Jump to content

Էսպերանտոյի հնչակարգություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Էսպերանտոյի ստեղծող Լյուդվիկ Լազարուս Զամենհոֆը պատկերազարդել է էսպերանտոյի արտասանությունը համապատասխան տառերի և մի քանի եվրոպական հիմնական լեզուների համարժեքների համեմատությամբ՝ կիրառելով «մեկ տառ, մեկ հնչյուն» սկզբունքը։ Հաշվի առնելով, որ համեմատվող լեզուները ամբողջությամբ նույնական չէին, նա հայտնել է, որ իտալերենի արտասանությունը կարող է օրինակ լինել էսպերանտոյի համար։

Էսպերանտոյի հարյուր տարվա գոյության ընթացքում մշակվել են հնչակարգային կանոններ, այդ թվում՝ հնչյունաբանությունը[1], հնչյունների դասավորությունը[2] և արտասանությունը[3]։ Ընդհանուր կարգը շատ քիչ է շեղվում «մեկ տառ, մեկ հնչյուն» սկզբունքից, գոյություն ունեն միայն սակավաթիվ այլահնչային տարբերակներ[4]։

Էսպերանտոյի այբուբենն ունի 23 բաղաձայն, այդ թվում 4 պայթաշփական և /x/, որը հազվադեպ է դարձել, 11 ձայնավոր, 5 միաբարբառ և 6 երկբարբառ։ Գոյություն ունի վեց պատմական կայուն երկբարբառ՝ /ai̯/, /oi̯/, /ui̯/, /ei̯/ և /au̯/, /eu̯/

Շրթնային Ալվեոլային Հետալվեոլային Քմային Ետնալեզվային Ճեղքվածքային
Ռնգային m n
Պայթական Խուլ p t k
Ձայնեղ b d ɡ
Պայթաշփական Խուլ t͡s t͡ʃ
Ձայնեղ (d͡z) d͡ʒ
Շփական Խուլ f s ʃ x h
Ձայնեղ v z ʒ
Ձայնորդ l j w
Թրթռուն r

Այլահունչ տարբերակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այլահնչակները հանդիսանում են հնչույթի իրականացումը, նրա տարբերակը՝ պայմանավորված կոնկրետ հնչյունական միջավայրով։ Էսպերանտոյում ընդունված են հետևյալ այլահնչակները.

Հնչույթ a e o i u n m r v z ʒ f s ʃ b d ɡ p t k
Այլահնչակ ɑ ɛ ɔ ij uw ŋ, ɲ ɱ ɾ ʋ, w, f s ʃ v z ʒ p t k b d ɡ

Այլահունչ տարբերակների ընդհանուր աղբյուրը փոխառյալ բառերն են, հատկապես հատուկ անունները, երբ բառում մնում են աղբյուր լեզվի հետքերը կամ ստեղծվում են նոր հաջորդականություններ, որպեսզի խուսափեն գոյություն ունեցող արմատների կրկնությունից։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Burkina, O. (2005): «Rimarkoj pri la prononca normo en Esperanto», Lingvaj kaj historiaj analizoj.
  2. «PMEG». bertilow.com.
  3. http://www.phon.ucl.ac.uk/home/wells/frazmelodio_plena.doc
  4. «PMEG». bertilow.com.