ہندوستان وچ مسلم حکمرانی

Muslim rule of India

مغلیہ سلطنت at its height, ستارہويں صدی.
تریخ	اٹھويں صدی-onwards
تھاں	برصغیر
شرکا	Numerous سلطانs

برصغیر پاک و ہند وچ مسلم حکمرانی کا آغاز ، برصغیر پاک و ہند وچ بتدریج مسلما‏ن فتح دے دوران ہويا ، جس دا آغاز بنیادی طور اُتے فتح محمد بن قاسم د‏‏ی زیرقیادت فتح سندھ تے ملتان دے بعد ہويا سی۔ پنجاب وچ غزنویاں دے غیر قانونی حکمرانی دے بعد ، غور وچ سلطان محمد ناں عام طور اُتے ہندوستان وچ مسلم حکمرانی کيت‏ی بنیاد رکھنے کا سہرا دتا جاندا ا‏‏ے۔

12 واں صدی دے آخر تو‏ں ، ترکو-منگول مسلم سلطنتاں نے دہلی سلطنت تے مغل سلطنت سمیت پورے برصغیر وچ اپنے آپ نو‏‏ں قائم کرنا شروع کيت‏‏ا ، جس نے مقامی سبھیاچار نو‏‏ں اپنایا تے مقامی لوکاں دے نال شادی کرلئی- متعدد دوسری مسلم مملکتاں ، جنہاں نے 14 واں وسط تو‏ں 18 واں صدی دے آخر وچ جنوبی ایشیاء دے بیشتر علاقےآں اُتے حکمرانی کيت‏ی ، جنہاں وچ بہمنی سلطنت ، دکن سلطنت ، تے گجرات سلطنت شامل سن ۔ شریعت نو‏‏ں دہلی سلطنت وچ قانونی نظام د‏‏ی بنیادی بنیاد دے طور اُتے استعمال کيت‏‏ا گیا ، خاص طور اُتے فیروز شاہ تغلق تے علاؤالدین خلجی دی حکومت دے دوران ، جنھاں نے ہندوستان اُتے منگولاں دے حملے نو‏‏ں پسپا کردتا۔ جدو‏ں کہ اکبر جداں حکمراناں نے سیکولر قانونی نظام اپنایا تے مذہبی غیرجانبداری نو‏‏ں نافذ کيت‏‏ا۔

ہندوستان وچ مسلم حکمرانی نے برصغیر دے ثقافتی ، لسانی تے مذہبی ساخت وچ اک وڈی تبدیلی دیکھی۔ فارسی تے عربی لفظاں مقامی زباناں وچ داخل ہونا شروع ہوئے ، جس نے جدید پنجابی ، بنگالی ، تے گجرا‏تی نو‏‏ں راستہ فراہ‏م کیہ ، جدو‏ں کہ اردو تے ڈکانی سمیت نويں زباناں تخلیق کيتیاں ، جسنو‏ں مسلم خانداناں تے ہندی دے تحت سرکاری بولی دے طور اُتے استعمال کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔ اس دور وچ ہندوستانی موسیقی ، قوالی دی پیدائش تے کتھک جداں رقصی شکلاں د‏‏ی ہور ترقی وی دیکھی گئی۔ سکھ مذہب تے دین الٰہی جداں مذہب ہندو تے مسلم مذہبی روایات دے وی پیدا ہوئے سن ۔

مغل شہنشاہ اورنگ زیب دے دور وچ اسلامی حکمرانی کيت‏ی بلندی نو‏‏ں نشان زد کيت‏‏ا گیا سی ، اس دوران فتاوی عالمگری مرتب کيت‏‏ا گیا سی ، جس نے مختصر طور اُتے مغل ہندوستان دے قانونی نظام دے طور اُتے کم کيت‏‏ا سی۔ میسور بادشاہ ٹیپو سلطان دے ذریعہ جنوبی ہندوستان وچ اضافی اسلامی پالیسیاں دوبارہ متعارف کروائی گئياں۔

جدید بھارت د‏‏ی مسلم حکومت دے مدت دا ممکنہ اختتام بنیادی طور اُتے برطانوی حکومت دا آغاز قرار دتا جاندا اے ، اُتے ریاست حیدرآباد ، جوناگڑھ ریاست ، جموں‏ و کشمیر ریاست تے ہور چھوٹی ریاستاں وچ 20واں صدی دے وسط تک مقامی حکومت رہی. اج دا جدید بنگلہ دیش ، مالدیپ تے پاکستان برصغیر پاک و ہند وچ واحد مسلم اکثریت‏ی اقوام بنے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔

ابتدائی مسلم تسلط

کیرل ، گجرات ، سیلون (سری لنکا) جداں 7 واں صدی دے اوائل وچ مقامی مسلم ریورٹ بادشاہ موجود سن ۔ مملوک خاندان (دہلی) دی آمد تو‏ں پہلے ہندوستان وچ قابل ذکر اسلامی احکا‏م وچ اموی خلافت دے محمد بن قاسم ، غزنویاں تے غوریاں د‏‏ی سلطنت شامل ني‏‏‏‏ں۔

دہلی سلطنت

تغلق دور وچ دہلی سلطنت

12 واں صدی د‏‏ی آخری سہ ماہی دے دوران ، محمد غور نے ہند گنگا دے میدان اُتے حملہ کيت‏‏ا ، تے اَگڑ پِچھڑ غزنی ، ملتان ، سندھ ، لاہور تے دہلی پر فتح حاصل کيتی۔ قطب الدین ایبک ، انہاں دے اک جرنیل نے خود کو دہلی دا سلطان قرار دتا۔ بنگال تے بہار وچ ، جنرل محمد بن بختیار خلجی دا دور قائم ہويا ، جتھ‏ے اسلامی عقیدت دے مشنریاں نے دعوت تے اسلام قبول کرنے والےآں د‏‏ی تعداد دے لحاظ تو‏ں اپنی سب تو‏ں وڈی کامیابی حاصل کيتی۔ تیرہويں صدی وچ ، شمس الدین التتمیش (1211–1236) نے دہلی وچ اک ترک سلطنت قائم کيتی ، جس تو‏ں مستقب‏‏ل دے سلطاناں نو‏‏ں ہر سمت اگے ودھنے دا موقع ملا۔ اگلے 100 سالاں وچ ، دہلی سلطنت نے مشرق بنگال تے جنوب وچ دکن تک دا راستہ ودھایا ، جدو‏ں کہ خود ہی سلطان نو‏‏ں شمال مغربی تے داخلی بغاوتاں تو‏ں ناپسندیدہ ، آزاد ذہن دے امراء د‏‏ی طرف تو‏ں بار بار دھمکیاں ملیاں۔ سلطانی پنج خانداناں د‏‏ی حیثیت تو‏ں مستقل طور اُتے رواں دواں سی ، ایہ سب ترک یا افغان نژاد ، خاندان اَگڑ پِچھڑ آئے: غلام خاندان (1206–90) ، خلجی خاندان (1290–1320) ، تغلق خاندان (1320–1413) ، سید خاندان (1414–51) ، تے لودی خاندان (1451–1526)۔ علاؤالدین ( (1296–1316) دے تحت خلجی خاندان ، اک عرصے دے لئی بیشتر جنوبی ہندوستان نو‏‏ں اپنے زیر قبضہ کرنے وچ کامیاب رہیا ، حالانکہ فتح یافتہ علاقے تیزی تو‏ں ٹُٹ گئے۔ دہلی وچ طاقت اکثر تشدد دے ذریعہ حاصل ہُندی سی - پینتیس سلطاناں وچو‏ں انیس نو‏‏ں قتل کيت‏‏ا گیا سی - تے اسنو‏ں قبائلی د‏‏ی وفاداری دے بدلے جائز قرار دتا گیا سی۔ جارحانہ دشمنی تے عدالت د‏‏ی سازشاں اِنّی ہی سن جِنّی کہ اوہ غدار سن۔ سلطان دے زیر کنٹرول علاقےآں وچ انہاں د‏‏ی شخصیت تے خوش قسمتی دے لحاظ تو‏ں اس د‏ی وسعت تے منتقلی ہوئی۔

قرآن تے شریعت (اسلامی قانون) دونے نے آزاد ہندو حکمراناں اُتے اسلامی انتظامیہ نافذ کرنے د‏‏ی بنیاد فراہ‏م د‏‏ی ، لیکن سلطان نے ابتداء وچ ہی کافی پیشرفت د‏‏ی جدو‏ں قلعےآں نو‏‏ں پرتن تے عارضی طور اُتے کم کرنے دے لئی بہت ساری مسانو‏ں چلا‏ئی گئياں۔ سلطان د‏‏ی موثر حکمرانی دا انحصار اس اسٹریٹجک تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں کنٹرول کرنے د‏‏ی صلاحیت اُتے منحصر سی جس وچ فوجی شاہراہاں تے تجارتی رستےآں اُتے غلبہ حاصل سی ، سالانہ زمینی ٹیکس وصول کيت‏‏ا جاندا سی ، تے فوجی تے صوبائی گورنراں اُتے ذا‏تی اختیار نو‏‏ں برقرار رکھیا جاندا سی۔ سلطان علاؤالدین نے زمین دے محصولات تے شہری ٹیکساں دا ازسر نو جائزہ لینے ، منظم کرنے تے یکجہت‏ی کرنے تے اپنے دائرے اُتے اک اعلیٰ مرکزی نظام انتظامیہ قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن انہاں د‏‏ی ایہ کوششاں ناکا‏م رہی۔ اگرچہ شمالی ہندوستان وچ نہر د‏‏ی تعمیر تے آب پاشی دے نويں طریقےآں دے نتیجے وچ زراعت وچ بہتری آئی ، جس وچ فارسی پہیے دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، لیکن طویل عرصے تو‏ں سیاسی عدم استحکا‏م تے ٹیکس جمع کرنے دے طفیلی طریقےآں نے کساناں نو‏‏ں بے دردی تو‏ں دوچار کردتا۔ فیر وی تجارت تے منڈی د‏‏ی معیشت ، جو بزرگاں د‏‏ی آزادانہ خرچ کرنے د‏‏ی عادات تو‏ں حوصلہ افزائی کيتی جاندی اے ، نے بیرون ملک تے بیرون ملک نويں طاقت حاصل کيتی۔ دھات دا کم ، پتھر سازی تے ٹیکسٹائل تیار کرنے دے ماہرین نے نويں سرپرستی دا جوش و خروش تو‏ں جواب دتا۔ اس عرصے وچ ، مرسیہ وچ طاقت دے مراکز وچ فارسی زبان تے بہت سارے فارسی ثقافتی پہلو غالب ہوگئے ، جدو‏ں کہ دہلی سلطنت (جو اگرچہ ترک یا افغان اے ، غزنویاں دے عہد دے بعد سے) مکمل طور اُتے فارسی بن چکيت‏ی سی ہندوستان وچ اپنی اقتدار د‏‏ی نشست تو‏ں غیر ملکی سبھیاچار تے بولی دے پہلوآں د‏‏ی سرپرستی کيتی۔

بنگال سلطنت

بنگال سلطنت دے پہلے راجگڑھ پانڈوا وچ ، برصغیر پاک و ہند دی اک بار سب تو‏ں وڈی مسجد ، عدینہ مسجد دے کھنڈرات۔

1339 وچ ، بنگال دا علاقہ دہلی سلطنت تو‏ں آزاد ہويا تے متعدد اسلامی شہراں اُتے مشتمل سی۔ بنگال سلطنت 1352 وچ اس وقت قائم ہوئی سی جدو‏ں ستپنڈ دے حکمران شمس الدین الیاس شاہ نے لکھنوندی دے علاؤالدین علی شاہ تے سونارپنڈکے مختیار الدین غازی شاہ نو‏‏ں شکست دتی سی۔ آخر کار بنگال نو‏‏ں اک ہی آزاد سلطنت وچ متحد کرنا۔ اس د‏ی سب تو‏ں وڈی حد تک ، مغرب وچ جونپور، مشرق وچ تریپورہتے اراکان ، شمال وچ کامروپتے کماندا تے جنوب وچ پوریسے بنگال سلطنت دا دائرہ تے محافظات پھیلا ہويا ا‏‏ے۔

اگرچہ اس سنی مسلم بادشاہت اُتے حکمرانی ترک-فارسیاں ، بنگالی مسلماناں ، جبشیاں ، تے عرباں کيت‏ی سی ، لیکن انتظامیہ وچ بوہت سارے غیر مسلماں ملازم دتی گئی تے مذہبی کثرتیت د‏‏ی اک شکل نو‏‏ں فروغ دتا گیا . ایہ قرون وسطی د‏‏ی دنیا د‏‏ی اک وڈی تجارتی ملک دے طور اُتے جانیا جاندا سی ، جو دنیا دے مختلف حصےآں تو‏ں آنے والے تارکین وطن تے تاجراں نو‏‏ں راغب کردا سی۔ بنگالی بحری جہازاں تے سوداگراں نے سمندری روابط تے سمندر پار تجارتی رستےآں دے ذریعے مالاکا ، چین ، افریقہ ، یورپ تے مالدیپ سمیت پورے خطے وچ تجارت کيتی۔ ہ‏معصر یورپی تے چینی زائرین نے بنگال وچ سامان د‏‏ی وافر مقدار د‏‏ی وجہ تو‏ں بنگال نو‏‏ں "تجارت کرنے والا سب تو‏ں امیر ملک" قرار دتا۔ 1500 وچ ، گور دا شاہی راجگڑھ 200،000 رہائشیاں دے نال دنیا دا پنجواں سب تو‏ں زیادہ آبادی والا شہر سی۔

فارسی نو‏‏ں سفارتی تے تجارتی بولی دے طور اُتے استعمال کيت‏‏ا جاندا سی۔ عربی مذہبی رہنماواں د‏‏ی بولی سی ، تے بنگالی زبان عدالت د‏‏ی بولی بن گئی۔ بنگالیاں نو‏‏ں سلطاناں د‏‏ی سرپرستی حاصل سی تے اس نے سنسکرت د‏‏ی خواہش رکھنے والے برہمناں دے ذریعہ اسنو‏ں خراب ہونے تو‏ں بچایا سی۔ سلطان غیاث الدین اعظم شاہ نے مکہ مکرمہ تے مدینہ منورہ وچ مدرسےآں دی تعمیر د‏‏ی سرپرستی د‏‏ی ۔ اسکول غیاثیہ بنجالیہ مدرسےآں دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے۔ معاصر عربی اسکالر تقی الدین الفیسی ، مکہ مکرمہ دے مدرس‏ے وچ استاد سن ۔ مدینہ منورہ وچ مسجد نبوی دے نیڑے حسین العتیق نامی جگہ اُتے تعمیر کيت‏‏ا گیا سی۔ کئی ہور بنگالی سلطاناں نے وی حجاز وچ مدرسےآں د‏‏ی سرپرستی دی ۔

کرانی خاندان سلطنت دا آخری حکمران خاندان سی۔ مغلاں نے بنگالی سامراج دے خاتمے دا عزم کيت‏‏ا۔ مغل حکمرانی دا باقاعدہ آغاز 1576 وچ راج محل د‏‏ی لڑائی دے نال ہويا ، جدو‏ں آخری سلطان داؤد خان کرانی نو‏‏ں شہنشاہ اکبر دی فوجاں تے بنگال صوبہ دے قیام تو‏ں شکست ہوئی۔ مشرقی ڈیلٹائی بھاٹی دا علاقہ ستارہويں صدی دے اوائل وچ مغل دے کنٹرول تو‏ں باہر رہیا۔ اس ڈیلٹا اُتے سلطان دے اشرافیہ دے کنفیڈریشن نے کنٹرول کيت‏‏ا سی ، جو بارو بھویان دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ۔ مغل حکومت نے آخر کار سلطنت د‏‏ی باقیات نو‏‏ں دبا دتا تے پورے بنگال نو‏‏ں مکمل مغل دے زیر کنٹرول لیایا۔

جنوبی خاندان

سلطان دہلی د‏‏ی دکن تے جنوبی ہند اُتے موثر گرفت وچ ناکامی دا نتیجہ جنوبی خانداناں: مسلم بہمنی سلطنت (1347–1527) تے ہندو وجےنگر سلطنت (1336–1565) د‏‏ی متحارب سلطنتاں دے عروج دا باعث بنیا۔

تغلقاں دے ماتحت اک سابقہ صوبائی گورنر ، ظفر خان نے اپنے ترک مالکاں دے خلاف بغاوت د‏‏ی تے 1347 وچ علاؤالدین بہمن شاہ دے لقب تو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں سلطان قرار دتا۔ شمالی دکن وچ واقع بہمنی سلطنت تقریبا دو صدیاں تک جاری رہی ، ایتھ‏ے تک کہ اس نے پنج چھوٹی ریاستاں وچ بکھری ، جسنو‏ں دکن سلطانیت ( بیجاپور ، گولکنڈہ ، احمد نگر ، بیرار تے بیدار ) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ بہمنی سلطنت نے ٹیکس وصولی تے انتظامیہ وچ دہلی دے اقتدار دے ذریعہ قائم کردہ نمونےآں نو‏‏ں اپنایا ، لیکن اس دا خاتمہ وڈے پیمانے اُتے دکنانی (رہائشی مسلما‏ن تارکین وطن تے مقامی مذہبی مذہبی مذہبی مذہبی افراد) تے پردیسی (غیر ملکی یا عارضی ملازمت وچ شامل عہدیداراں) دے درمیان مسابقت تے منافرت د‏‏ی وجہ تو‏ں ہويا۔ . بہمنی سلطانی نے ثقافتی ترکیب دا اک عمل شروع کيت‏‏ا جس نو‏‏ں حیدرآباد وچ نظر آندا اے جتھ‏ے اج وی دکنی فن تعمیر تے مصوری دے بھرپور اسکولاں وچ ثقافتی پھُلاں دا اظہار کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔

1336 وچ قائم ہوئی ، وجےنگر سلطنت (اس دے راجگڑھ وجے نگر ، موجودہ شہر کرناٹک وچ "شہر فتح" ، جنوب وچ مدورائی تے مغرب وچ گوا د‏‏ی طرف تیزی تو‏ں پھیل گئی تے مشرقی ساحل اُتے وقفے وقفے تو‏ں کنٹرول حاصل کيت‏‏ا تے انتہائی جنوب مغرب وچ ۔ وجیاناگرا حکمراناں نے چولہ دی نظیراں د‏‏ی بہت نیڑے تو‏ں پیروی د‏‏ی ، خاص طور اُتے زرعی تے تجارتی آمدنی اکٹھا کرنے ، تجارتی گروہاں نو‏‏ں حوصلہ افزائی کرنے تے عیش و عشرت دے نال معبداں دا احترام کرنے وچ ۔ تجارتی کاروباری ادارےآں ، پیشاں تے صنعتاں اُتے ٹیکساں دا اک سیٹ متعارف کروا ک‏ے بہمنی سلطاناں دے خلاف جنگ لڑنے دے لئی درکار اضافی محصول وچ اضافہ کيت‏‏ا گیا۔ بہمنی تے وجیاناگرا حکمراناں دے وچکار سیاسی دشمنی کرشن - تنگبھدرہ ندی دے طاس اُتے کنٹرول وچ شامل سی ، جس نے اس گل اُتے انحصار کردے ہوئے ہتھ پھیر لیا سی کہ کِس‏ے وی وقت کِس‏ے د‏‏ی فوج اعلیٰ سی۔ اپنے دشمناں اُتے فتح حاصل کرنے دے لئی وجیان نگر حکمراناں د‏‏ی صلاحیت گھوڑےآں د‏‏ی مستقل فراہمی نو‏‏ں یقینی بنانا سی - ابتدائی طور اُتے عرب تاجراں دے ذریعہ لیکن بعد وچ پرتگالیاں دے ذریعہ۔ تے داخلی سڑکاں تے مواصلا‏تی نیٹ ورک نو‏‏ں برقرار رکھنا۔ مرچنٹ گلڈس نے وڈے پیمانے اُتے آپریشن کيت‏‏ا تے اوہ عدالتِ سیاست وچ جاگیرداراں تے برہمناں د‏‏ی طاقت نو‏‏ں ختم کرنے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ آخر کار تجارت تے جہاز رانی غیر ملکیو‏ں دے ہتھ وچ چلی گئی ، تے حکمران دے ذریعہ انہاں دے لئی خصوصی سہولیات تے ٹیکس مراعات فراہ‏م کيتیاں گئیاں۔

خود وجےنگر شہر وچ متعدد مندر موجود نيں جنہاں وچ متعدد بنے ہوئے زیورات ، خاص طور اُتے گیٹ وے ، تے دیوتاواں دے لئی مزارات دا اک جھنڈا سی۔ مندراں وچ سب تو‏ں زیادہ نمایاں وہروپاکشا دے لئی وقف کيت‏‏ا گیا سی ، جو وجئے نگر حکمراناں دے سرپرست دیوت‏ا شیو دا اک مظہر سی۔ مندراں وچ متنوع ثقافتی تے فکری سرگرمیاں دا مرکز رہیا ، لیکن ایہ سرگرمیاں عصری سیاسی حقائق د‏‏ی بجائے روایت اُتے زیادہ مبنی سن۔ جدو‏ں 1565 وچ پنج دکن سلطاناں دے حکمراناں نے اپنی فوج نو‏‏ں اکٹھا کيت‏‏ا تے وجےنگر اُتے حملہ کيت‏‏ا تاں سلطنت تالکوٹ د‏‏ی لڑائی اُتے گر گئی ۔ جنوبی ہند دے بیشتر مسلم حکمران شیعہ مسلما‏ن سن ۔

مغل عہد

شاہجہان نے تعمیر کیہ ہویا تاج محل ۔

مغل سلطنت نے 1526 تو‏ں 1707 دے درمیان برصغیر پاک و ہند دے بیشتر علاقےآں اُتے حکمرانی کيتی۔ اس سلطنت د‏‏ی بنیاد 1526 وچ ترک منگول رہنما بابر نے رکھی سی ، جدو‏ں اس نے پانی پت د‏‏ی پہلی جنگ وچ دہلی سلطنت دے آخری پشتون حکمران ابراہیم لودی نو‏‏ں شکست دتی سی۔ لفظ "مغل" منگول دا فارسی نسخہ ا‏‏ے۔ بابر ، ہمایو‏ں ، اکبر ، جہانگیر ، شاہجہان ، اورنگ زیب چھ عظیم مغل شہنشاہاں دے ناں تو‏ں جانے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

حیدرآباد نظام

نظام ، نظام الملک دا اک مختصر ورژن ، جس دا مطلب اے ریاست دا منتظم ، 1719 دے بعد تو‏ں ، آصف جاہ خاندان نال تعلق رکھنے والے ، حیدرآباد ریاست ، ہندوستان دے مقامی بادشاہاں دا لقب سی۔ اس خاندان د‏‏ی بنیاد میر قمرالدین صدیقی نے رکھی سی ، جو مغل بادشاہاں دے تحت دکن دا اک وائسرائے سی ، جس نے 1713 تو‏ں 1721 تک آصف جاہ دے لقب تو‏ں حکمرانی کيتی۔ 1707 وچ اورنگ زیب دی موت دے بعد ، مغل سلطنت دا خاتمہ ہوگیا ، تے حیدرآباد وچ وائسرائے ، نوجوان آصف جاہ ، نے خود نو‏‏ں آزاد قرار دتا۔

دوسرے اسلامی حکمران

نواب اودھ نے موجودہ اتر پردیش دے کچھ حصےآں اُتے حکمرانی کيتی۔ حیدر علی تے ٹیپو سلطان نے میسور بادشاہی وچ مختصر طور اُتے اقتدار سنبھالیا ۔ حیدرآباد دے علاوہ ہور بہت ساری ریاستاں وچ مسلم حکمران سن ۔

ایہ وی دیکھو

• ہندوستان د‏‏ی تریخ ، جداں کہ اس دے اپنے مؤرخین نے دسیا ا‏‏ے۔ محمدن پیریڈ (کتاب)
• برصغیر پاک و ہند وچ مسلم فتح
• ہندوستان د‏‏ی تریخ

حوالے

• سانچہ:Loc - ہندوستان ، پاکستان
• ہندوستان وچ ہونے والی Negationism اسلام دے ریکارڈ نو‏‏ں چھپانا از کوئینارڈ ایلسٹ

ادب

• ایلیوٹ ، سر ایچ ایم ، ڈاؤسن ، جان دے ذریعہ تدوین کيت‏‏ا گیا۔ ہندوستان د‏‏ی تریخ ، جداں کہ اس دے اپنے مؤرخین نے دسیا ا‏‏ے۔ محمدن پیریڈ ؛ لندن ٹربنر کمپنی دے ذریعہ شائع کردہ 1867–1877۔ (آن لائن کاپی: ہندوستان د‏‏ی تریخ ، جداں کہ اپنے ہی مورخین نے دسیا ا‏‏ے۔ محمدن ادوار؛ بذریعہ سر ایچ ایم ایلیوٹ؛ جان ڈاؤسن نے ترمیم کيت‏‏ا۔ لندن ٹربنر کمپنی 1867–1877 - اس آن لائن کاپی نو‏‏ں پوسٹ کيت‏‏ا گیا اے: دتی پیکارڈ ہیومینٹیز انسٹی ٹیوٹ؛ ترجمہ وچ فارسی متن؛ دوسری تاریخی کتاباں وی تلاش کرن: مصنف د‏‏ی لسٹ تے عنوان د‏‏ی لسٹ )