ЮНЕСКО

Мәғариф, фән һәм мәҙәниәт мәсьәләләре буйынса Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization L’Organisation des Nations Unies pour l’éducation, la science et la culture La Organización de las Naciones Unidas para la Educación, la Ciencia y la Cultura 联合国教育、科学及文化组织' منظمة الأمم المتحدة للتربية والعلم والثقافة
Штаб-квартира	Париж, Франция
Ойошма төрө	Халыҡ-ара ойошма
Рәсми телдәре	инглиз, испан, урыҫ, Француз, ҡытай, ғәрәп
Етәкселәре
Генераль директор	Франция Audrey Azoulay
Башҡарма совет рәйесе	Ҡалып:Флаг Барбадоса Алиссандра Камминс
Нигеҙләнгән
Нигеҙләнгән ваҡыты	1945 йылдың 16 ноябре
Бөтөрөлгән
-
Сайт	http://www.unesco.org
ЮНЕСКО Викимилектә

ЮНЕСКО (UNESCO — United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) — мәғариф, фән һәм мәҙәниәт мәсьәләләре буйынса Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы учреждениеһы.

ЮНЕСКО-ның маҡсаты — милләт-ара, дин-ара һәм цивилизация-ара берҙәмлекте формалаштырыу, мәғариф, фән һәм коммуникациялар өлкәләрендә халыҡ-ара бәйләнештәрҙе киңәйтеү, кешелек цивилизацияһының мәҙәни һәм тарихи мираҫын һаҡлап ҡалыуға йүнәлтелгән эшмәкәрлек; Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы Уставында иғлан ителгән кеше хоҡуҡтарын яҡлау.

1945 йылдың 16 ноябрендә Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Сан-Францисколағы конференцияһында АҠШ, Англия һәм СССР араһында мәғрифәтселек һәм мәҙәниәт өлкәһендә хеҙмәттәшлекте үҫтереү буйынса халыҡ-ара махсуслаштырылған учреждение булдырыу хаҡында килешеү төҙөлә. Икенсе бөтә донъя һуғышынан һуң, БМО һәм ЮНЕСКО тыныслыҡты һаҡлау идеяһын тәҡдим итә.

Хәҙерге ваҡытта халыҡ-ара ойошма составында 193 ағза-дәүләт һәм 7 хеҙмәткәр-ағза иҫәпләнә. ЮНЕСКО-ның штаб-фатиры Парижда урынлашҡан. Генераль директоры — Ирина Бокова (Болгария), башҡарма советы рәйесе — Э. В. Митрофанова (Рәсәй), Парижда Рәсәй Федерацияһының ЮНЕСКО ҡарамағындағы даими вәкиле.

Эшмәкәрлеге

Эшмәкәрлегенең төп йүнәлештәре биш программа секторында билдәләнә: мәғәриф, тәбиғи фәндәр, социаль һәм гуманитар фәндәр, мәҙәниәт, коммуникация һәм мәғлүмәт. Бөтә йүнәлештәрҙең дә состав өлөшө булып торған уртаҡ темалар ҙа бар. 2008 йылдан Африка һәм гендер тигеҙлеге уртаҡ темалар тип иғлан ителә. ЮНЕСКО эшмәкәрлегенең төп принцибы — кешеләр араһындағы бәйләнеш сараларын үҫтереү һәм уларҙың һанын арттырыуға булышлыҡ итеү, был сараларҙы үҙ-ара аңлашыуға өлгәшеү һәм бер-береңдең тормошо тураһында дөрөҫ һәм камил мәғлүмәт алыуҙа файҙаланыу.

Мәғариф

Зебництағы 12-се гимназия — ЮНЕСКО-ның ассоциациялаштырылған мәктәбе

ЮНЕСКО, ойошманы булдырған мәлдән алып, үҙенең эшмәкәрлегендә мәғарифты өҫтөнлөклө йүнәлеш тип иҫәпләй. Һуғыштан һуң ойошма Көнбайыш Европала емерелгән мәктәптәрҙе тергеҙеү һәм мәғариф өлкәһендә өҙөлгән бәйләнештәрҙе юлға һалыу менән шөғөлләнә. 1950-се йылдарҙа ойошма мәғариф өлкәһендә кеше хоҡуҡтарын яҡлау менән дә шөғөлләнә башлай. 1960 йылда Мәғариф өлкәһендә дискриминация менән көрәш тураһында конвенция ҡабул ителә. Быға тиклем үҫеүсе илдәргә ҡағылышлы эшмәкәрлек системаға һалынмаған һәм, нигеҙҙә, төрлө өлкәләрҙән элементар мәғлүмәттәр хәбәр итеүгә йүнәлтелгән була. 1960-сы йылдарҙа, ойошмаға Африка дәүләттәре ингәс, ЮНЕСКО-ның төп иғтибары үҫеүсе илдәргә йүнәлтелә.

1990 йылда БМО-ны үҫтереү программаһы, ЮНЕСКО, ЮНФПА — БМО илдәренең халыҡ һаны фонды, ЮНИСЕФ һәм Бөтә донъя банкыТаиландтағы Джомтьен ҡалаһында, Бөтә донъя мәғәрифы буйынса конференция үткәрә, унда 2000 йылға «башланғыс белем биреү системаһын универсаллаштырыу һәм наҙанлыҡты кәметеү» программаһы ҡабул ителә. Проект «Мәғариф бөтәһе өсөн дә» исемен ала, уның нигеҙен шул уҡ исемле милли проекттар тәшкил итә, ЮНЕСКО координатор булып тора, финанслау сығанаҡтарын эҙләү менән шөғөлләнә һәм йыл һайын программаның эше тураһында доклад әҙерләй. 2000 йылда Сенегалдың баш ҡалаһы Дакарҙа шулай уҡ БМО системаһындағы ҡайһы бер ойошмалар инициативаһы буйынса ойошторолған Бөтә донъя мәғариф буйынса форум үткәрелә. Форумда милли докладтарға нигеҙләнгән программа баһалана, шулай уҡ бер ни тиклем алға китеш булһа ла, бер генә маҡсатҡа ла тулыһынса өлгәшеү күҙәтелмәй, тип билдәләнә. Форумда артабан 2015 йылға тиклем «Мәғариф бөтәһе өсөн дә» программаһының төп стратегияһы һәм маҡсаттары аныҡлана. Маҡсаттарға башланғыс бушлай мәжбүри белем биреү, енестәрҙең тигеҙлеге һәм урта мәктәптә белем биреү сифатын күтәреү, кесе йәштәге балаларҙы тәрбиәләү буйынса комплекслы саралар, йәштәрҙең һәм өлкәндәрҙең белем алыуға ихтыяжын ҡәнәғәтләндереү, шулай уҡ өлкәндәрҙең грамоталығын арттырыу инә. Тәүге ике маҡсатҡа шулай уҡ БМО-ны үҫтереү маҡсаттарының исемлеге лә инә.

ЮНЕСКО-ның 2008 йылдың 25 ноябрендә тәҡдим ителгән докладында ойошма сәйәси системаларҙың мәғариф проблемаларына битараф булыуын һәм программаның үтәлмәүе ихтималлығы хаҡында әйтелде. Тәүге маҡсат, 2005 йылға гендер тигеҙлеген тәьмин итеү, шулай уҡ өлгәшелмәне. Ағымдағы эштәр торошон иҫәпкә алып, 2015 йылға икенсе маҡсатҡа, дөйөм башланғыс белемгә өлгәшеүгә өлгәшеүҙең үтәлешенә шик бар. 2011 йылдың 1 мартында тәҡдим ителгән докладта ла, «Мәғариф барыһы өсөн дә» программаһы маҡсаттарына ирешеү мөмкин түгел, тигән һығымта яһала. Докладта билдәләнгән өҫтәмә проблема — уҡыусыларҙың Ҡораллы низағтарға йәлеп ителеүе. Атап әйткәндә, Ирландияның элекке президенты һәм Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының кеше хоҡуҡтары буйынса комиссары Мэри Робинсон әйтеүенсә, Ҡораллы низағтар тәбиғәтенең үҙгәртелеүенә бәйле, балалар аңлы һәм даими рәүештә низағ объекты булып китә

1991 йылда университеттар араһында хеҙмәттәшлекте үҫтереүгә һәм юғары интеллектлы кешеләрҙең ситкә китеүе эҙемтәләрен йомшартыуға йүнәлтелгән һәм ЮНЕСКО кафедраларының бөтә донъя селтәре тип аталған УНИТВИН (University Twinning and Networking) программаһы булдырыла. ЮНЕСКО кафедраһы белем биреү өлкәһендә тәжрибә, белем һәм технологиялар менән алмашыу, шулай уҡ уҡытыусыларҙың стажировкаһы менән шөғөлләнә, был уҡытыу сифатын күтәреүгә, кадрҙар һәм ғилми тикшеренеүҙәр әҙерләүгә булышлыҡ итә. 1992 йылда профессиональ-техник белем биреү өлкәһендә (ЮНЕВОК) шундай уҡ программа булдырыла. 2009 йылда юғары белем буйынса икенсе бөтә донъя конференцияһы үткәрелде (тәүгеһе 1998 йылда уңышлы үткәйне). Икенсе конференция барышында төп полемика юғары белем биреүҙе йәмәғәт ҡаҙанышы тип иҫәпләү-иҫәпләмәү, юғары белем биреү өлкәһендә сауҙа итергә мөмкинлекте аныҡлау (сауҙа хеҙмәттәре буйынса килешеү менән бәйле), юғары уҡыу йорттары рейтингтары кеүек һорауҙар буйынса барҙы. Һөҙөмтәлә коммюнике яҙыла, ул, конференцияла ҡатнашыусыларҙың фекеренсә, «фрагментар характерҙа» ғына һәм «халыҡ-ара академик берлеккә аңлайышлы һәм эҙмә-эҙлекле мөрөжөғәт» булып тормай.

1953 йылда ЮНЕСКО-ның ассоциацияланған мәктәптәре селтәре ойошторола, унда мәктәпкәсә йәштәге балалар учреждениелары, башланғыс һәм урта мәктәптәр, профессиональ-техник белем биреү учреждениелары, уҡытыусыларҙы әҙерләү программалары ҡатнаша. Ассоциацияланған мәктәптәр БМО һәм ЮНЕСКО тураһындағы мәғлүмәткә, экология һәм тирә-йүндәге мөхитте һаҡлау өлкәһендә уҡытыуға, мәҙәни һәм тәбиғи мираҫты өйрәнеүгә, кеше хоҡуҡтарына һәм азатлығына айырыуса иғтибар бүлә. ЮНЕСКО уҡытыу процесында дүрт төп аспектты айырып күрһәтә: «белеү өсөн уҡырға, оҫта булыу өсөн уҡырға, йәшәү өсөн уҡырға һәм бергә йәшәү өсөн уҡырға».

ЮНЕСКО белем биреү буйынса китаптар, монографиялар, белешмә материалдар баҫтырып сығарыу менән шөғөлләнә. Түбәндәге материалдар даими рәәүештә баҫтырыла: «ЮНЕСКО-ның һәр йылдағы статистикаһы», «Сит илдә уҡыу», «Бөтә донъя белем биреү белешмә китабы», «Перспективалар». «Бөтә донъя белем биреү буйынса доклад», 1991 йылдан алып ике йылға бер тапҡыр сығарыла, йөкмәткеһенә статистик материалдар, обзорҙар һәм белем биреүҙә донъя тенденцияларына анализ инә. Ике йылға бер тапҡыр белем биреү буйынса халыҡ-ара конференциялар үткәрелә.

Белем биреү мәсьәләләре менән Бангкок, Бейрут, Дакар һәм Сантьяголағы төбәк бюролары, шулай уҡ ойошманың 52 офисы шөғөлләнә. Был йүнәлеште ЮНЕСКО-ның глобаль институттарының һәм үҙәктәренең ҡайһы берҙәре: Женевалағы Халыҡ-ара мәғариф бюроһы, Парижда һәм Буэнос-Айреста ЮНЕСКО-ның Халыҡ-ара белем биреүҙе планлаштырыу институты, Гамбургта ЮНЕСКО-ның ғүмер буйына белем алыу институты, Мәскәүҙә ЮНЕСКО-ның мәғарифта мәғлүмәти технологиялар институты, Боннда ЮНЕСКО-ның Халыҡ-ара техник һәм һөнәри белем биреү һәм әҙерләү буйынса Халыҡ -ара үҙәге тота, шулай уҡ ойошманың төбәк проекттары ла шулар иҫәбендә.

Тәбиғи фәндәр

Делфтта ЮНЕСКО-ның һыу эше буйынса белем биреү институты

ЮНЕСКО БМО-ның фәндәр атама итеп алынған берҙән-бер бүлексәһе. Шуға ярашлы ойошма тәбиғи фәндәрҙе мәғариф һәм мәҙәниәт менән берлектә дисциплина-ара үҙ-ара хеҙмәттәшлек контексында ҡарай. ЮНЕСКО Европа ядро тикшеренеүҙәре үҙәге һәм Халыҡ-ара тәбиғәтте һаҡлау берлеге кеүек халыҡ-ара проекттарҙың башында торҙо. Хәҙерге ваҡытта үҙенең фәнни йүнәлештәге эшмәкәрлегендә ЮНЕСКО 2002 йылда Йоханнесбургта булып үткән Бөтә донъя тотороҡло үҫеш буйынса осрашыуҙарҙа һәм 1999 йылда Будапешта үткәрелгән Бөтә донъя фән буйынса конференцияла яһалған һығымталарға таяна.

Фән мәсьәләләре менән Найроби, Джакарта, Венеция, Ҡаһирә һәм Монтевидеолағы төбәк бюролары, шулай уҡ ойошманың 23 офисы шөғөлләнә. Йүнәлешкә Делфтағы ЮНЕСКО-ның Һыу эше буйынса институты һәм Триесталағы Абдус Салам исемендәге Халыҡ-ара теоретик физика үҙәге ярҙам итә.

ЮНЕСКО-ның белем биреү йүнәлешен алып барыу программалары араһында Халыҡ-ара Гидрологик программа, Хөкүмәт-ара океанография комиссияһы, «Кеше һәм биосфера» программаһы (Бөтә донъя биосфера резерваттары селтәре), Халыҡ-ара геофәнни программа (Бөтә донъя милли геопарктар селтәре) һәм Халыҡ-ара фундаменталь фәндәр программаһы бар.

Башҡортостан ЮНЕСКО-ла

2008 йылдың мартында Парижда ЮНЕСКО-ның штаб-фатирында «Башҡортостан: 450 йыл Рәсәй менән бергә» презентацияһы үтте, унда Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте һәм ЮНЕСКО араһындағы килешеүгә ҡул ҡуйылды.

Комитеттың Башкортостан Республикаһы менән берлектә Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән мәсьәләләре:

• Шүлгәнташ мәмерйәһе
• «Урал батыр» башҡорт халыҡ эпосы
• «Һабантуй» милли байрамы
• Өфөлә Р. Нуриев исемендәге халыҡ-ара балет фестивалдәрен әҙерләү һәм үткәреү.

Иҫкәрмәләр

Комментарийҙар

ЮНЕСКО структураһында сығанаҡ

БМО структураһында сығанаҡ

Башҡа сығанаҡтар

Әҙәбиәт

• Князев Ю. П. Ключевые палеонтологические территории в списке всемирного наследия ЮНЕСКО // Грани познания : журнал. — 2013. — № 5. — С. 21—27.

Һылтанмалар

• en.unesco.org — организации рәсми сайты (инг.) (фр.) (исп.) (рус.) (ғәр.) (ҡыт.) (Тикшерелеү көнө: 10 апрель 2019) 2011 йыл 23 август архивланған.
• russianunesco.ru — постоянного представительства России при ЮНЕСКО рәсми сайты (рус.) (инг.) (фр.)
• unesco.ru/ru/ — комиссии Российской Федерации по делам ЮНЕСКО рәсми сайты (рус.) (инг.) (Тикшерелеү көнө: 10 апрель 2019) 2011 йыл 23 август архивланған.
• unesco.org/ru/moscow/ — Бюро ЮНЕСКО в Москве рәсми сайты (Тикшерелеү көнө: 23 май 2010) 2011 йыл 23 август архивланған.
• Кооманс Ф. ЮНЕСКО и права человека // Введение в вопросы международной защиты прав человека: учебное пособие / Под ред. Р. Хански, М. Сукси; Институт прав человека. — Турку/Або: Университет «Або Академи», 1997. — С. 187—197.
• Документальный фильм «Приоритеты ЮНЕСКО в XXI в.» (UNESCO’s Priorities for the XXI Century), подготовленный по случаю 65-летия ЮНЕСКО (16 ноября 2010 года). Предназначен для широкого круга зрителей.
• t.me/unescorus — телеграм-канал ЮНЕСКО на русском языке.

ЮНЕСКО программаһы

• Ассоциированные школы ЮНЕСКО (ингл.). ЮНЕСКО. Дата обращения: 23 май 2010. Архивировано из оригинала 19 май 2010 года.
• Ассоциированные школы ЮНЕСКО России  (билдәһеҙ). Дата обращения: 17 август 2011. Архивировано из оригинала 15 май 2012 года.
• Программа «Образование для всех» (ингл.). ЮНЕСКО. Дата обращения: 23 май 2010. Архивировано 17 февраль 2010 года.
• Центр всемирного наследия ЮНЕСКО  (билдәһеҙ). ЮНЕСКО. Дата обращения: 23 май 2010. Архивировано из оригинала 24 февраль 2011 года.
• en.unesco.org/programme/… — Международной программы развития коммуникации (МПРК) рәсми сайты (инг.) (фр.) (исп.) (рус.) (ғәр.) (ҡыт.) (создан в декабре 2010 года)
• en.unesco.org/programme/… — Международной программы ЮНЕСКО «Информация для всех» (ПИДВ) рәсми сайты (инг.) (фр.) (исп.) (рус.) (ғәр.) (ҡыт.) (создан в декабре 2010 года)
• Программа ЮНЕСКО «Информация для всех» в России  (билдәһеҙ). МОО «Информация для всех». Дата обращения: 23 май 2010.