گایتری چکرورتی سپیواک

گائتری چکرورتی سپیواک
جم	24 فروری 1942 (82 سال)  کلکتہ، برطانوی بھارت
وفات
شہریت	برطانوی ہندستان ڈومنین بھارت بھارت
رکنیت	امریکی اکادمی برائے سائنس و فنون
عملی زندگی
مادر علمی	کلکتہ یونیورسٹی یونیورسٹی آف آئیووا کارنل یونیورسٹی لیڈی برے برن کالج کلکتہ گرٹن کالج، کیمبرج
پیشہ	لکھاری ،  فلسفی ،  استاد جامعہ ،  مترجم ،  ادبی نقاد
پیشہ ورانہ زبان	انگریزی
نوکریاں	کولمبیا یونیوسٹی ،  کولمبیا یونیوسٹی ،  یونیورسٹی آف کیلیوفورنیا اروائن ،  یونیورسٹی آف پٹسبرگ ،  اموری یونیورسٹی ،  یونیورسٹی آف ٹیکساس ایٹ اسٹن ،  یونیورسٹی آف آئیووا ،  یونیورسٹی آف آئیووا
اعزازات
جان سائمن گوگین ہیم میموریل فاؤنڈیشن فیلوشپ (۱۹۹۵)  پدم بھوشن

گائتری چکرورتی سپیواک (جم 24 فروری 1942) اک بھارتی ساہتی سدھانتکار، ہم عصر فلسفی اتے کولمبیا یونیورسٹی وچ پروفیسر اے، جتھے اوہ یونیورسٹی دے تلناتمک ساہت اتے سماج انسٹیچیوٹ دی بانی اے۔ اوہ اپنے لیکھ کی سبالٹرن بول سکدا اے؟ "Can the Subaltern Speak?" لئی لئی؛ اتے دردا دی کتاب Grammatology دے ترجمہ اتے اسدی لکھی کردار جانی جاندی اے۔ اسنوں سال 2012 دے کیوٹو انعام نال 10 نومبر 2012 نوں نوازیا گیا گیا سی۔ اس نوں 2013 وچ بھارت دے جمہوریہ ولوں دتے جان والے تیجے سبھ توں وڈے شہری انعام، پدم بھوشن نال نوازیا گیا گیا۔

گائتری سپیواک نوں اتر-بستیوادی اصول دے کھیتر وچ اس دے نگر یوگدان لئی جانیا جاندا اے۔ اس دیاں تنقیدی رچناواں وچ کئیاں لیکھ، کتاباں، انٹرویو اتے ترجمہ شامل ہن، جہناں دے موضوع اتر-سنرچناوادی سوچ وچار اتے ساہتی تنقید، مارکسزم اتے اتر-مارکسزم، سبالٹرن (subaltern) لئی جدوجہد جو اپنے حقاں توں ونچت کر دتے گئے ہن، جہناں بھارت، بنگلہ دیس ورگے اتر-بستیوادی دیساں وچ سیاسی ترجمانی توں باہر کر دتا گیا اے، کرت دی قومانتری ونڈ، قومانتری ترقی دی سیاست اتے انسانی حقاں اتے 19ویں اتے 20ویں صدی دے ساہت دے مطالعہ تک مکمل ہن۔

سکھیا

گائتری سپیواک دا جم 24 فروری 1942 نوں کلکتہ وچ ہویا۔ اسنے انگریزی (آنرس) نال بیئے پریجیڈینسی کالج، کلکتہ توں؛ ایمئے انگریزی اتے تلناتمک لٹریچر وچ پیئیچڈی کارنیل یونیورسٹی (یوئیسّ) توں؛ اتے ٹورنٹو یونیورسٹی اتے لندن یونیورسٹی توں ڈیلٹ حاصل کیتی۔

جیون

کافی سارے ہوراں انعاماں سنماناں نال سنمانت اس مفکر دا ویاہ ٹیلوٹ سپیواک نال ہویا سی۔ اس ویاہ دے ٹٹن توں بعد سپیواک دو ہور مرداں نال لو-ان سمضموناں وچ رہندی اے۔ سپیواک دے کوئی اولاد نہیں سی۔ سپیواک اج کل امریکہ اتے بھارت وچ رہِ رہی اے۔ 74 سال دی عمر ہون دے باو جود اوہ لگاتار پڑن-پڑاؤن دے کم وچ مشہور اے۔ سپیواک دے جیون بارے بابت اک روچک حقیقت اے کہ سپیواک بھارت دی شہریت کدے نہیں چھڈی۔امریکہ وچ اوہ صرف گریڈ-کارڈ دھارک اے۔ سپیواک دی ہوند اتے اس دے مفکر دے مرکزی سروکار وی اس دی مول-زمین چو گزر کے ہوند گرہن کردے ہن۔

مکھ وچار

ڈاکٹر۔ گرمکھ سنگھ مطابق سپیواک دیاں رچناواں محاورے وچ لکھیا گئیاں ہن۔ ایہناں نوں سمجھنا آسان نہیں۔ Dinitia Smith(2002) نے 'The New York Time' وچ سپیواک دیاں لکھتاں بارے ‘مشہور پر مشکل نال سمجھن آؤن والیاں’ دا جملہ ورتیا سی۔ ٹیری ایگلٹن (1999) نے ‘The London Review of Books’ وچ سپیواک دی لکھت نوں 'پہنچ توں پرے’ اتے ‘اڈمبری روپ وچ اواضع ‘ (Pretentiously opaque) کیہا سی۔ سپیواک اپنی لکھت دے اسمجھنیوگ جاں مشکل ہون بابت لگے الجام دے حوالے سوکھی بولی دی سیاست دا الیکھ کردی اے۔ اس مطابق ایہہ دھارنا اصلوں ۔غلط اے۔ کہ سوکھی بولی دمت ہاشیاگت دی پیشکاری دا بہتر طریقہ اے۔ سپیواک مطابق سوکھی شاپھ بولی اصل وچ اس سسٹم نے سرجیا ہندا اے۔ جہڑا خود دا دمن دا ایجنٹ ہندا اے۔ سپیواک مغربی گیانکاری دی پچھلگتا نوں ۔ختم کر دینا چاہدا اے۔ ایہہ گیانکاری اسدھے روپ وچ کلونیکل اتے نوَ-کلونیکل دے مقصداں دی پورک اے۔ سپیواک ہم عصر دور وچ کامناواں خواہشاں دے پنر-پربندھن دی گل کردی اے۔ جس وچ ہاشیاگت اتے طاقتور دوویں سہجاتمک پرمپرا اتے آدھونکتا دی دونڈ توں پار کلپ سکن۔

سکھیا دا پرچار

سپیواک نے اسے طرحاں دی سکھیا سمجھداری نوں پروان کرن لئی بنگال دے پچھڑے علاقیاں وچ کجھ سکول کھولھے اتے اوہ سفلتا بھرپور چل رہے ہن۔ سپیواک ایہناں سکولاں راہیں استاداں نوں سکھئت کردی اے۔

سکھیا دے جس روپ نوں ایہناں سکولاں راہیں ممکن کرن کوشش کر رہی اے،اس دے اصولی پہلو اس دیاں لکھتاں ‘Outside in the Teaching Machine’ (1993)، ‘Ethics and Politics in Tagore, Coetzee ’ (2002) اتے ‘Righting Wrongs’ (2004) اتے ‘An Aesthetic Education in the Era of Globalization’ (2012) وچوں پچھانے جا سکدے ہن۔ سپیواک وشو-مفکر دے وچ ساہت دے کردار نوں اک طرحاں پنر-قائم کردی اے۔

سپیواک دے ہاشیاگت دھر نال متعلق لیکھ

ہاشیاگت دھر دی پیشکاری نال جڑے سپیواک دے کجھ لیکھ؛ جنھاں وچ ‘Can the Subaltern Speak’ توں بنھاں ‘Three Women’s Texts and a Critique of Imperialism’ اتے ‘The Rani of Sirmur: An Essay in Reading the Archive’ شامل ہن۔ سپیواک ہاشیاگت نوں کسے اکہرے متحد روپ نال جوڑن توں انکاری اے۔ مثال وجوں عورت اک متحد اتے اکہری اکائی وجوں ہاشیاگت نہیں اے۔سپیواک مطابق جہڑی عورت اقتدار اتے قائم پروچنکاری دا حصہ اے، اس نوں کسے وی روپ وچ ہاشیاگت دھر نہیں منیا جا سکدا۔ اس دی نمائندہ مثال اپنیاں کتاباں ‘Outside in the Teaching Machine’(1993) اتے ‘A Critique of Post-Colonial Reason: Towards a History of Vanishing Past;(1999)। وچ دنیا نوں اس دیاں ولکھنتاواں اتے وکھرتاواں سمیت پڑھن دی عمل دے حوالہ وچ دیکھیا جا سکدا اے۔

ہاشیاگت نال متعلق سپیواک دے پرشن

سپیواک دے لیکھ دی سمجھداری لئی ایہہ جاننا ضروری اے۔ کہ سپیواک دے مطابق اصل ہاشیاگت کون اے ؟کی ہاشیاگت کسے جات۔ جماعت جاں راشٹر نال متعلق ہونا اے، کی ہاشیاگت دی پچھان دے کوئی واضع لچھن ہندے ہن؟ سپیواک مطابق ہاشیاگت اصل وچ اوہ اے جس نوں سماجی رفتار شیلتا دے تمام کار –وہار وچوں باہر کر دتا گیا اے۔ سپیواک مطابق ہاشیاگت اک خاص حالت اے۔ اتے ایہہ سموہکتا نوں چنھت نہیں کردی۔

سپیواک دے ناریواد بارے وچار

سپیواک مغربی اتے بھارتی، فرینچ اتے قومانتری ناریواد وچلے وکھریپن نوں ابھاردی اے۔اس دی دھارنا اے کہ مغربی ناریواد دی سدھانکاری نال بھارتی عورت نوں نہیں پڑیا جا سکدا اے۔ سپیواک اپنے لیکھ “French Feminism in an International Frame” وچ جولیا کرستیوا دی چینی عورتاں لکھی کتاب دی اس بنیاد تے تکھی تنقید کردی اے۔ کہ جولیا کرستیوا نے اپنی کتاب راہیں جس عورت نوں سمجھن اتے پیش کرن دا دعوہ کیتا اے کہ اصل وچ اس نوں اس عورت بارے کوئی جانکاری نہیں اے۔ سپیواک مطابق جولیا کرستیوا جس چینی عورت دی گل

کردی اے،اوہ اس دی سوچ نے سرجی اے۔

سپیواک ایشیائی حوالہ دے حوالے نال مغربی ناریواد دے اس خاصے دی وی تکھی تنقید کردی اے۔جہڑا نجواد نوں عورت سمجھ اتے عورت اتھان دی مرکزی بنتر وجوں قائم کردا اے۔ سپیواک اسے حوالہ وچ اہلکار مشتمل ناریواد دی تھاں ذمہ واری مشتمل ناریواد دی گل کردی اے۔ سپیواک بھارتی عورت دی سمجھداری دے معاملے وچ جتھے مغربی ناریواد دیاں سیماواں نوں ابھاردی اے۔ اتھے نال ہی ری حوالہ وچ اوہ بھارت دی سیاسی پروچنکاری دی سیما نوں ساپرتکھّ کردی اے۔سپیواک مطابق دیش-ونڈ دے آر-پار ۔پھیلیا بھارتی سماج واد اتے آزادی جدوجہد دا پروچن با اثر روپ وچ مرتکز اے اتے اس وچ عورت دے کردار نوں کوئی تھاں نہیں دتی گئی اے۔ سپیواک دیاں عورت پرشن متعلق ایہناں دھارناواں دا پھلار اس دیاں کتاباں ‘In Other worlds: Essays in cultural Politics(1987)’ ‘Outside in the Teaching Machine(1993)’ اتے ‘Other Asia’s (2005)’ وچ موجود اے۔

سپیواک دے ستی بارے اپنے وچار

Can the Subaltern Speak لیکھ وچ سپیواک ستی دی پرمپرا ریت دے چلن اتے خاتمے دے حوالے ایہہ دھارنا پیش کردی اے کہ بلتیوادی سامراجواد نے ستی ۔خاتمے دے راہیں ہندو عورت نوں اک اجیہے کلونیکل سبجیکٹ دے روپ وچ گھڑیا،جس نوں ہندو پرش-تنتر توں بچاؤن دی لوڑ سی۔ ایتھے ایہہ دھیان یوگ اے کہ سپیواک دا ایہہ لیکھ بستیوادی نظام دی پروچنکاری دے برو برابر اس ہندو-تنترو دا خلاف اے، جس کارن ہندو عورت ستی ورگی ریت دی شکار ہندی اے۔

ستی دے اس حوالہ دے برو برابر سپیواک سولاں سال دی اک جوان لڑکی بھبنیسوری دیوی دا حوالہ درج کردی اے۔ بھبنیسوری نے سن 1926 وچ کلکتے اپنے پیؤ دے گھر وچ چھت نال لٹک کے آتم-قتل کر لئی سی۔ ایہہ آتم-قتل اس کارن اک اجب گھٹنا بن گئی سی۔ کہ آتم-قتل دے وقت بھبنیسوری نوں ماہاماری آئی ہوئی سی۔ بھبنیسوری دی آتم-قتل واضع روپ وچ اویدھ-گربھدھ دا مصلیٰ نہیں سی۔ لگبھگ اک ہفتے بعد اک خط ملیا،جہڑا بھبنیسوری نے اپنی وڈی بھین نوں لکھیا سی۔ اس خط مطابق بھبنیسوری دیس دی آزادی لئی ہتھیاربند لڑائی لڑھ رہے اک گروہ دی میمبر سی تے گروہ نے اس نوں اک سیاسی قتل دی ذمہ واری سونپی سی۔ پر اس ذمہ واری نوں نبھا نہ سکن دی بے بسی اتے زلت کارن اوہ اپنے جیون دی لیلہ ختم کرن دا فیصلہ لیندی اے۔

بھبنیسوری نوں اس گل دا اندازہ سی کہ اس دی موت نوں اولڑائی سمضموناں دے نال جوڑیا جاویگا۔ لہٰذا اوہ ماہاواری دی اڈیک کردی اے۔ تاں جو اس تے اولڑائی گربھ دا الجام نہ لایا جا سکے۔ پر اس دے باو جود بھبنیسوری دا پروار اتے اعلیٰ-دوالا اس دی موت نوں اولڑائی سمضموناں دی گرائمر نال ہی جوڑدا اے۔اتے اجیہا اس دا ۔خط ملن توں بعد وی جاری رہندی اے۔ بھبنیسوری دے حوالے سپیواک ایہہ سدھ کردی اے کہ بھبنیسوری بہت زوردار طریقے نال بولی سی، پر اس دے باو جود اس دا بول کتے وی پروان نہیں چڑ سکیا۔

لیکھ

• “Subaltern Studies: Deconstructing Historiography” (1985)

• “Three Women’s Text And a Critique Of Imperialism” (1985)

• “Can The Subaltern Speak?” (1988)

• “The Politics Of Translation” (1992)

• “Moving Devi” (1999)

• “Righting Wrongs” (2003)

رچناواں

• مائیسیلف آئی مسٹ رمیک: د لائپھ اینڈ پوئیٹری آف ڈبلیو بی ییٹس (1974)،
• آف گریمیٹولوجی (1976)،
• ان ادر ورلڈس: ایسیج ان کلچرل پولٹکس (1987)،
• سلیکٹیڈ سبالٹرن سٹڈیج - اڈیٹنگ (1988)،
• د پوسٹ کولونیئل کرٹک (1990)،
• تھنکنگ اکیڈیمک فریڈم اس جینڈرڈ پوسٹ-کولونیئلٹی (1993)
• آؤٹسائیڈ اس د ٹیچنگ مشین (1993)
• امیجنری میپس - مہاشویتا دیوی دیاں کہانیاں دا ترجمہ (1997)
• بریسٹ سٹوریج - مہاشویتا دیوی دیاں کہانیاں دا ترجمہ (1997)
• اولڈ ویمین - مہاشویتا دیوی دیاں کہانیاں دا ترجمہ (1999)،
• اے کرٹک آف پوسٹکولونئل ریجن (1999)،
• چوٹی منڈا اینڈ ہج ایرو - مہاشویتا دیوی دے ناول دا ترجمہ
• The Speak Reader (1995)
• A Critique of Postcolonial Reason: Towards a History of Vanishing Present (1999)
• Death of a Discipline (2003)
• Who Sings the Nation State? (2007)
• Nationalism and the Imagination(2010)

حوالے