Տոտեքանիսա

Կղզեխումբ
Տոտեքանիսա
Δωδεκάνησα
Տոտեքանիսա, դիրքը
Երկիր	Յունաստան
Շրջան	[[Էգէական ծով]]
Տարածութիւն	2714 քմ²
ԲԾՄ	1216 մեթր
Կը գտնուի ափին	Էգէական Ծով
Ժամային գօտի	UTC+2 եւ UTC+3։00

Տոտեքանիսա (յուն․՝ Δωδεκάνησα) Էգէական Ծով, Յունաստան․ Սամոս, Կրետէ եւ Փոքր Ասիոյ ափերուն միջեւ գտնուող կղզիներու ամբողջութիւն՝ 51 կղզիներու խումբ առաւել կղզիակներ եւ ժայռակղզիներ, որոնցմէ 12 գլխաւորներն են եւ այդ պատճառով կղզեխումբը Տոտեքանիսա կը կոչուի (Δωδεκάνησα, δώδεκα = 12 / νησί = կղզի)։

Ռոտոս, նաւահանգիստը

Աշխարհագրութիւն

Տոտեքանիսայի տարածութիւնն է 2․665,259 քլ²․ եւ բնակչութեան թիւն է 190 988։ 12 գլխաւոր կղզիներն են Ռոտոս, Քոս, Փաթմոս, Ասթիփալէա, Քալիմնոս, Քարփաթոս, Քասոս, Լերոս, Նիսիրոս, Սիմի, Թիլոս եւ Քասթելորիզօ։ Անոնց վրայ կ՛ աւելնան մնացեալ բնակուած տարածութեամբ փոքր կղզիները՝ Լիփսի, Հալքի, Աղաթոնիսի, Արքի, Թելենտոս, Փսերիմոս, Ֆարմաքոնիսի, Եալի, Լեւիթա, Մարաթոս, եւ Սարիա։ Վարչական կեդրոնը Ռոտոս կղզին է։

Ասթիփալէա

Արքի

Հալքի

Եալի

Քալիմնոս

Սթրոկիլի Մեղիսթիս

Տոտեքանիսայի մեծ կղզիները․ տարածութեան կարգով

	Կղզի	Տարածութիւն (քլ․)	Բնակչութիւն (2011)	Մայրաքաղաք
1	Ռոտոս	1.401,46	115 490	Ռոտոս (քաղաք)
2	Քարփաթոս	300,152	6 216	Քարփաթոս կամ Փիղատիա
3	Քոս	287,611	33 388	Քոս (քաղաք)
4	Քալիմնոս	110,581	16 179	Քալիմնոս կամ Փոթիա
5	Ասթիփալէա	96,420	1 334	Ասթիփալէա (քաղաք) կամ Հորա
6	Քասոս	66,419	1 084	Ֆրի
7	Թիլոս	61,487	780	Մեղալօ Հորիօ
8	Սիմի	57,865	2 590	Սիմի (քաղաք)
9	Լերոս	54,052	7 917	Այիա Մարինա
10	Նիսիրոս	41,263	1 008	Մանտրաքի
11	Փաթմոս	34,142	3 047	Փաթմոս (քաղաք) կամ Հորա
12	Հալքի (Տոտեքանիսա)	26,988	478	Հալքի (քաղաք) կամ Էմպորիոս
13	Սարիա (Տոտեքանիսա)	20,429	45	Արղոս բնակավայր
14	Լիփսի	15,842	790	Լիփսի
15	Փսերիմոս	14,615	80	Փսերիմոս
16	Աղաթոնիսի	13,410	185	Մեղալօ Հորիօ
17	Լեւիթա	9,121	0
18	Քասթելոռիզօ	9,113	492	Քասթելորիզօ կամ Մեղիսթի
19	Սիրնա	7,868	0
20	Ալիմիա	7,427	0
21	Արքի	6,697	44	Արքի
22	Նիմոս	4,648	0
23	Թելենտոս	4,648	94	Թելեմտոս
24	Քինարոս (Տոտեքանիսա)	4,577	1
25	Եալի (Տոտեքանիսա)	4,558	21
26	Ֆարմաքոնիսի	3,866	10	Ֆարմաքոնիսի
	Ընդհանուր	2.665,259	191 273

Տոտեքանիսայի փոքր կղզիները

Մաքրի, Հինա, Այիա Քիրիաքի, Աւղօ, Ղլինօ, Զաֆորաս, Քունուփի, Քուցոմիթի, Մեսոնիսի, Օֆիտուսա, Փլաքիտա, Փոնտիքուսա, Սթեֆանիա, Ֆոքիոնիսիա, Հոնտրօ, Հոնտրոնիսի, Իմիա-Լիմնիա տիօ, Իմիա-Լիմնիա էնա, Քալաւրոս, Քալոլիմնոս, Մաւրոփինաքի, Ներա, Փլաթի, Սաֆոնիտի, Հթենի, Հթենիա, Արմաթիա, Մաքրոնիսի, Ֆրակոս, Արհակելոս, Վելոնա, Ղլարոս, Մաւրա, Մեղալօ Լիվատի, Փիղանուսա, Փլաքա, Թրիփիթի, Այիոս Եորղոս, Աղրիելէա, Վուցաքիա (երկու կղզիակ), Միքրօ Մաւրօ Փոինի, Մեղալօ Մաւրօ Փոինի, Փոլիֆատոս տիօ, Փոլիֆատոս էնա, Ռօ, Սաւուրա, Սթրոկիլի, Թրաղոներա, Փսոմի, Փսորատիա, Քանտելուսիա, Այիոս Անտոնիոս, Փահեա, Փերղուսա, Արղելուսա, Անիդրօ (Փաթմոս), Անիդրոս (Ամորղոս), Քալովոլոս, Քոմորոս, Մաքրոնիսի, Մարաթոս, Ներա, Թրաղոնիսի, Հիլիոմոդի, Եալեսինօ, Տիաւաթես, Քուլունտրոս, Մարմարաս, Սեսքլի, Հոնտրոս Սիմի, Ղայտարոս, Անտիթիլոս, Այիոս Թէոտորոս, Քրեւաթիա, Մաէլոնիսի, Թրաղուսա, Ղլարոս, Քունելի, Փսաթոնիսիօ, Ասթաքիտա, Ասթաքիդոփուլօ, Դիվունեա, Համիլի, Աւափթիսթօ, Փիթա։

Պատմական ակնարկ

Թելենտոս

Քարփաթոս, Օլիմպոս լեռ

ժամանակաշրջանէն մինչեւ Հելենիստական շրջան

Առաջին բնակիչները Թելհինես(ները) եւ Քարես(ները) եղած են։ Աւելի ուշ Տոտեքանիսա հաստատուած են Ահէի(ները) եւ Դորեացիները։ Կղզեխումբը կը բարգաւաճի Հելենիստական տարիներուն։

Հռոմէական ժամանակաշրջանէն մինչեւ Նորագոյն շրջան

Անտիթիլոս

Ք․Ա․ 395-ին մաս կը կազմէ Արեւելեան Հռոմէական պետութեան։ 1310-ին կը գտնուի Ասպնջական Ասպետներու Ordo Hospitalis Sancti Johannis իշխանութեան տակ, իսկ 1522-ին՝ օսմանեան կայսրութեան։ Տոտեքանիսա կը մասնակցի Յունական Ապստամբութեան, իսկ 1867-ին, կրետական ապստամբութեան ընթացքին, Քասոս կղզիին բնակիչները կ՛ ապստամբին սակայն ապարդիւն․ կը շարունակեն մնալ օսմանեան գերիշխանութեան տակ մինչեւ իտալաթրքական պատերազմին ծագման (1911)։ Պատերազմի աւարտին Տոտեքանիսա կը գտնուի Իտալական իշխանութեան տակ։

Ի․ դար

1914-ի Մայիսին, Փոքր Ասիոյ ափերուն յունաբնակ շրջաններուն մէջ թրքական հալածանքները կը սաստկանան եւ բազմաթիւ յոյներ Տոտեքանիսա կ՛ ապաստանին։ Փոքր Ասիոյ Աղէտէն ետք (1922), Տոտեքանիսա (ինչպէս ամբողջ Յունաստանը) կ՛ ընդունի հազարաւոր յոյն գաղթականներ։

Իտալական գերիշխանութիւնը կը վերջանայ Բ․ Աշխարհամարտի աւարտին․ 27 Յունիս 1946-ին Յունաստանին կը միանան։