Памва Бярында

	Памва Бярында
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	1550—1570-я; Галічына, Польшча;
Памёр	13 ліпеня 1632; Кіеў
Пахаваны	Кіева-Пячэрская ляўра;
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	пісьменьнік, паэт, лексыкограф
Кірунак	барока
	Памва Бярында ў Вікісховішчы

Па́мва Бяры́нда, сьвецкае імя Па́вал Бяры́нда (1550—1570-я, Галіцыя — 13 ліпеня [ст. ст. 23] 1632, Кіеў) — дзяяч усходнеславянскай культуры^[1], лексыкограф, паэт, перакладнік, гравэр і выдавец. Адзін зь першых друкароў на Русі.

Жыцьцяпіс

Атрымаў выдатную адукацыю. Валодаў старажытнагрэцкай, лацінскай, стараславянскай, старажытнагабрэйскай, беларускай, украінскай мовамі^[1]. У сярэдзіне 1590-х гадоў зблізіўся з Львоўскім япіскапам Гедэонам Балабанам(uk), які адкрыў у сваім маёнтку ў Страціне(ru) друкарню і запрасіў Бярынду арганізаваць яе работу. У 1597 року Бярында пераехаў у Страцін і прыступіў да выдавецкай дзейнасьці. У 1604 сумесна з Сімяонам Будзынам выдаў «Служэбнік», а ў 1606 — «Трэбнік». У тым жа 1606]] року Бярында пераехаў са Страціну ў Перамышль(ru), працаваць у тамтэйшага праваслаўнага япіскапа Міхаіла Капысьценскага, а дзейнасьць страцінскай друкарні прыпынілася.

Між 1610 і 1613 рокамі Памва Бярында аўдавеў і прыняў манаства. Сьвецкім імем Бярынды было Павал, але пры пострыгу ў манахі(ru) ён атрымаў імя Памва. У 1614—1616 роках служыў у друкарні(ru)^[1] львоўскага Ўсьпенскага брацтва(ru) і выкладаў у брацкай школе(ru).

У 1615 року Кіева-Пячэрскі архімандрыт Елісей Плецянецкі(ru) набыў непрацоўную страцінскую друкарню і зноў запрасіў туды працаваць Памву Бярынду. Пасьля Плецянецкі вывез друкарню цалкам са Страціну ў Кіеў, дзе на ейнай аснове была створаная друкарня Кіева-Пячэрскай лаўры. У 1619 Бярында разам з сынам Лукашам пераехаў у Кіеў і працаваў у гэтай друкарні да канца жыцьця, а ў пэрыяд з 1627 па 1629 рокі і ўзначальваў. У 1620 ерусалімскі патрыярх Феафан III(ru) удастоіў Памву Бярынду званьня пратасінкела(ru). Памёр Памва Бярында 13 ліпеня 1632 року ў Кіеве.

Дзейнасьць

«Лексіконъ славенорωсскїй и Именъ тлъкованїє»

Асноўны артыкул: Лексікон Памвы Бярынды

«Лексіконъ славенорωсскїй и Именъ тлъкованїє» Памвы Бярынды, над якім ён працаваў 30 гадоў^[1] — значнае дасягненьне старабеларускага і стараўкраінскага слоўніцтва. Складаецца зь дзьвюх частак: «лексыкон» — царкоўнаслав.-бел.-ўкр.^[2] слоўнік; і «…Імёны ўласныя» — збор тлумачэньняў тапонімаў і антрапонімаў, а таксама агульных назваў неславянскага паходжаньня. У памятцы амаль 7000 артыкулаў (каля 5000 у 1-й частцы, 2000 — у 2-й, сярод якіх каля 1400 уласных імёнаў).

Літаратурная творчасьць

Памва Бярында быў адным з пачынальнікаў паэзіі і школьнай драмы ва Ўкраіне.

У 1616 року Бярында надрукаваў у Львове свой першы твор — калядны дыялёг з пралёгу, прамоваў сямі хлопцаў і эпілёгу «На Рождѣство Хрыста вѣршѣ для утѣхы православнимъ христианамъ»^[1]. Разам з дыялёгам там былі й іншыя вершы на царкоўныя тэмы. Вершы выкарыстоўваліся для дэклямацыі вучнямі брацкіх школаў і мелі вялікую папулярнасьць — іх перапісвалі ў XVII стагодзьдзі ў Маскве. У разьвіцьці жанраў украінскай літаратуры гэтыя вершы былі пераходным этапам ад паэзіі да драмы.

Працы

У розны час Бярында працаваў над напісаньнем, рэдагаваньнем і выданьнем такіх кніг і ксыляграфіі, як:

«Служэбнік» (Страцін, 1604)
«Трэбнік» (Страцін, 1606)
«Яна Златавуста кніга пра святарства» (Львоў, 1614)
Ксыляграфія з выявай эвангеліста Яна (Львоў, 1616)
«Віршы на Каляды Госпада Бога і Спаса нашага Ісуса Хрыста» (Львоў, 1616)
«Анфалягіён» (Кіеў, 1619)
«Намаканон» (Кіеў, 1620)
«Гутаркі Яна Златавуста на 14 пасланьняў апостала Паўла» (Кіеў, 1623)
«Гутаркі Яна Златавуста на Дзеі апосталаў» (Кіеў, 1624)
«Тлумачэньне на „Апакаліпсыс Андрэя Кесарыйскага“» (Кіеў, 1625)
«Трыёда(ru) посная» (Кіеў, 1627)
«От Отечьника скитскаго повесть удивителна о диаволе» (Кіеў, 1627) (прыпісваецца)
«Лексыкон славенароскі й імёнаў тлумачэнне» (Кіеў, 1627) — першы слоўнік царкоўнаславянскіх словаў зь перакладам на ўкраінскую^[3].
«Павучаньні авы Дарафея» (Кіеў, 1628)
«Любомудрейшаго кир Агапита главизны поучителны» (Кіеў, 1628)
Ксыляграфія «Вязьніца богаўгодных сьвятых асуджанік» (Кіеў, 1629)
«Імналёгіі» (Кіеў, 1630) — панегірык-акраверш, прысьвечаны Пятру Магіле
«Трыёда каляровая»

Памяць

Дрэварыт з партрэтам Памвы Бярынды стварыў мастак Васіль Перавальскі(uk).

Крыніцы

^ ^а ^б ^в ^г ^д Берында Памва // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 56. — 737 с.
^ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. С. 413.
^ П.Беринда. «Лексіконъ славенорωсскїй и именъ Тлъкованїє»

Літаратура

В. В. Німчук. Памво Беринда і його «Лексіконъ славенорωсскїй и именъ Тлъкованїє»
Українська радянська енциклопедія. В 12-ти томах / За ред. М. Бажана. — 2-ге вид. — К.: Гол. редакція УРЕ, 1974—1985.
В. В. Німчук. Беринда Памво // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. ISBN 966-7492-07-9
Житецкий П. Очерк литературной истории малорусского наречия в XVII веке. К., 1888. (рас.)
Сычевская А. И. Памва Берында и его вирши… К., 1912. (рас.)
Горецький П. Й. Памва Беринда і його «Лексикон славеноросскій». «Українська мова в школі», 1956, № 2.
Гайдай Л. Історія України в особах, термінах, назвах і поняттях. — Луцьк: Вежа, 2000.
Довідник з історії України. За ред. І. Підкови та Р.Шуста. — К.: Генеза, 1993.
Енциклопедія «Українська мова». Беринда Памво.
Малий словник історії України / Відповідальний редактор Валерій Смолій. — К.: Либідь, 1997.
«Кур'єр ЮНЕСКО», вересень, 1990.

Вонкавыя спасылкі

Памва Бярында — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[БС-1] а ^б ^в ^г ^д Берында Памва // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 56. — 737 с.

[2] Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. С. 413.

[3] П.Беринда. «Лексіконъ славенорωсскїй и именъ Тлъкованїє»

[1]

[2]

[3]