Эстәлеккә күсергә

Словен теле

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Словен теле
Телдең үҙатамаһы

slovenski jezik, slovenščina

Илдәр

Словения, Австрия, Италия, Венгрия, Хорватия, Германия, АҠШ, Канада, Аргентина, Австралия, КАР

Рәсми хәле

Словения Словения
Европа Берләшмәһе Европа Берләшмәһе

Был телдә һөйләшеүселәр һаны

2,2 млн

Классификация
Категория

Евразия телдәре

Һинд-Европа телдәре

Славян телдәре
Көньяҡ словян телдәре
Көнбайыш төркөм
Әлифба

латиница (словен алфавиты)

Тел коды
ГОСТ 7.75–97

слв 610

ISO 639-1

sl

ISO 639-2

slv

ISO 639-3

slv

Был телдә Википедия


Словен теле (jezik slovenski, slovenščina) — һинд-европа теле, көньяҡ словен теленең көнбайыш тармағына ҡарай. Словен теле, лужица менән бер рәттән, ике һан (двойственное число) һаҡлаған славян телдәренең береһе.

Был телдә һөйләшеүселәр һаны — 2 млн кеше, күбеһе Словенияла йәшәй.

Яҙмаһы — латин алфавиты нигеҙендә, гаевица.

Словен теленең үҙатамаһы (словак теле кеүек) «славян» тигәнде аңлата (сағ. иск.-слав. словѣньскъ)[1].

XIX быуатҡа тиклем урыҫ телендә словен телен краинский/крайнский, виндский, карниольской, карнийский, хорутанский, хорутанско-словен/хорутано-словен, крайно-словен. XIX быуат аҙағында словинский исеме өҫтөнлөк итә, артабан хәҙерге словен менән ҡыҫырыҡлап сығарыла[2].

Социолингвистик мәғлүмәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Хәҙерге словен теле шундай бүлектәргә бүленә:

  • йыйылма тел (jezik zborni): әҙәби мәктәп, театр теле һәм һ. б.;
  • дөйөм, йәки китап-йәнле һөйләү теле (knjižnopogovorni splošno jezik ali): әҙәби — һөйләш варианты, башлыса үҙәк Словенияла һәм, ғөмүмән, ҡалаларҙа ҡулланыла;
  • төбәк йәнле һөйләү теле, унан диалекттарға күсә.
Диалект төркөмө
тар

Словен теле 48 диалектҡа бүленә, улар ете төркөмгә берләшәләр: каринтия, приморье, ровтар, гореньско, доленьско, штирия һәм паннон уйһыулығындағы. Кочевье һөйләше айырым тора (Кочевье ҡалаһының һәм тирә-яҡтарының ҡатнаш төркөмө, элек немецтар йәшәгән урын)[3][4].

Словен теленең ваҡ әҙәби телдәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Прекмурье-словен теле бөгөнгө көндә дөйөм әҙәби тел менән ҡыҫырыҡлап сығарылған тиерлек, әммә Венгрияла ҡулланыла (мәҫәлән, «Porabje» гәзитендә).
  • Резьян теле Италияла (rozajanski/jazek rozojanski/langäč, rozajanskë/rumuninjë rozojanskë' po näs, po našin): Резьела лингвистик һәм лингвистик булмаған факторҙар арҡаһында дөйөм словен норма бер ҡасан да ҡулланылмаған, резьяндар үҙҙәренең урындағы һөйләштәрендә яҙғандар. Резьян диалекты XVI быуатҡа тиклем корош төркөмөнөң бер өлөшө булған. Каринтияла кеүек һөйләшәләр .: žená (вм. žéna), vilažej (вм. pomlad), štredi (вм. štirideset), petardu (вм. petdeset), gorica (вм. dvor), čarnjël (вм. rdeč), әммә төньяҡ-көнсығыш Фриулиҙың немец һәм роман колонизацияһынан һуң, тик диңгеҙ алды төркөмдәренең иң төньяҡ диалекттар төркөмө менән генә бәйләнеш һаҡланған. Роман лексикаһының һәм синтаксисының көслө тәьҫире; мәҫәлән, 60- тан алып 99 тиклем иҫәп егермеләп ҡулланыла : štirkrat dwisti dëset nu (« дүрт тапҡыр егерме һәм ун») вм. devetdeset. Ҡара И. А. Бодуэн де Куртенэның ентекле тикшеренеүе «Резья һәм резьяндар», 3- сө том (1- се бүлеге) « Славян йыйынтығы», Пб., 1876, 223—371 стр.
Бохоричица

Глаголица һәм кириллицаны файҙаланыу буйынса миҫалдар аҙ, словенса латиница менән яҙғандар, уның етешһеҙлеге булып . [ʒ], [ʃ] һәм [] тамғаларының юҡлығы тора (йәғни урыҫ өндәренә яҡын «ж», «ш» һәм «ч», тап килә). Был проблемаларҙы төрлө ваҡытта төрлөсә хәл иткәндәр.

  • Реформация ваҡытынан 1850 йылға тиклем . «бохоричицаны» ҡулланыу өҫтөнлөк иткән. Адам Бохорич исеме менән йөрөтөлә (1520—1598). Бохоричица системаһында латин хәрефе <b id="mwiw">'S</b> төрлө өн әһәмитендә ике формаһы ҡулланыла һәм шипящийҙарҙы билдәләү өсөн хәреф бәйләнеше ('s [з], ſ [с], z [ц], sh [ж], ſh [ш.], zh [ч]). Был системаның етешһеҙлектәре — [з]/[с], [ж]/[ш] һүҙ башында айырылмауы, әгәр ул баш хәреф менән яҙылһа (у юл хәрефе юл 's/ſ дөйөм баш хәреф 'S). Бохоричица һуңғы яҙған шағирҙарҙың береһе Франц Прешерн (1800—1849).
Дайнчица
Метелчица
  • XVIII быуаттың беренсе яртыһында «дайнчица» ҡулланылған (Петр Дайнко исеме менән йөрөтөлә , 17871873) һәм «метелчица» (Франц Метелко исеме менән йөрөтөлә, 17791860), кириллицанан үҙләштергән [ʃ], [] һәм [ʒ] тамғалар өсөн система.
  • XIX быуаттың уртаһынан хәҙерге ваҡытта тиклем модифицирланған (ике хәрефкә ҡыҫҡартылған , Ć һәм Đ) Людевит Гайҙың хорват алфавиты («гаица») ҡулланыла. Хәҙерге словен алфавиты 25 хәрефтән тора (латин Q, W, X башҡа, Y, ләкин Č, Š, Ž өҫтәп) һәм өс диграфтар — DŽ, LJ, NJ — улар статусы буйынса, серб-хорват теленән айырмалы рәүештә,, хәрефтәргә тигеҙ була алмай (мәҫәлән, кроссвордтарҙа).
хәрефтәр өн



(МФА)
алло-



фон
A a [a]
B b [b] [p]
C c [ts] [dz]
Č č [tʃ] [dʒ]
D d [d] [t]
Dž dž [ʤ] [ʧ]
E. e. [e, ɛ]
F.. f. [f]
G g [g] [k]
H. h. [x] [ɣ]
I i [i]
J j [j]
K k [k] [g]
L l [l, w]
хәрефтәр өн



(МФА)
алло-



фондар
Lj lj [ʎ]
M m [m]
N n [n] [ŋ]
Nj nj [ɲ]
O o [o, ɔ]
P. p. [p] [b]
R r [r]
'S s [s] [z]
Š š [ʃ] [ʒ]
T ' t [t] [d]
U u [u]
V v [v] [f]
Z z [z] [s]
Ž ž [ʒ] [ʃ]

Словен теленең тарихын биш осорға бүлергә мөмкин.[5]:

  • 1. VI—VIII быуаттарҙа — словен теленең тарих башы, словендарҙың ата-бабалары көньяҡ славян тибындағы праславян диалектында һөйләшкәндәр;
  • 2. IX—X/XI быуаттарҙа — «альп славян», словен, кайкав һәм йыш ҡына чакав диалекттарын берләштерә ; был ваҡытта шундай үҙгәрештәр барлыҡҡа килә :
      • *y: *byti > *biti «быть» юғала;
      • редуцияланғандар төшөп ҡала һәм улар көслө позицияла асыҡланалар ;
      • оҙон акут ҡыҫҡара: bráta «брата» > bràta;
      • баҫымдың күсеше : *dušà > dúša «душа»;
      • тартынҡыларҙың йомшаҡлыҡ-ҡатылыҡ буйынса корреляцияһы юғала;
      • күсеү *dj > j: *kradja > *kraja;
      • сифаттарҙың муж. р. эйәлек килештә флексиялары алмашына -go алмашына -ga: dobrogo > dobroga > dobrega;
      • ҡылымдарҙың 3 — сө затта берлектә һәм күплектә аҙаҡта -t юғала: *nesetъ > neset > nese;
      • лексикала роман һәм герман телдәренән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙең барлыҡҡа килеүе;
  • 3. XII—XIII быуаттарҙа — словен теле тарихының башланыуы; был осорҙоң периодтары:
      • баҫымлы ижек алдынан баҫымһыҙ һуҙынҡының редукцияһы;
      • циркумфлекстың һуңғы ижеккә күсеүе: prôso > prosô;
      • ҡыҫҡа акуттың бер ижеккә һүҙ башына табан алға күсеүе: zvezdá > zvézda;
      • дифтонгылашлыуы ě и ô;
      • танау һуҙынҡы өндәренең деназализацияһы;
      • исемдәрҙең килеш типтарын енес категорияһы нигеҙендә формалаштырыу ;
      • 1 -се затта, берлек һандағы ҡылым ялғауҙарының (флексии -m) таралыуы ;
      • ҡылымдарҙың 3 -сө затта, берлектә -st төшөп ҡалыуы;
      • аорист һәм имперфекттың юғалыуы;
      • роман һәм герман телдәренән һүҙҙәрҙе үҙләштереү дауам итә;
  • 4. XIV—XVI века — словен телдәренең диалектлаштырыу осоро;
  • 5. XVII—XIX/XX быуаттарҙа — хәҙерге словен теленең формалашыуы.

Словен диалектының иң тәүге билдәле яҙма төрө — «Брижин (Фрейзинген) өҙөк» (Brižinski spomeniki); 972 һәм 1093 йылдар араһында Мёлль йылғаһы үҙәнендә Каринтияла яҙылған . Был словен теленең латинса (каролинг минускул) менән яҙылған дини йөкмәткеле боронғо яҙма ҡомартҡыһы . Ғөмүмән, ул бөгөнгө көнгә тиклем һаҡланған боронғо славян ҡулъяҙмаларҙың береһе булып тора.

XVI быуатта хәҙерге әҙәби словен теленең формалашыуын реформаторҙар Примож Трубарый (1508—1586), Адам Бохорич (1520—1598) һәм Юрий Далматин (1547—1589) эштәре менән бәйләйҙәр. Ул саҡта бөгөнгө Словения Изге Рим империяһының, Австрия империяһы һәм Австро-Венгрияның бер өлөшө булған, уларҙа немец теле элита теле була, ә словенса тик "ябай " кешеләр генә һөйләшкән.

XVIII быуатта әҙәби телдең нигеҙе түбәнге доленьск һәм гореньск диалекттары менән аралаша. Иллиризм һәм панславизм сербхорват, чех һәм урыҫ телдәренән һүҙҙәр алып килә.

1850 йылдарҙа әҙәби словен теленең формалашыуы тамамлана. Әҙәби телдең үҫешенә католик епископы Антоний Сломешек Мартин үҙенең әҙәби эшмәкәрлеге менән ҙур йоғонто яһай. Бөгөнгө словен телендә доленьск консонантизмы һәм гореньск вокализмы бар.

Лингвистик ҡылыҡһырлама

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Фонетика һәм фонология

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Словен һуҙынҡылары
Күтәрелеш Рәт
Алғы Урта Артҡы
ҡыҫҡа оҙон ҡыҫҡа оҙон ҡыҫҡа оҙон
Юғары i u
Урта
Урта ɛ ɛː ə ɔ ɔː
Түбәнге a

Баҫымһыҙ позицияла 6 ғына һуҙынҡы тора: /i/, /ɛ/, /ə/, /a/, /ɔ/, /u/[6][7].

Словен теленең тартынҡы өндәре (йәйә эсендә фонемалар аллофондары)[8][9][10]:

Ирен тартынҡылары Тел осо тарт. Тел уртаһы (аңҡау) Тел арты
Танау өндәре /m/ /n/ /ɲ/ [ŋ]
Шартлаулы өндәр /p/ /b/ /t/ /d/ /k/ /ɡ/
Аффрикаттар /t͡s/ [d͡z] /t͡ʃ/ [d͡ʒ]
Фрикатив (ышҡылыулы) өндәр /f/ /v/ /s/ /z/ /ʃ/ /ʒ/ /x/ [ɣ]
Аппроксиманталар [w] /j/
Тел эргәһе өндәре /l/ /ʎ/
Ҡалтыраулы өндәр /r/
  • словен һөйләү телендә әҙәби палаталь (аңҡау) тартыңҡылары урынына [ɲ] һәм [ʎ] (nj һәм lj яҙмала) әйтелештә теш араһы [н] һәм [l][11]
  • Бөтә тел белгестәре [dʒ] фонемаһын үҙ аллы фонема тип һанамай..[9].
  • Тартынҡылар регрессив рәүештә һаңғырау- яңғырау буйынса ассимиляцияланалар: sladek [ˈslaːdək] «татлы» — sladka [ˈslaːtka] «татлы», glas [ˈɡlaːs] «голос» — glasba [ˈɡlaːzba] «музыка». Һүҙ аҙағында яңғырау тартынҡылар һаңғырауланалар. Өн [л] һүҙ һүҙ аҙағында һәм тартынҡы алдынан [u] күсә : stol [stɔu] «ултырғыс», molčati [mɔuˈtʃaːti] «өндәшмә». [V] өнө күсә [u]. шул уҡ позицияла , ә башында, уртаһында һәм предлогта (бәйләүестәрҙә) v тартынҡыһы алдынан [u] күсә: nov [nɔu], vsak [uˈsaːk] «һәр», predvsem [prɛduˈsɛm] «иң элек- прежде всего», v redu [u ˈreːdu] «в порядке»[7].
  • Тартынҡы [н] барлыҡҡа килеү урынына ҡарап ассимиляциялана [ŋ] тел арты тартынҡылары алдынан [k], [g], [x]: angel [ˈaːŋɡɛu] «фәрештә- ангел». Предлог (бәйләүес) k — [x] башланғыс k- [ɣ] g алдынан - (яҙғанда ике осраҡта ла h хәрефе ҡулланыла).
Словен телендәге диалекттарҙа динамик һәм музыкаль (тоник) баҫым типтарының таралыуы[12]

Элек словен теле музыкаль баҫым менән характерланған , әле лә диалекттарҙың бер өлөшөндә ул һаҡлана. Был системала юғары һәм түбән тондар айырыла, ғәҙәттә, оҙон баҫымлы һуҙынҡы [ər]. Тонлы баҫымлы һуҙынҡы транскрипцияла [ər] юғары тон акут (á), ә түбән тон — циркумфлекс (â); ҡыҫҡа һуҙынҡыла юғары тон гравис (à), түбән тон — ике гравис (ȁ) билдәләнә. Ябыҡ һуҙынҡы хәрефтәрҙең аҫтына нөктә ярҙамы менән ( һәм )[13] яҙыла.

Й.Топоришин словен телендә туғыҙ . һүҙ төркөмөн билдәләй: исем (samostalnik), сифат (pridevnik), рәүеш (prislov), ҡылым (glagol), предикатив (povedkovnik), бәйләүес (predlog), теркәүес (veznik), киҫәксәләр (členek), ымлыҡтар (medmet)[14].

Словен телендә исемдәр һан һәм килеш менән үҙгәрә, шулай уҡ енес категорияһы менән билдәләнә. Һан өс төрлө: берлек, икеле һәм күплек. Исемдәрҙең тик берлек һандағы төркөмө «<i id="mwAy0">singularia tantum</i>», һәм исемдәрҙең тик күплек һанда торғандары «<i id="mwAy8">pluralia tantum</i>» . Килештәр алты — төп килеш (imenovalnik), эйәлек (rodilnik), төбәү (dajalnik), төшөм (tožilnik), ул (mestnik) һәм сығанаҡ (orodnik). Саҡырыу формаһы юғалған. Енес (род) өс — муж. р., жен. р. һәм сред. р.. Ир-ат енесен ((муж. р.) белдергән берлек һанда торған исемдәр йәнле(одушёвлен.) һәм йәнһеҙ (неодушёвлен.) буйынса айырыла[15].

Ҡатын-ҡыҙ енесенә (жен. р.) исем һүҙ төркөмөнөң килеш менән үҙгәреш миҫалы voda «һыу-вода», mati «әсә-мать», pesem «йыр-песня», stvar «әйбер-вещь»[16]:

Килеш һәм һан I склонение II склонение
Төп килеш берлек һанда vôda máti pésem stvár
Эйәлек килеш бер.һ. vodé mátere pésmi stvarí
Төбәү килеш бер.һ. vôdi máteri pésmi stvári
Төшөм килеш бер.һ. vodó máter pésem stvár
Сығанаҡ килеш берлек һанда vodó máterjo pésmijo stvárjo
Урын-ваҡыт килеш берлек һанда vôdi máteri pésmi stvári
Төшөм килеш. ике һанда vodé máteri pésmi stvarí
Төбәү.-сығ. килеш ике һанда vodáma máterama pésmima stvaréma
Төп килеш күплек һанда vodé mátere pésmi stvarí
Эйәлек килеш күп. һанда vodá máter pésmi stvarí
Төбәү килеш күп. һанда vodàm máterem pésmim stvarém
Төшөм килеш күп. һанда vodé mátere pésmi stvarí
Сығанаҡ килеш күп. һанда vodámi máterami pésmimi stvarmí
Урын-ваҡыт килеш күп. һанда vodàh máterah pésmih stvaréh

Й. Топоришин шулай уҡ ҡатын-ҡыҙ енесенә ҡараған (жен. р.) исем һүҙ төркөмдәрен III төр килеш менән үҙгәртеүгә бүлә, бында килеш менән үҙгәрмәгән исемдәр, һәм IV төр менән үҙгәргән сифат һүҙ төркөмөнән субстантивлашҡан исемдәр инә.[17].

Средний род исемдәренең килеш менән үҙгәреүенә миҫалдар: leto «год», srce «сердце», ime «исем», dekle «девушка», drevo «дерево»[18]:

Килеш һәм һан I склонение
Төп килеш бер. һанда léto srcé imé deklè drevó
Эйәлек килеш бер. һанда léta srcá iména dekléta drevésa
Төбәү килеш бер. һанда létu sŕcu iménu deklétu drevésu
Төшөм килеш бер.һанда léto srcé imé deklè drevó
Сығанаҡ килеш бер.һанда létom sŕcem iménom deklétom drevésom
Урын-ваҡыт килеш бер.һанда létu sŕcu iménu deklétu drevésu
Урын-төшөм килеш ике һанда léti sŕci iméni dekléti drevési
Төбәү-сығ.килеш ике һанда létoma sŕcema iménoma deklétoma drevésoma
Төп килеш күп.һ. léta sŕca iména dekléta drevésa
Эйәлек килеш күп.һ. lét sŕc imén deklét drevés
Төбәү килеш күп.һ. létom sŕcem iménom deklétom drevésom
Төшөм килеш күп. һ. léta sŕca iména dekléta drevésa
Сығанаҡ килеш күп. һ. léti sŕci iméni dekléti drevési
Урын-ваҡ. килеш күп һ. létih sŕcih iménih deklétih drevésih

Сифат һүҙ төркөмө

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Сифаттарҙың килеш менән үҙгәреүенә миҫалдар nòv «яңы- новый»[19]:

Килеш муж.род средний род жен. род
Төп килеш бер. һ. nòv / nôvi nôvo nôva
Эйәлек килеш бер. һанда nôvega nôve
Төбәү килеш бер. һанда nôvemu nôvi
Төшөм килеш бер. һанда йәнһеҙ (неодуш.) nòv / nôvi nôvo nôvo
йәнле(одуш.) nôvega
Сығанаҡ килеш бер.һ. nôvim nôvo
Урын-ваҡыт килеш бер. һ. nôvem nôvi
Урын.-төшөм килеш. ике (двойст.)һанда nôva nôvi
Төбәң-сығанаҡ килеш ике (дв.)һанда nôvima
Төп килеш күп.һанда nôvi nôva nôve
Эйәлек килеш күп.һанда nôvih
Төбәү килеш күп.һанда nôvim
Төшөм килеш күп.һанда nôve nôva nôve
Сығанаҡ килеш күп.һанда nôvimi
Урын-ваҡыт килеш күп.һанда nôvih

Төп сифаттар өсөн сағыштырыу дәрәжәһе хас: төп дәрәжә, сағыштырыу дәрәжәһе һәм артыҡлыҡ дәрәжәһе. Сағыштырыу дәрәжәләре морфологик (һүҙ яһаусы ялғауҙар) һәм аналитик (тасуирлау) юлдары менән яһалалар.[20]:

  1. морфологик ысул менән сифаттарҙың сағыштырма дәрәжәһе (primernik / komparativ) -š-, -j- һәм -ejš- суффикстары (һүҙ яһаусы ялғауҙар) һәм төп дәрәжәләге нигеҙгә ҡушылыусы үҙгәртеүсе ялғауҙар (окончание) ярҙамында барлыҡҡа килә :
    1. mlád «йәш-молодой» — mlájši, húd «яуыз-злой» — hújši, sládek «татлы-сладкий» — slájši, krátek «ҡыҫҡа короткий» — krájši, ràd — rájši «иң яҡшы-лучше, тиҙҙән-скорее» (предикатив булараҡ ҡулланыла йәки бер составлы эйәһеҙ һөйләмдәрҙең хәбәре урынында), tánek «йоҡа-тонкий» — tánjši, májhen «бәләкәй-маленький» — mánjši, gŕd «некрасивый» — gŕši, tŕd «ҡаты» — trši, širòk «киң» — širši, ljúb «яратҡан-любимый» — ljúbši, lép «матур-красивый» — lépši, dóber «яҡшы-хорощий» — bóljši, dólg «оҙон-длинный» — dáljši;
    2. drág «ҡәҙерле-дорогой» — drážji, tíh «тихий» — tíšji, nízek «түбән» — nížji, láhek «еңел» — lážji, vêlik «ҙур» — véčji, visòk «юғары» — víšji, blag — blážji; йәки иҫкергән йәки диалект формалары: kráčji «ҡыҫҡа», méčji «артыҡ йомшаҡ», stárji «өлкән, более старый», globóčji «артыҡ тәрән-более глубокий»;
    3. bogàt «бай» — bogatéjši, dêbel «толстый-йыуан» — debeléjši, strahopéten «ҡурҡаҡ» — strahopétnejši, globòk «тәрән» — globokéjši, srdít «сердитый» — srdítejši, hláden «һалҡын» — hladnéjši, krêpek «ныҡлы» — krepkéjši, svêtel «светлый» — svetléjši, tèmen «темная» — temnéjši, mêhek «йомшаҡ» — mehkéjši, tôpel «йылы» — topléjši, gôrek «ҡыҙыу» — gorkéjši, stàr «иҫке» — staréjši, nòv «яңы» — novéjši һәм башҡа күп кенә;
  2. сифаттарҙың сағыштырыу дәрәжәһе аналитик ысул менән һүҙ bolj: bolj slovenski ҡушылмаһы ярҙамында яһала « более словенский».

«Ике-два», «өс-три», «дүрт-четыре», «биш-пять» һандарының килеш менән үҙгәреше[19]:

Килеш «Ике» «Өс» «Дүрт» «Биш»
мужской род средний и женский роды мужской род Средний и женский роды мужской род средний и женский роды
Төп килеш dvá dvé tríje trí štírje štíri pét
Эйәлек килеш dvéh tréh štírih pêtih
Төбәү килеш dvéma trém štírim pêtim
Төшөм килеш dvá dvé trí štíri pét
Сығанаҡ килеш dvéma trémi štírimi pêtimi

1 — се, 2- се зат алмаштарының (өтөрҙән һуң мөнәсәбәт һүҙҙәр (клитикалар-)[21]:

Килеш 1-се зат 2- се зат
Мин Беҙ Беҙ икәүләп (вдвоём) Һин Һеҙ Һеҙ икәүләп (вдвоём)
Төп килеш jàz (м.), (ярай.) mídva (м.), médve (ярай.) (м.), (ярай.) vídva (м.), védve (ярай.)
Эйәлек килеш mêne, me nàs, nas náju, naju têbe, te vàs, vas váju, vaju
Төбәү килеш mêni, mi nàm, nam náma, nama têbi, ti vàm, vam váma, vama
Төшөм килеш mêne, me nàs, nas náju, naju têbe, te vàs, vas váju, vaju
Сығанаҡ килеш menój / máno nàmi náma tebój / tábo vàmi váma
Урын-ваҡыт килеш mêni nàs náju têbi vàs váju

3 -сө зат алмаштарының килеш менән үҙгәреше[21]:

Килеш Берлек һаны Ике (двойственное число) һанда Күплек һаны
муж. род сред. род жен. род
Төп килеш òn ôno ôna ônadva (м.), ônidve (сағ.), ônidve (ярай.) ôni (м.), ôna (сағ.), ône (ярай.)
Эйәлек килеш njêga, ga njé, je njíju, ju/njìh, jih njìh, jih
Төбәү килеш njêmu, mu njéj, jej njíma, jima njìm, jim
Төшөм килеш njêga, ga njó, jo njíju, ju/njìh, jih njìh, jih
Сығанаҡ килеш njím njó njíma njími
Урын-ваҡыт килеш njêm njéj njíju njìh
Ҡылым замандары

Заман системаһы словен телендә хәҙерге һәм киләсәк замандан, перфект һәм плюсквамперфекттан тора[22].

Хәҙерге заман ҡылымдың зат менән үҙгәрешенә миҫал delati «эшләй-делать», govoriti «һөйләй-говорить», imeti «иметь», jesti «есть», biti «быть» һәм ne biti «не быть»[23]:

Зат һәм һан delati govoriti imeti jesti biti ne biti
1-се зат бер.һанда délam govorím imám jém sèm nísem
2-се зат бер. һ. délaš govoríš imáš jéš nísi
3-сө зат бер.һ. déla govorí imá
1-се зат ике.һ. délava govoríva imáva jéva svà nísva
2-се зат ике һ. délata govoríta imáta jésta stà nísta
3- сө зат ике.һ. délata govoríta imáta jésta stà nísta
1-се зат күп.һ. délamo govorímo imámo jémo smò nísmo
2-се зат күп.һ. délate govoríte imáte jéste stè níste
3-сө зат күп.һ. délajo govoríjo imájo jedó níso

Перфект(үткән заман) ҡатмарлы юл менән барлыҡҡа килә: уның формаһы хәҙерге заман. l-сифат ҡылымдан һәм ярҙамсы ҡылымдан biti тора. Ҡылым delati "делать " перфектта (үткән заманда) зат менән үҙгәреше[24]:

Зат һәм һан муж. род жен. род сред. род
1-се зат бер.һ. delal sem delala sem *delalo sem
2-се зат бер.һ. si delal si delala *si delalo
3-сө зат бер.һ. je delal je delala je delalo
1-се зат ике һ. sva delala sva delali *delali sva
2-се зат ике.һ. delala sta delali sta *delali sta
3- сө зат ике.һ. delala sta delali sta delali sta
1 мн кеше. ч smo delali smo delale *smo delala
2 мн кеше. ч ste delali ste delale *delala ste
3-сө зат күп. ч so delali so delale so delala

Плюсквамперфект формаһы . l-сифат ҡылымдан һәм ярҙамсы ҡылым biti перфектта тора[24]:

Зат һәм һан муж. род жен. род сред. род
1-се зат бер.һ. delal bil sem delala bila sem *delalo bilo sem
2-се зат бер.һ. delal bil si delala bila si *si delalo bilo
3-сө зат бер. һ je delal bil je delala bila je delalo bilo
1-се зат дв. ч delala sva bila delali sva bili *delali sva bili
2-се зат дв. ч delala bila sta delali bili sta *delali bili sta
3- сө зат дв. ч delala bila sta delali bili sta delali bili sta
1 мн кеше. ч delali bili smo delale bile smo *smo delala bila
2-се зат күп.һ. delali ste bili delale ste bile *delala ste bila
3-сө зат күп.һ. so delali bili so delale bile so delala bila

Киләсәк заман эш-хәрәкәт тамаланған һәм тамамланған ҡылым төрҙәренән ярҙамсы ҡылымды айырым формаға ҡушыу юлы менән biti l яһала[24]:

Зат һәм һан муж. род жен. род Сред. род
1-се зат бер. һ bom delal bom delala *delalo bom
2-се зат бер.һ. boš delal boš delala *delalo boš
3-сө зат бер.һ. bo delal bo delala bo delalo
1-се зат дв. ч bova delala bova delali *delali bova
2-се зат дв. ч bosta delala bosta delali *delali bosta
3- сө зат дв. ч bosta delala bosta delali bosta delali
1-се зат күп. һ. delali bomo delale bomo *delala bomo
2-се зат күп.һ. boste delali boste delale *delala boste
3-сө зат күп.һ. bodo delali bodo delale bodo delala
һөйкәлештәр

Словен телендә өс һөйкәлеш: хәбәр һөйкәлеше, теләк һөйкәлеше һәм бойороҡ һөйкәлеше бар[22].

Һүҙҙәр тәртибе — ирекле, SVO (subject—verb—object) тәртибе база булып тора[25].

Словен лексикаһында тәүге үҙләштереү романизмдарға ҡарай,. Уларҙың словен теленә үтеп инеүе Словенияға славяндарҙың күсеү ваҡыты менән башлана, һәм ул Урта быуаттарға тиклем дауам итә. .Беренсе сиратта, топонимдар: лат. Capris / Caprae > Koper, лат. Sontius > Soča. Бынан тыш, шундай һүҙҙәр : jambor «мачта» < лат. arbor «ағас-дерево», golida «подойник» < вульг..-лат. *galeda, hlače «ыштан-штаны» < средн.-лат. calcae, fant «егет-парень» < итал. fante[26].

Словен теленең һүҙлек составында VIII быуаттан алып XIX быуатҡа тиклем үҙләштерелгән ҙур һандағы германизмдар урын алған : flinta «мылтыҡ-ружьё» < нем. Flinte, gmajna «общий» < сред. р. ..-нем. gemeine, krompir «картуф» < нем. Grundbirne. Шулай уҡ немец теле аша латин һәм грек сығышлы лексика үтеп ингән: klošter «монастыры», škrinja «сундук», špital «дауахана-больница»[26].

Словен телдәре буйынса өҙлөкһөҙ ғилми-тикшеренеү эштәре 1945 йылда ойошторолған Фран Рамовш исемендәге Словен фән һәм сәнғәт академияһында алып барыла. Академияла тел материалын йыйыу, һүҙлектәр һәм атластар төҙөү, диалекттарҙың тарихи грамматикаһының яҙылышын һәм фонотекаһын өйрәнеү эштәре буйынса ғилми эштәр башҡарыла.Әлеге ваҡытта унда словен теленең төп һүҙлектәре төҙөлгән.

  • хәҙерге словен әҙәби теленең һүҙлеге — jezika knjižnega slovenskega Slovar (5 томлы, Ljubljana: 1970—1991; электрон версияһы http://bos.zrc-sazu.si/sskj.html),
  • орфографик һүҙлек (130 000 артыҡ һүҙ) (Slovenski pravopis, Ljubljana: SAZU ZRC, 2001. — Электрон версия 1500 стр. http://bos.zrc-sazu.si/sp2001.html),
  • этимологик һүҙлеге (F. Bezlaj. Etimološki jezika slovar slovenskega, 1-5, 1976—2007 Ljubljana; M. Snoj. Slovar Slovenski etimološki. Ljubljana; SAZU ZRC, 1997, 2003, 2009; һуңғы баҫма, тулыландырылған һәм киңәйтелгән, 30.000 артыҡ һүҙ словен теленең этимологияһын тәшкил итә.)
  • словен теленең фразеология һүҙлеге(J. Keber. Frazemov Slovar slovenskih. Ljubljana: SAZU ZRC, 2011).
  • тәүге словен лингвистик атласы (atlas 1 lingvistični Slovenski. Človek — telo, bolezni, družina. Ur.J. Škofic. Ljubljana: SAZU ZRC, 2011).

Ике тел корпусы төҙөлгән: Nova beseda http://bos.zrc-sazu.si/nova_beseda.html һәм Gigafida https://web.archive.org/web/20120712022800/http://demo.gigafida.net/

Словен теленең иң абруйлы тасуирлау грамматикаһы Йоже Топоришич тарафынан яҙылған(Toporišič Jože. Slovenska slovnica. 4., izdaja prenovljena in razširjena. — Maribor: Obzorja, 2004. — Str 923., ilustr. — ISBN 961-230-171-9).

  1. Bezlaj F. Etimološki slovar slovenskega jezika. — Ljubljana: Mladinska knjiga, 1995. — Т. III. — С. 265. — ISBN 86-11-14125-3.
  2. Дуличенко А. Д. Словенский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 198—199. — ISBN 5-87444-216-2.
  3. Дуличенко А. Д. Словенский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 199. — ISBN 5-87444-216-2.
  4. Toporišič J. Slovenska slovnica. — Maribor: Založba obzorja, 2000. — С. 23. — ISBN 961-230-171-9.
  5. Дуличенко А. Д. Словенский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 203—205. — ISBN 5-87444-216-2.
  6. Toporišič J. Slovenska slovnica. — Maribor: Založba obzorja, 2000. — С. 71. — ISBN 961-230-171-9.
  7. 7,0 7,1 Дуличенко А. Д. Словенский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 209. — ISBN 5-87444-216-2.
  8. Priestly T. M. S. Slovene // The Slavonic Languages / Comrie B., Corbett G. — London, New York: Routledge, 1993. — P. 394.
  9. 9,0 9,1 Дуличенко А. Д. Словенский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 207. — ISBN 5-87444-216-2.
  10. Toporišič J. Slovenska slovnica. — Maribor: Založba obzorja, 2000. — С. 85. — ISBN 961-230-171-9.
  11. Toporišič J. Slovenska slovnica. — Maribor: Založba obzorja, 2000. — С. 75—76. — ISBN 961-230-171-9.
  12. Lencek R. L. The structure and history of the Slovene language. — Columbus: Slavica, 1982. — P. 141. — ISBN 0-89357-099-0
  13. Дуличенко А. Д. Словенский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 207—208. — ISBN 5-87444-216-2.
  14. Toporišič J. Slovenska slovnica. — Maribor: Založba obzorja, 2000. — С. 255. — ISBN 961-230-171-9.
  15. Дуличенко А. Д. Словенский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 211—212. — ISBN 5-87444-216-2.
  16. Дуличенко А. Д. Словенский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 220. — ISBN 5-87444-216-2.
  17. Toporišič J. Slovenska slovnica. — Maribor: Založba obzorja, 2000. — С. 296. — ISBN 961-230-171-9.
  18. Дуличенко А. Д. Словенский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 222. — ISBN 5-87444-216-2.
  19. 19,0 19,1 Дуличенко А. Д. Словенский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 223. — ISBN 5-87444-216-2.
  20. Toporišič J. Slovenska slovnica. — Maribor: Založba obzorja, 2000. — С. 325—326. — ISBN 961-230-171-9.
  21. 21,0 21,1 Дуличенко А. Д. Словенский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 224. — ISBN 5-87444-216-2.
  22. 22,0 22,1 Дуличенко А. Д. Словенский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 214. — ISBN 5-87444-216-2.
  23. Дуличенко А. Д. Словенский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 225. — ISBN 5-87444-216-2.
  24. 24,0 24,1 24,2 Дуличенко А. Д. Словенский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 214, 225-226. — ISBN 5-87444-216-2.
  25. Дуличенко А. Д. Словенский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 227. — ISBN 5-87444-216-2.
  26. 26,0 26,1 Дуличенко А. Д. Словенский язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 229. — ISBN 5-87444-216-2.