популарност и воена поддршка од Сицилијанците: дека новата нација ќе биде република, а не кралство, и дека Сицилијанците ќе забележат големи економски придобивки по обединувањето. Првото се случило дури во 1946 година.
Кралството Италија
[уреди | уреди извор]На 17 март 1861 година, законот бр. 4671 година од Парламентот на Сардинија го прогласило Кралството Италија, со што ги ратификувале анексиите на сите други држави на Апенините, плус Сицилија, кон Кралството Сардинија.[6] Институциите и законите на Кралството брзо се прошириле во цела Италија, укинувајќи ги администрациите на другите региони. Пиемонт станал најдоминантниот и најбогатиот регион во Италија, а главниот град на Пиемонт, Торино, останал главен град на Италија до 1865 година, кога главниот град бил преместен во Фиренца. Но, многу бунтови експлодирале низ полуостровот, особено во јужна Италија и на островот Сицилија, поради перципираниот нефер третман на југот од страна на владејачката класа на Пиемонт. Куќата на Савоја владеела со Италија до 1946 година, кога Италија била прогласена за република со референдум. Резултатот бил 54,3% во корист на Републиката.
Валута
[уреди | уреди извор]Валутата што се користела во Савоја бил Пиемонтското скудо. За време на ерата на Наполеон, тој бил заменет во општа циркулација со француската франка. Во 1816 година, по враќањето на нивните копнени домени, скудото било заменето со Сардинската лира, која во 1821 година го заменила и Сардинското скудо, монетите што биле во употреба на островот во текот на целиот период.
Знамиња, кралски стандарди и грбови
[уреди | уреди извор]Кога Војводството Савоја го стекнало Кралството Сицилија во 1713 година и Кралството Сардинија во 1723 година, знамето на Савоја станало знаме на поморска сила. Ова го поставил проблемот што истото знаме веќе го користеле Витезите од Малта. Поради ова, Савојарите го модифицирале своето знаме за употреба како поморски знак на различни начини, додавајќи ги буквите ФЕРТ во четирите кантони или додавајќи сина граница или користејќи сино знаме со крстот на Савоја во еден кантон.
На крајот, кралот Чарлс Алберт од Савоја ја усвоил „револуционерната“ италијанска тробојка, надмината со штитот на Савојарите, како свое знаме. Ова знаме подоцна ќе стане знаме на Кралството Италија, а тробојката без савојарскиот штит е денешното знаме на Италија.
- Грбови
-
Среден век -
Царскиот орел на светиот римски цар Карло V со четирите Маври на Кралството Сардинија (16 век) -
(1720–1815) -
(1815–1831) -
(1831–1848) -
(1848–1861)
.svg?lang=mk)
.svg?lang=mk)
.svg?lang=mk)
- Државни знамиња
-
Знамето на Кралството Сардинија во 1568 година -
Кралскиот стандард на савојарските кралеви на Сардинија од династијата Савоја (1720-1848) и државното знаме на државите Савојард (крајот на 16-ти - крајот на 18-ти век) -
Државно знаме и воен знак (1816–1848) -
Државно и воено знаме (1848–1851) -
Државно и воено знаме (1851–1861)
.svg?lang=mk)
.svg?lang=mk)
.svg?lang=mk)
_crowned.svg?lang=mk)
- Други знамиња
-
Трговско знаме (околу 1799-1802) -
Воено знаме на Кралската морнарица на Сардинија (1785–1802) -
Трговско знаме (околу 1802–1814) -
Воено знаме (1802–1814) -
Трговско знаме и воено знаме (1814–1816) -
Граѓанско знаме и граѓански знак (1816–1848) -
Воено знаме на Кралството Сардинија (1816–1848) сооднос 31:76 -
Граѓанско и трговско знаме (1851–1861)
.svg?lang=mk)
.svg?lang=mk)
.svg?lang=mk)
.svg?lang=mk)
.svg?lang=mk)
_aspect_ratio_31-76.svg?lang=mk){kind=small}
.svg?lang=mk)
- Кралски стандарди
-
(1848–1861) и Кралството Италија (1861–1880) -
Престолонаследник (1848–1861) и престолонаследник на Кралството Италија (1861–1880)
.svg?lang=mk)
.svg?lang=mk)
Мапи
[уреди | уреди извор]Територијална еволуција на Сардинија од 1324 до 1720 година
[уреди | уреди извор]-
Политичката ситуација во Сардинија по 1324 година кога Арагонците ги освоиле пизанските територии на Сардинија, во кои биле вклучени и непостоечкиот крал на Каљари и Галура. -
Кралството Сардинија од 1368 до 1388 и 1392 до 1409 година, по војните со Арбореа, се состоело само од градовите Каљари и Алгеро. -
Кралството Сардинија од 1410 до 1420 година, по поразот на Арборејскиот крал во битката кај Санлури (1409 година). -
Кралството Сардинија од 1448 до 1720 година; архипелагот Мадалена бил освоен во 1767–69 година.
Територијална еволуција на Италија од 1796 до 1860 година
[уреди | уреди извор]-
Италија (1796) -
1859:Кралство Сардинија -
-
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ 1,0 1,1 Ramirez-Faria, Carlos (2007). Concise Encyclopeida Of World History (англиски). Atlantic Publishers & Dist. ISBN 978-81-269-0775-5.
- ↑ Christopher Storrs, "Savoyard Diplomacy in the Eighteenth Century (1684–1798)", in Daniela Frigo (ed.), Politics and Diplomacy in Early Modern Italy: The Structure of Diplomatic Practice, 1450–1800 (Cambridge University Press, 2000), p. 210.
- ↑ „Wayback Machine“ (PDF). web.archive.org. Архивирано од изворникот на 2018-11-02. Посетено на 2022-01-07.CS1-одржување: бот: непознат статус на изворната URL (link)
- ↑ Wells, H. G., Raymond Postgate, and G. P. Wells. The Outline of History, Being a Plain History of Life and Mankind. Garden City, NY: Doubleday, 1956. p. 753
- ↑ Wambaugh, Sarah; Scott, James Brown; Law, Carnegie Endowment for International Peace Division of International (1920). A Monograph on Plebiscites: With a Collection of Official Documants (француски). Oxford University Press.
- ↑ Mastny, Professor of International Relations at the School of Advanced International Relations and Director of Research Institute Johns Hopkins Bologna Center Vojtech (2005). The Changing Faces of Federalism: Institutional Reconfiguration in Europe from East to West (англиски). Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-6996-3.
| ||||||||||||||||
