Яўхім Храптовіч

Яўхім Храптовіч
лац. Jaŭchim Chraptovič

Яўхім Ігнаці Юзэф Храптовіч
Герб «Адравонж»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	4 студзеня 1729 Ясянец каля Наваградку
Памёр	4 сакавіка 1812 (83 гады) Варшава
Пахаваны	Варшава
Род	Храптовічы
Бацькі	Марцыян Храптовіч Рэгіна з Войнаў
Жонка	Канстанцыя з Пшазьдзецкіх
Дзеці	Ірэней, Адам
Дзейнасьць	паэт, дыплямат, публіцыст, перакладнік, дзяржаўны службовец, палітык, афіцэр
Подпіс

Яўхім Ігнаці Юзэф Храптовіч (Літавор-Храптовіч; 4 студзеня 1729 — 4 сакавіка 1812) — дзяржаўны, гаспадарчы, навуковы і культурны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Сакратар сьвецкі (1764—1773), падканцлер (1773—1793) і апошні канцлер вялікі літоўскі (1793—1795).

Быў старостам аршанскім, жосьлінскім, старадубскім. Кавалер ордэнаў Сьвятога Станіслава (1773) і Белага Арла (1773).

Па сьмерці бацькі ў 1766 годзе атрымаў маёнткі Шчорсы ў Наваградзкім павеце, Зэмбін у Менскім павеце, Пышну ў Полацкім ваяводзтве, Халопенічы ў Аршанскім павеце і іншыя, пазьней набыў Бешанковічы і Пачаевічы ў Полацкім ваяводзтве, Вішнеў і Славенск у Ашмянскім павеце, Грыцкавічы і Нежыцы ў Аршанскім павеце.

Біяграфія

З шляхецкага роду Храптовічаў гербу «Адравонж», сын Марцыяна і Рэгіны Вайнянкі. Першую адукацыю атрымаў дома ў маёнтку Шчорсах Наваградзкага павету. Пазьней навучаўся ў Вільні, Нясьвіжы, Заходняй Прусіі.

У 1752 годзе атрымаў свой першы ўрад стольніка наваградзкага. У 1753 годзе абіраўся дэпутатам Гарадзенскага павету на Галоўны Трыбунал. У 1754, 1756, 1758, 1764, 1766 гады абіраўся паслом ад Наваградзкага павету на соймы Рэчы Паспалітай.

28 сьнежня 1764 году па каранацыі Станіслава Аўгуста Панятоўскага атрымаў урад сакратара вялікага літоўскага. У 1765 годзе быў маршалкам Галоўнага Трыбуналу.

У 1769—1772 гадох вандраваў у Нямеччыну, Францыю, Ангельшчыну, Галяндыю, Аўстрыю, нібыта для паляпшэньня здароўя. У рэальнасьці, на загад караля, мусіў нэўтралізоўваць дзейнасьць паслоў Барскай канфэдэрацыі ў Эўропе. 6 кастрычніка 1773 году атрымаў урад падканцлера вялікага літоўскага. У тым жа годзе яго прызначылі камісарам дэпартамэнту Віленскай акадэміі і школаў Вялікага Княства Літоўскага пры навастворанай Адукацыйнай камісіі. У 1778 годзе ўвайшоў у склад Пастаяннай Рады, дзе ўзначаліў Дэпартамэнт замежных інтарэсаў. 22 верасьня 1784 году прыняў караля і вялікага князя Станіслава Аўгуста Панятоўскага ў сваім родавым маёнтку ў Шчорсах. У 1791 годзе заняў пасаду міністра замежных справаў Рэчы Паспалітай і ўвайшоў у «Варту Законаў». 14 чэрвеня 1793 году атрымаў урад канцлера вялікага літоўскага. У 1793—1795 гадох лячыўся за мяжой.

Я. Храптовіч. Дж. Б. Грасі, 1795 г.

У 1795—1812 гадох жыў у Варшаве. Адыйшоў ад палітычных справаў, займаўся навукай. 4 сакавіка 1812 году памёр у Варшаве. Спачыў у касьцёле капуцынаў.

Ажаніўся ў 1766 годзе з Канстанцыяй, дачкой падканцлера вялікага літоўскага Антонія Тадэвуша Пшазьдзецкага. У шлюбе меў 4 сыны і дачку.

Палітычныя погляды

На працягу ўсяго жыцьця быў адданым прыхільнікам караля і вялікага князя Станіслава Аўгуста. Бараніў ягоныя інтарэсы на соймах і сойміках. З часам зрабіўся галоўным рэпрэзэнтантам манарха на землях Вялікага Княства Літоўскага. Адносіны да іншых магнацкіх радоў залежылі ад іх лаяльнасьці да караля. У 1780—1785 гадох быў адным з галоўных ініцыятараў судовай справы супраць Тызэнгаўза, спрабуючы такім чынам ліквідаваць небясьпечнага канкурэнта ў барацьбе за прыхільнасьць шляхты ВКЛ.

На Чатырохгадовым Сойме прапанаваў праект агульнага разьмежаваньня ўладаньняў у ВКЛ. Канстытуцыю 3 траўня прыняў, але з насьцярогай. Менавіта ён пераканаў караля ў 1792 годзе перайсьці на бок Таргавіцкай канфэдэрацыі.

Быў прыхільнікам добрасуседзкіх дачыненьняў з Расейскай імпэрыяй.

Гаспадарчая дзейнасьць

Правёў значныя гаспадарчыя пераўтварэньні на сваіх землях. У 1770—1776 гадох паводле праекту замежных архітэктараў Джузэпэ Сака, Карла Спампані і Якуба Габрыэля збудаваў у Шчорсах палацава-паркавы ансамбль.

У 70-я гады XVIII ст. істотна рэарганізаваў у сваіх маёнтках гаспадарку, якая зрабілася адной з найлепшых у ВКЛ. Усе працы ў фальварках Шчорсаў выконвалі толькі наёмныя работнікі (зь ліку сялянаў). Ураджайнасьць збожжа была вельмі высокай, таксама пэўныя посьпехі мелі жывёлагадоўля і пчалярства.

Пераўтварыў сялянаў у прыгонных арандатараў: замест паншчыны яны мусілі выпочваць трэць ураджаю грашыма. За кошт павелічэньня гаспадарчай самастойнасьці палепшыўся сялянскі побыт.

Будаваў для сялянаў школы, аптэкі, наймаў лекараў. Гэта спрыяла таму, што многія сяляне з Расейскай імпэрыі, шукаючы лепшую долю, уцякалі менавіта ў ягоныя маёнткі.

Збудаваў у Шчорсах адзін зь першых на Беларусі ветракоў. У 1778 годзе заснаваў мэталюргічны завод у Вішневе.

Асьветніцтва

У канцы жыцьця актыўна займаўся навуковай дзейнасьцю. Быў прыхільнікам тэорыі фізыякратызму.

У 1802 годзе ў Варшаве выйшла ягоная праца «Аб штогадовым нацыянальным узнаўленьні» («О reprodukcji corocznej krajowej»), а ў 1814 годзе — «Аб натуральным праве» («O prawie natury»), у якіх адстойваў менавіта гэтую тэорыю.

Пісаў вершы, у тым ліку і на беларускай мове, артыкулы на сельскагаспадарчыя тэмы. Для пацьверджаньня свайго шляхецтва напісаў «Памятку пра род Літавораў Храптовічаў ад першых зьвестак да 1795 г.», апублікаваную ў 1890—1891 гады.

Галерэя

• Іканаграфія Яўхіма Храптовіча
• 
  Дж. Б. Грасі, 1795 г. (страчаны)
• 
  В. Лесур, 1797 г.
• 
  Невядомы мастак, мяжа XVIII—XIX стагодзьдзяў
• 
  Дж. Б. Грасі, 1809 г.

• 
  К. Мінтэр, 1826 г.
• 
  С. Высьпянскі, 1879—1887 гг.
• 
  Невядомы мастак, 1896 г.
• 
  Літаграфія з партрэта пэндзля Дж. Б. Грасі, 1908 г.

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Спірыдонаў М. Апошні канцлер Вялікага Княства Літоўскага // «Спадчына» № 1—2, 2001.
• Tracki K. Ostatni Kanclerz Litewski. Joachim Litawor Chreptowicz w okresie sejmu Czteroletniego 1788—1792. — Wilno, 2007.

Вонкавыя спасылкі

• Генэалёгія Храптовічаў