Շոշ
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Շոշ (այլ կիրառումներ)
| Գյուղ | ||
|---|---|---|
| Շոշ | ||
| ադրբ.՝ Şuşikənd | ||
 | ||
| Երկիր |  Արցախի Հանրապետություն | |
| Շրջան | Ասկերանի | |
| Համայնք | Շուշիի գավառ, Խոջալուի շրջան և Ասկերանի շրջան | |
| Այլ անվանումներ | Շուշիքենդ | |
| ԲԾՄ | 1024 մետր | |
| Բնակչություն | 641[1] մարդ (2015) | |
| Ազգային կազմ | Հայեր | |
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի | |
| Տեղաբնականուն | շոշեցի | |
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |
| ||
Շոշ, գյուղ Արցախի Հանրապետության Ասկերանի շրջանում։ Բնակավայրը տեղակայված է Շուշի քաղաքից 4 կմ հարավ-արևելք՝ Կարկառ գետի աջափնյակում, Ասկերան շրջկենտրոնից՝ 26 կմ, իսկ Ստեփանակերտից՝ 8 կմ հեռավորության վրա։ Համայնքում գործում են գյուղապետարան, մշակույթի տուն, բուժկետ, միջնակարգ դպրոց։
Անվան ծագում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Շոշն Արցախի բարբառում նշանակում է մատաղ ճյուղ, նաև ուռուցք, ցցվածք։ Ավելի քան 4.5 հազար տարի առաջ Շոշ է կոչվել շրջապատից ներանձնացած սեղանանման այն բարձրավանդակը, որի վրա 1752 թվականին կառուցվել է Շուշի բնակավայրը, քաղաք է դարձել 1840 թվականին[3]։ Շուշի տեղանունը նույն Շոշ անվան ձևափոխությունն է։ Քաղաքն իր անվանումը ստացել է բարձրավանդակի անունից։ Գյուղի մյուս անուններից է «Թափանգրադը»։ Շոշեցիները շատ մաքուր են մաքրում թափանը, դրա համար էլ գյուղը ստացել է և այս անվանումը։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գյուղի պատմությունն սկսվում է 13-14-րդ դարերում[փա՞ստ]։
13-րդ դար
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գյուղի առաջին բնակիչները եկել են Արևմտյան Հայաստանից և Պարսկաստանից։ Նրանք սկզբում ապրել են վրաններում և գետնափոր տնակներում։ Գաղթականներից ոմանք եղել են արհեստավորներ` կոշկակար, թիթեղագործ, ոսկերիչ, պայտառ, երկաթագործ, փայտագործ, իսկ ոմանք էլ զբաղվել են այգեգործությամբ, հողագործությամբ և անասնապահությամբ։ Մինչև առաջին եկեղեցու կառուցումը գյուղում կար 700 ծուխ, թե որքան է եղել բնակչության թիվը մինչև 19-րդ դարի սկիզբը հայտնի չէ։ Հաջորդ տեղեկությունը, որ հայտնի է բնակչությանը թվի մասին, վերաբերվում է 19-րդ դարի 20-ական թվականներին, այն է 150 ծուխ[4]։
Գյուղի հին գերեզմանատան տապանագրերում (13-17 դարեր) բազմիցս կրկնվում է «Շօշոյ» տեղանունը[5]։ Փաստորեն այստեղից կարող ենք հետևություն անել, որ գյուղը արդեն 13-րդ դարում անուն ուներ և բնակեցված է եղել ավելի վաղ։ Շոշ գյուղում երկու եկեղեցիների առկայությունը վկայում է նրա բազմամարդության մասին։ Գյուղում պահպանվել են 1458, 1651, 1655 և 1712 թվականների հայերեն վիմագիր արձանագրությունները, որոնք վկայել են գյուղում կյանքի անընդհատականության մասին։ Երկու եկեղեցիներից մեկը գտնվում է հյուսիսային եզրի գերեզմանատան մեջ, ու հնում եղել են հին խաչքարեր և կենցաղային քանդակներով տապանաքարեր։ Երկրորդ եկեղեցին գյուղամիջումն է (այժմ վերին թաղ)։ Անտաշ քարերով կառուցված այս եկեղեցին հայտնի է սուրբ Ստեփանոս անունով, մուտքը` հյուսիսից, որի ճակատաքարին կա վնասված մի արձանագրություն, որ դեռևս Մ. Բարխուդարյանցի ժամանակ դժվար ընթեռնելի է եղել[6]։ Եկեղեցու հյուսիսային մուտքի վրա գրված է.
|
Փոքր ծոթով ու դա... հասայ քև Տէր. Ուտարք շինեցաք զՍուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցիս յիշատակ հոգոց մերոց և ննջեցելոց ի հայրապետութեանտեարն Երեմիայի... և ի մերոցս նահանգի աթոռն, որ Ղույ (?) տէր Գրիգոր տէր Դաւիթ եպիսկոպոսաց. ես մեղաւոր... տէր Դաւիթ էրեցս պատճառ յիշ (ատակի) ի Տէր հանդերձ ԺԵ. Քահանայիս, զտէր Առաքել քահանայն յիշեցէք ի Տէր, թվ. ՌՃԴ. Էր, յաղաւթս յիշեցէք։ Տէր Յիսուս Քրիստոս ողորմեա ննջեցելոցն: | 
|
Առաջին եկեղեցու մի լուսամուտի մեջ, որը խիստ վնասված է.
|
|
Թվ. ՋԷ. (1458) ես Ղոչ սարկաւագ գոյարեցի (կանգնեցի՞) խաչս ազիզա մաւր իմ[7]։ |
|
18-րդ դար
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սղնախների ձևավորում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]18-րդ դարի առաջին տասնամյակում, երբ ձևավորվում են սղնախներ, ձևավորվում է նաև Շոշի սղնախը։ Այստեղ են հաստատվում Ավան և Թարխան հարյուրապետները։ Եգան (Ավան) յուզբաշին հայ ազգային ազատագրական պայքարի կարկառուն դեմքերից է։ Նա ծնվել է 1670 թվականին Ղարաբաղի Շոշ գյուղում։ 18-րդ դարի սկզբին նա նշանակվում է Շիրվանում գտնվող միավորված ջոկատների հրամանատար։ 1712 թվականին ընտանիքով տեղափոխվում է հայրենի գյուղը` իր հետ բերելով մի խումբ շիրվանցիներ[8]։ Ավանը և Թարխանը ընտրել են Շոշից մի քանի կիլոմետր հարավ գտնվող անառիկ տեղանք և ամրացրել այն, որը կոչվել է Շոշի սղնախ և այժմ էլ գոյատևում է որպես Սղնախ անունով գյուղ։ Շոշ գյուղը սղնախ լինելու ոչ մի հարմարություն չուներ և գտնվում էր ստրատեգիական անբարենպաստ դիրքում, մինչդեռ այդ սղնախը շրջապատի վրա իշխող, բնականից դժվարամատչելի մի վայր էր, որտեղ վտանգի դեպքում հավաքվում էին շոշեցիները` անասուններով, ունեցվածքով և խիզաններով[9]։ Հայ մելիքները Շոշում են հավաքվել և ռուսական ցարին օգնության նպատակով նամակ ուղարկել, որի մասին վկայություն է տվել 1725 թվականի դեկտեմբերի 19-ի մի զեկուցագրում գեներալ Մատրյուշկինը հայտնի է, որ Ավան յուզբաշին, հավաքելով 10.000 հոգի լավ զինված մարդիկ, մնացել է Շոշ սղնախում և բերդ կառուցել։ Այս փաստերը վկայում են, որ Ավան հարյուրապետը լիովին տիրում էր գյուղին մոտ 4-6 վերստ հեռավոության վրա գտնվող Շուշի բերդին և պաշտպանունակությունը ամրապնդել է թուրքերից[10]։ Ավան յուզբաշին 8 օր համառորեն պայքար է մղել օսմանյան բանակի դեմ, որը ղեկավարում էր Սարը Մուստաֆա փաշան[11]։ 1726 թվականի նոյեմբերի 15-ին նա ռուս հրամանատարին հաղորդում է, որ թուրքերը ամբողջ բանակով հարձակվել են Շոշ գյուղի վրա, օգտագործլ են հրանոթներ, 8 օր կռվելուց հետո հետ են քաշվել։ Այնուհետև նա 1729 թվականին ռազմական օգնության նպատակով Թարխան յուզբաշու հետ տեղափոխվել է Բաքու` սղնախներում թողնելով Հովան և Աբրամ յուզբաշիներին, որպեսզի շարունակեն պայքարը։ Ավան յուզբաշին մահացել է 1734 թվականին Աստրախանում` 64 տարեկան հասակում։
Վերաբնակեցում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]18-րդ դարում Պարսկաստանից եկած հայերը սկզբում բնավորվել են Դիզակում, սակայն մեծ թիվ կազմելու պատճառով ստիպված են եղել տեղափոխվել Շոշ գյուղի վերևի հատվածը, որը սկզբից կոչվել է Տուն-Տնատեղ։ Տեղանքը սակավաջուր էր, այդ պատճառով բնակիչները իջել են ներկայիս գյուղի տարածքը, որն արդեն բնակեցված էր։ Այնտեղ կար հորդառատ աղբյուր, որը բավարարում էր ողջ գյուղի բնակչությանը։ Պարսկաստանից եկած հայերը գյուղն իրենց հայրենի քաղաքի անունով կոչել են Շոշ։
|
|
Էս շինացեք Հուդրութա թիրափան ըն յէկալ` Մյուլքի բաղ ծյօրական։ Ըռըչան մի էրկու հօքիյըն իլյալ, շօռ կյալավ յէկալըն, վէր շինատըղ քըթէնան։ Հըսալըն ըստըղ, դինջացալ,տըղէն հավան կացալ։ Վէր հըղէյըն իլալ, թա քինին, մըսլըհաթն ըրալ, մի ծառու շօշ տընգալ, հանցու վէր քօչին կյան, տըղը քթէնան։ Էս շօշտ էլ շըմալա տուվալ, ծառ տըռալ։ Յէտնան ըտահանք յէկալըն ըստըղ տընըվերվալ, շէն շինալ, անումըն էլ էլ շօշ ընուման տիրալ Շոշ/Շուշքենդ[12]։ |
|
Շոշը սկզբնական շրջանում եղել է Վարանդա գավառի գյուղերից։
|
|
Գաւառս Վարընթոյ (Վարանդա), ի գաւղս որ կոչի Շուշոյ[13]։ |
|
Փաստորեն գյուղը պատկանել է մելիք Շահնազարյաններին, և եղել է նրանց կալվածքներից մեկը։ 1827 թվականի դեկտեմբերի 9-ի` ցարական կառավարության ընդունած նոր օրենքով Անդրկովկասը բաժանեց 5 նահանգների։ Լեռնային Ղարաբաղը մտավ Ելիզավետպոլի նահանգի կազմի մեջ։ Ղարաբաղի կենտրոններից մեկը դարձավ Շուշօն, որի մեջ ներառվեց ամբողջ Վարանդան[14]։
Լեոյի վկայություններով` Շուշին Ավան յուզբաշու ժամանակ գտնվում էր այն ժայռապատ բարձրության վրա, որ հետո դարձավ «Շոշվա ղալա» (բերդ), հետևաբար այժմ էլ Շոշու գյուղն իր անունը բերդից է ստացել քան անուն է տվել բերդին[15]։ Սակայն մենք համաձայն չենք Լեոյի տված տեղեկության հետ, քանի որ Շոշ գյուղն ունի ավելի հին պատմություն, քան Շուշի քաղաքի բերդը։ Շոշ գյուղի պատմությունը սկսվում է 14-15-րդ դարերից, իսկ Շուշի քաղաքի բերդը հիմնադրվել է 18-րդ դարում, երբ սարիջալլու ցեղի առաջնորդ Փանահը մտավ Ղարաբաղ և հաստատվեց այնտեղ[16]։ Մինչ այդ Շուշիում ոչ մի բնակատեղի չի եղել։ Այստեղի արոտավայրերն ու վարելահողերը պատկանել են Շոշ գյուղի բնակիչներին, որն արևելյան ամրոցից գտնվում է 6 վերստ հեռավորության վրա[17]։ Պատմաբանների մի մասը` Րաֆֆի, Ղ. Ալիշան, Մ. Բարխուդարյանց, ևս հակված են այն կարծիքին, որ Շուշին իր անունը ստացել է Շոշ գյուղից[18][19]։
|
|
Մի կողմից, բերդի կառուցումը առաջ տանելով, մյուս կողմից պատերազմն առաջ մղելով, երկու դաշնակիցները շուտով վերջացրին շինությունը և Շոշի ավանի հայ բնակիչներին, տեղափոխելով այստեղ, բերդը կոչվեցավ Շոշի կամ Շուշի։ |
|
Սրանից կարող ենք եզրակացնել, որ գյուղն իր մեծության պատճառով կոչվել է ավան։
Պատմական սկզբանղբյուրներում Շոշ գյուղի ամենավաղ հիշատակությունը վերաբերվում է 1422 թվականին։ Այստեղ արտագրված Ավետարանի հիշատակարանում վկայված է.
|
|
Գրեցաւ սուրբ Ավետարանս ձեռամբ յոգնամեղ և ապիկար գրչի տէր Մանուելի ի թուականութեանս հայոց ՊՀԷ ի յաշխարհիս աղուանից, ի վիճակս Ամարասայ, ի գեղս Շուշու կոչեցեալ, ընդ հովանեալ սուրբ Աստուածնածինս ի կաթթղիկոսութեան տէր Յոհանիսի: |
|
Սակայն նշենք, որ այս փաստը կեղծվում է Բակուր Կարապետյանի կողմից.
|
|
Կատարեցի... զմաքրափայլ Աւետարանս ի փառս նմանե գաւարս Վարընթոց, ի գաւարս, որ կոչի Շուշոյ,... Անդ հովանեաւ սուրբ Աստուծածնին։ Գրեցաւ ի թվականութեանս ՌԻԴ (1575[20]): |
|
Իրականում պետք է լինի այսպես.
|
|
Ի Փոսա նահանգ (Չուխուր Սաադի կամ Երևանի նահանգ) գաւարս Վարընթոյ (Վարանդա), ի գաւղս որ կոչի Շուշոյ և ընդ հովանեաւ սուրբ Ստեփանոսիս... և ընդ հովանեաւ սուրբ Աստվածածնին[21]։ |
|
Աբաս Միրզայի արշավանք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1826 թվականին պարսկական բանակը այս անգամ 60 հազարանոց զորքով մտնում է Ղարաբաղ և պաշարում Շուշի բերդը, որտեղ գտնվում էին գնդապետ Ռեուտի փոքրաթիվ զորքերը։ Երբ Աբաս Միրզան պաշարում է Շուշու բերդը այդ օրը մի աղքատ կին իր ամուսնու հետ ցորեն էին տարել ջրաղացները աղալու։ Այդ ջրաղացները պատկանում էին Շոշ գյուղի բնակիչներին։ Դրանք ձգվում էին Հունոտ գյուղից մինչև Ջաղացի ձորը, որն իր անունը ստացել է քառասուն ջրաղաց ունենալու պատճառով։ Սակայն նույնիսկ այդ ջրաղացները չէին հերիքում գյուղի բնակչությանը։ Այդ ջրաղացներից միայն Յարամիշյանների ջրաղացն է մնացել կանգուն։ Պարսիկ սարվազները հարձակվում են նրանց վրա, սակայն կինը մի կողմից քարշ է տալով պարկը մյուս կողմից պատերազմելով պարսիկների հետ կարողանում է մտնել Շուշու բերդը և փրկել իր երեխաների միակ ապրուստի միջոցը։ Այդ կինը պատմության մեջ է մտել իր քաջության համար։ Գիշերը բերդում գտնվողները իջնում են գյուղի ջրաղացները ցորենը աղում և բարձրանում բերդ։ Դա է պատճառը, որ Աբաս Միրզան մի քանի անգամ փորձել է վերցնել իր համար ատելի ջրաղացները սակայն գյուղացիներից Սաֆար և Ռոստոմ Թարխանյանները հերոսությամբ պաշտպանել են դրանք։ 1826 թվականին շոշեցիները զորավոր կերպով ընդդիմացան պարսիկներին, դուրս ելան նրանց բանակների դեմ, պարսիկների արյամբ ներկեցին Կարկառ գետը։ Նրանք հավատարմություն ցուցաբերեցին Ռուսաց կայսրությանը և մեծ պարգևների ու գոհունակության արժանացան կայսեր կողմից։ Ղարաբաղում չկային այնպիսի կռվողներ, ինչպիսիք այս գյուղացնիները[22]։ Այս տեղեկություններից հետո հաջորդ տվյալները վերաբերվում են 19-րդ դարի երկրորդ կեսին` գյուղի բնակչությանը։ Առաջին տեղեկություններ հայտնողը Մակար Բարխուդարյանը եղել է Եղիշե ավագ քահանա Գեղամյանցը, որի տվյալների համաձայն Շուշիքենդում կար 350 ծուխ[23]։ 1892 թվականին Խաչիկ վարդապետ Դադյանը շրջել է Ղարաբաղի գյուղերով։ Լինելով Շոշում տեղեկությունն է տվել ազգաբնակչության մասին։
19-20-րդ դարեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]19-րդ դար
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]19-րդ դարի 80-90-ական թվականներին Շոշն իրա մեծամասնությամբ համարվում էր Ղարաբաղի երկրորդ գյուղը` Գետաշենից հետո։
Գյուղացիները զբաղվում էին այգեգործությամբ, բանջարաբուծությամբ և գինեգործությամբ։ Գյուղում զարգացած էր մետաքսագործությունը։ Ըստ բնակիչ Կառլեն Ավագյանի մեխանիկական ֆաբրիկան գործարկվել է գյուղում 1873 թվականին մեծահարուստ Ներսեսովի կողմից, որտեղ աշխատում էր երեսունից ավելի մարդ, ինչի մասին գրում է նաև Աբրամ Կիսիբեկյանը։ Ավագյանը նաև տեղեկացնում է այն մասին, շոշեցիներ Նիկոլայ, Ավետիս և Մկրտիչ Պետրոսյանները Շուշի քաղաքում ունեին ոսկերչական արհեստանոցներ, որոնց արտադրանքը սպառվում էր Մոսկվայում, Վարշավայում և Վլադիկավկազում։ Շուշիում գինու գործարան ուներ Սանթուր Սուլեյմանյանը (Սրչանց)։ Տարածաշրջանում մեծ համբավ են ունեցել շոշեցի թիթեղագործները։ Այսօր էլ թիթեղագործ վարպետները հայտնի են Ղարաբաղում։
Կրթությունը 19-20-րդ դարերում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Արխիվային մի փաստաթղթում նշվում է, որ մինչև 19-րդ դարի 70-ական թվականներն Արցախի թեմի որոշ գյուղերում, նաև Շոշ` գյուղում, գործում էր եկեղեցական ծխական դպրոց` 15 աշակերտներով։ Կան տվյալներ, որ գյուղի Աստվածածին եկեղեցուն կից գործել է դպրոց, որտեղ դասավանդում էր տեր Առաքել քահանան։ Հայ եկեղեցական ծխական ու վանական դպրոցների 1873 թվականին մի ցուցակում դպրոց է ցույց տրված նաև Շոշ գյուղում 41 աշակերտով 1 ուսուցիչով։ 19-րդ դարի 70-ական թվականների վերջերին, երբ ակտիվանում է Արցախի ժողովրդի հասարակական նախաձեռնությունը նոր դպրոցների ստեղծման գործում, Շոշի հասարակությունը ևս խնդրանքով դիմում է կաթողիկոսին` բացելու ծխական դպրոց։ 1884-1885 թվականների ուսումնական տարում բացվում է Գրիգորյան եկեղեցական ծխական դպրոցը` 20 աշակերտով, որտեղ դասավանդում էր 1 ուսուցիչ։ 90-ական թվականների կեսերին դպրոցն ուներ 25 շակերտ, 2 բաժանմունք, 1 ուսուցիչ։ 1896 թվականին դպրոցը փակվում է և վերաբացվում 1907-1908 ուսումնական տարում։ Այս նորաբաց միադասյան երկսեռ դպրոցում սովորում էր 45 աշակերտ, որոնց թվում` 15 աղջիկ, ուներ 2 բաժանմունք, 1 ուսուցիչ։
1908-1909 թվականներին դպրոցն ուներ 42 աշակերտ` 25 տղա, 17 աղջիկ, 1 ուսուցիչ և 3 վարժուհի։ Դպրոցն պահվում էր աշակերտների ուսման վարձով և բաքվաբնակ շոշեցիների կողմից տրված միջոցներով[24]։
Խորհրդային տարիներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ինչպես հայտնի է Լեռնային Ղարաբաղը խորհրդայնացվել է 1920 թվականին և Շոշ գյուղը մտել է Ստեփանակերտի կազմի մեջ, իսկ 1978 թվականին Ասկերանի շրջանի ձևավորումից հետո նրա կազմի մեջ։
Կոլտնտեսությունը կազմակերպվել է 1930 թվականին։ Այն մասնագիտացվել է անասնապահության, բանջարաբուծության և հացահատիկի մշակության ուղղություններով։ Ուներ խոշոր եղջերավոր անասունների բտման կետ[25]։ 1941 թվականի հունիսի 22-ին Գերմանիայի Խորհրդային միության վրա հարձակմամբ սկսվեց Հայրենական Մեծ պատերազմը։ «Զինապարտների մոբիլզացիայի մասին» հրամանագրի համաձայն` բանակ էին զորակոչում 1905-1918թվականներին ծնված զինապարտները, հունիսի 23-ից Լեռնային Ղարաբաղում, Հյուսիսային Արցախում և այլուր սկսվեցին համընդհանուր զորահավաքի աշխատանքներ։ Շոշ գյուղից բնակ է զորակոչվել 700 մարդ որից ինը մեկ ընտանիքից։ Ի դեպ մեր աչքից չի վրիպել այն փաստը, որ Շոշը Ճարտարից ու Տողից հետո Ղարաբաղի երրորդ գյուղն էր պատերազմի մասնակիցների թվով, ինչը ևս մեկ անգամ վկայում է գյուղի մեծության մասին։ Մեծ հայրենականին Շոշը 216 զոհ տվեց[26], որի վկան գյուղի մուտքի փոքրիկ պուրակում 1966 թվականին կանգուն քարակողմ, սրբատաշ հուշարձան կոթողն է, որի հեղինակը Սայի Իշխանյանն է։
Բազմաթիվ վկայությունները ու գյուղի տարածքի հնագույն գերեզմանաքարերում (13-17դարեր) նշված «Շոշ» տեղանունն արդեն իսկ փաստում է այն մասին, որ գյուղն 13-րդ դարում արդեն անուն ուներ, որից պետք է եզրակացնել, որ այն բնակեցված է եղել ավելի վաղ։ Կազմավորման սկզբից գյուղը մտել է Վարանդա գավառի մեջ և կարևոր դեր է կատարել ազգային ազատագրական պայքարի կազմակերպման գործում։ Խորհրդային շրջանում գյուղի կոլտնտեսությունը եղել է ամենազարգացած տնտեսություններից մեկը ԼՂԻՄ-ում։
Կրթություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դպրոցը բացվել է 1894 թվականին, այժմ գյուղում գործում է Սարգիս Աբրահամյանի անվան միջնակարգ դպրոցը։ Գյուղի նորակառույց միջնակարգ դպրոցը կառուցվել է 2004 թվականին Հայաստան համահայկական հիմնադրամի Տորոնտոյի տեղական մարմնի հովանավորությամբ և Տորոնտոյի հայ համայնքի միջոցներով[27]։ Հիմնադրամի Ֆրանսիայի տեղական մարմնի ֆինանսավորմամբ էլ գյուղում կառուցվում է համայնքային կենտրոն[28]։
Տնտեսություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Շոշ` Շուշիքենդ համայանքը լեռնային է ունի 6917.1 հա տարածք, որից 2876.08 հա գյուղատնտեսական նշանակության, 3686.72 հա անտառային հողեր։ Շոշ համայնքի սահմանային գոտով է հոսում Կարկառ գետի վտակը։
Շոշի, ինչպես նաև Արցախի նախալեռնային բազմաթիվ գյուղերի այգեգործության համակարգում յուրահատուկ կարևոր տեղ են զբաղեցնում թթի այգիները, որը դարձել է եկամտաբեր ճյուղ։ 2004 թվականին 80 տոննանոց ջրամբար է կառուցվել Շոշում, բնակիչներին ջրով ապահովելու համար։ Գյուղում «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի կողմից 2015 թվականին հունիսի 9-ին շահագործման հանձնվեց համայնքային կենտրոնը։ Այն կառուցվել և կահավորվել է «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի Ֆրանսիայի տեղական հանձնախբի` որում մեծ ներդրում է ունեցել ֆրանսիաբնակ Մադլեն Վարդանյանը, և ԼՂՀ կառավարության համաֆինանսավորմամբ։ Համայնքային կենտրոնի կառուցմամբ լուծվեց գյուղապետարանի, մշակույթի տան և բուժկետի հարցը, ինչպես նաև համայնքն ունեցավ 250 տեղանոց հանդիսությունների դահլիճ։ Դա մեծ նվեր է 667 բնակիչ (ըստ 2016 թվականի մարդահամարի տվյալների) ունեցող գյուղին։ Ես ականատեսն եմ եղել ԼՂՀ, «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի, անհոգ բարերարների կողմից իրականացրած ծրագրերին, շնորհիվ որի գյուղը բարեկարգվել է։
Ջրամատակարարումն իրականցվում է համայնքի կողմից` ինքնահոս եղանակով, համակարգը սնվում է 2 ակունքներից։ Համայնքի տարածքում առկա է թվով 16 աղբյուրներ` Լալիկ, Սալ, Օրից, Սոֆյայի, Քռծեն տակեն Ճղացեն ծորին Խըծրկևին Ծախլեգ Տինգո Ըլալեն Շղասարեն, պռպտանեն, Սըվծորին, Լոլակ, Թազա և Կըրվերեն։ Համայնքն ապահովված է էլէկտրաեներգիայով, առկա է նաև գազամատակարարման համակարգ։ Համայնքում գործում է առևտրի 4 օբյեկտ։ Համայնքային ենթակայության ճանապարհներն ասֆալտապատ են, խճից և կոպիճից, չմշակված կապակցվող նյութերից։
Պատմամշակութային վայրեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գյուղում կա երկու եկեղեցի, որոնցից մեկը կառուցվել է 1655 թվականին, իսկ մյուսը, որը կառուցվել է 1454 թվականին՝ կիսավեր վիճակում է։
Շոշը հայտնի է իր աղբյուրներով։ Ամենահին և ամենահայտնի աղբյուրը Լալիկն է, որը կառուցվել է 1866 թվականին՝ Բուխան և Ավետիս եղբայրների կողմից։ Աղբյուրի անվան շուրջ կան մի շարք ավանդազրույցներ, որոնցից առավել տարածվածը մեզ է ներկայացրել գյուղի բնակիչ Յաշա Թադևոսյանը.
|
|
Գյուղում բնակվում էր մի ընտանիք, նրանք ունեին մի աղջիկ, որը համր էր։ Օրերից մի օր աղջկա հայրը երազ է տեսնում, որտեղ Աստված հրեշտակը մոտենում է նրան և ասում, որ եթե ինքը աղբյուր կառուցի, ապա աղջկա լեզուն կբացվի։ Հայրը կառուցում է աղբյուրը, և աղջկա լոզուն բացվում է, սակայն աղբյուրի անունը մնում է Լալիկ։ |
|
Հայտնի աղբյուրներից է նաև Շաղասարը, Ուքին, Երեց կամ Օրից(1913), Սոփին(1897), Սալը, Քարը, Պրպտանը, նաը թթի բաղերով` Բադունց, Շիլաքար, Քաչալ Բաբունց, Դեր Միքելանց, Յարամիշանց և այլն։ Հայտնի վայրերից են Բդուռուն, Սվածորը, Ծվատեղը, Ճաք քարը, Կարմիր քարը։
Շոշը նշանավոր է կամուրջներով, առավել հայտնի է Ձախլիկ կամ Ճղացաձորի կամուրջը, որը գտնվում է գյուղից 1 կմ արևմուտք` Կարկառ գետի վրա (17-18 դարեր[29]):
Շոշ գյուղից 0.5 կմ արևմուտք` Զառ գետի վրա տեղակայված է Ձախլիկ կամուրջը։ Ծովի մակերևույթից բարձր է 855 մետր։ Կամրջի թաղի անկյունաքարերը սրբատաշ քարեր են, իսկ մյուս հատվածները շարված են տեղական անմշակ, կոպտատաշ կրաքարերով և կրաշաղախով։ Թռիչքը 8.07 մետր է, անցուղու լայնությունը 306 մետր, բարձրությունը ջրի մակարդակից` 5.75 մետր։ Ըստ տեղում կատարված ուսումնասիրությունների հուշարձանը վերաբերվում է 18-րդ դարին։ 2007 թվականին կամուրջը վերանորոգվել է։
Պատմամշակութային հուշարձաններից են` Սբ Աստվածածին եկեղեցին (19-րդ դար), Սբ Ստեփանոս եկեղեցին (1655 թվական), խաչքարը (17-րդ դար), սրբատեղի Շողասարը (միջնադար), ջրաղացը (19-րդ դար), Ձախլիկ կամուրջը (18-րդ դար), հաշվառված է 41 հուշարձան։
Բնակչություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Շոշ համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում է 641 մարդ, կա 184 տնտեսություն[30]։ Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ` անասնապահությամբ և հողագործությամբ։
Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը[31].
| Տարի | 2008 | 2009 | 2010 |
|---|---|---|---|
| Բնակիչ | 602 | 616 | 634 |
Տրանսպորտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տրանսպորտային կապը կարգավորված է. ուղևորափոխադրումներն իրականվցում են տարանցիկ ԱՀ Ասկերան, Մարտունու և Հադրութի շրջանի համայնքներ սպասարկող թվով 13 միջշրջանային ավտոբուսային կանոնավոր երթուղիներով:
Հեռահաղորդակցություն և կապ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հեռուստատեսությունը և ռադիոն համայնքում հասանելի են։ Գործում է 2.5 G բջջային կապի համակարգ, անլար հեռախոսակապն առկա է։ Ինտերնետ ծառայությունը հասանելի է` ապահովված է WI-FI ինտերնետ կապով։
Արցախյան պատերազմ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Շոշ գյուղի տղաները իրենց ակտիվ մասնակցությունն են ունեցել Արցախյան պատերազմին։ 1990 թվականին կազմավորվում է Շոշի ջոկատը։ Ջոկատի հրամանատար է նշանակվում Արգամ Հարությունյանը։ Արդեն 1991 թվականին սեպտեմբերին ջոկատի անդամների թիվը անցնում էր 3 տասնյակից և սկսվում է ձևավորվել Շոշի վաշտը։ Ջոկատի կազմավորման առաջին իսկ օրերից շոշեցի կամավորականները հսկում էին Փարամաքիի տեղամասը, որը անընդհատ ռմբակոծվում էր Ղուշչիլար թուրքաբնակ գյուղի կողմից։ Այս օբյեկտը ադրբեջանական Ղուշչիլար գյուղի ելուզակներից պաշտպանելու նպատակով Շոշի պաշտպանության խորհուրդը կազմակերպում էր շուրջօրյա հերթապահություն։ Ռոլետ Հարությունյանը ով զոհվեց պատերազմում, ամեն օր, վտանգելով կյանքը, իր մեքենայով հերթապահներին Շոշից հասցնում էր Փարմաքի[32]։
Արցախյան ազատամարտն, որի հաղթանակին իրենց կյանքն են նվիրաբերել 30 շոշեցիներ։
Պատկերասրահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]-
Մուտք դեպի Շոշ -
Գյուղապետարանը -
Շոշի ճանապարհը -
Շոշի դպրոցը -
Գյուղի բուժկետը -
Շոշի եկեղեցին -
Շոշ գյուղի եկեղեցու դուռը -
Պատմատախտակ Շոշում նվիրված Հայրենական մեծ պատերազմի զոհերի հիշատակին -
Հայրենական մեծ պատերազմում զոհված մարտիկների հիշատակին կանգնեցված կոթող -
Շոշ գյուղի համայնապատկերը
Հայտնի շոշեցիներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Արսեն Տերտերյան - գրականագետ, դոկտոր - պրոֆեսոր, գիտության վաստակավոր գործիչ[33]։
- Սամվել Գրիգորյան - բանաստեղծ, թարգմանիչ, հասարակական գործիչ[34]
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ pop-stat.mashke.org - Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, 2005 թ. (անգլ.)
- ↑ Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը, (արխիվացված 05․04․2021թ․)
- ↑ Խաչատրյան, Հ. Վաչագան (1998). Երևան: Զանգակ. էջ 30.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(օգնություն) - ↑ Ջալալեանց, Ս. Նշվ.աշխ Մաս Բ. էջ 244.
- ↑ Մկրտչյան, Շ. (1980). Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձաններ. Երևան. էջ 147.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Բարխուդարյան, Ս. (1982). Դիվան հայ վիմագրություն,պրակ 5. Երևան: Արցախ. էջ 145.
- ↑ Բարխուդարյան, Ս. Արցախ. էջ 228.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(օգնություն) - ↑ Իրատես դե ֆակտո. 19 հունիսի,2012.
- ↑ Արզումանյան, Զ. (1985). Մեծ և փոքր սղնախների հարցի շուրջ, Լրաբեր հասարակական գիտությունների, թ. 4. էջ 90.
- ↑ Չոբանյան, Պ. (1964). Շոշ և Քարագլուխ սղնախների նույնացման շուրջ. Պատմա-բանասիրական հանդես, թ. 1-2. էջ 184.
- ↑ Մաղալյան, Ա. Արցախի մելիքությունները և մելիքական տները 17-19 դդ. Երևան. էջ 146.
- ↑ Սարգսյան, Ա. (2005). Արցախի բանահյուսություն. Երևան. էջ 199.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Ա., Հովհաննիսյան (1959). Դրվագներ հայ ազտագրական մտքի պատմության. Երևան: գիրք 2. էջ 24.
- ↑ Բաղդասարյան, Ն. Նշվ. աշխ. էջ 105.
- ↑ Լեո. Նշվ. աշխ. էջ 267.
- ↑ Բալայան, Վ. Նշվ. աշխ. էջ 131.
- ↑ Ջալալեանց, Ս. (1842). Ճանապարհորդութիւն ի մեծն Հայաստան, մաս Ա. Տփղիս. էջ 181.
- ↑ Ալիշան, Ղ. Երկեր. էջ 109.
- ↑ Րաֆֆի (1987). Երկերի ժողովածու. Երևան: հատոր 9. էջ 454.
- ↑ Կարապետյան, Բ. (2000). Շուշի բերդաքաղաքը. Երևան. էջ 12.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Հարությունյան, Հ. (2013). Շուշի քարեղեն անխոս վկաներ. Ստեփանակերտ. էջ 57.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Ջալալեանց, Ս. Նշվ. աշխ Մասն Բ. էջ 244.
- ↑ Գեղամյանց, Ե. (Հայկուհի) (2010). Ուղեգնացական ակնարկներ, գիրք 13. Երևան. էջ 90.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Գրիգորյան Հ., Հարությունյան Գ. (2005). Արցախի դպրոցը հին ժամանակներից մինչջ մեր օրերը. Երևան. էջեր 273–274.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Մելումյան, Ս. (2010). Արցախ-Ղարաբաղ, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Երևան. էջ 159.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Մելքումյան, Ս. (1990). Լեռնային Ղարաբաղ. Երևան. էջ 127.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Գյուղի նորակառույց դպրոցը/
- ↑ «Համայնքային կենտրոն Շոշում». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 4-ին.
- ↑ Կարապետյան, Ս. (2009). Արցախի կամուրջներ. Երևան: գիրք 12. էջ 86.
- ↑ «ԱՐՑԱԽԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ՎԻՃԱԿԱԳՐԱԿԱՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆ». stat-nkr.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
- ↑ «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների». Վերցված է 2021 Մայիսի 1-ին.
- ↑ ԼՂ հանրապետություն (17 հունիս, 1995).
{{cite book}}: Missing or empty|title=(օգնություն) - ↑ Հարությունյան, Գ. (2001). Շուշիի ռեալականը. Երևան. էջեր 114–115.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ «Սամվել Գրիգորյան (բանաստեղծ)».
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Շոշ կատեգորիայում։ |
| |||||||||||||
 |
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի՝ 2018 թվականի հունվարի 17 -ի օրվա հոդված: |