Przejdź do zawartości

67 Dywizjon Artylerii Lekkiej

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
67 Dywizjon Artylerii Lekkiej
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1939

Rozformowanie

1939

Dowódcy
Pierwszy

kpt. Stefan Koźniewski

Działania zbrojne
kampania wrześniowa
bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939)
bój pod Uniejowem (9–11 IX 1939)
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych

wojsko[a]

Rodzaj wojsk

artyleria

Podległość

Armia „Poznań”
Armia „Pomorze”

67 Dywizjon Artylerii Lekkiej (67 dal) – pododdział artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP.

Dywizjon nie występował w pokojowej organizacji wojska. Został sformowany przez 17 pułk artylerii lekkiej z Gniezna.

Mobilizacja

[edytuj | edytuj kod]

67 dywizjon artylerii lekkiej został sformowany zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, w dniach 24 – 27 sierpnia 1939, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym w czasie od A+60 do A+72[1]. Jednostką mobilizującą był 17 pułku artylerii lekkiej w Gnieźnie[2].

Dywizjon był jednostką artylerii odwodu Naczelnego Wodza uzbrojoną w dwanaście 75 mm armat wz. 1897. Zgodnie z planem operacyjnym „Zachód” pododdział został przydzielony Armii „Poznań”.

W kampanii wrześniowej 1939 jednostka nie wystąpiła w pełnym składzie. Dowódca armii, generał dywizji Tadeusz Kutrzeba podporządkował 67 dal bez 3 baterii dowódcy 26 Dywizji Piechoty, natomiast 3 baterię przydzielił 7 batalionowi strzelców i oba pododdziały podporządkował dowódcy 14 Dywizji Piechoty.

67 dal w kampanii wrześniowej

[edytuj | edytuj kod]

Walki dywizjonu

[edytuj | edytuj kod]

O świcie 1 września 3 bateria 67 dal znajdowała się na stanowiskach w rejonie miasta Skoki wraz z 7 batalionem strzelców, który na pozycji osłonowej 14 DP na odcinku północno-zachodnim organizował obronę linii rzeki Wełnianki. 67 dywizjon artylerii lekkiej, bez 3 baterii wieczorem 1 września został załadowany do transportów kolejowych i w nocy 1/2 września wyjechał z Gniezna do rejonu Kcyni. Po wyładowaniu się został podporządkowany dowódcy 26 DP i przegrupował się na południe od Nakła. 67 dal przez cały okres walk był w składzie dwóch baterii, gdyż 3 bateria walczyła oddzielnie. Działając na prawym skrzydle dywizji w pobliżu Noteci, 67 dal ostrzeliwał w dniach 2 września kolumny niemieckie, maszerujące północnym brzegiem Noteci na Bydgoszcz[2]. Nocą 3/4 września 67 dal wraz z 26 DP przeszedł w rejon Władysławowo, Wąsocz. Rano 4 września 67 dal znajdował się na pozycji przejściowej obrony Armii „Poznań”. Ponownym marszem nocnym 4/5 września dywizjon zajął stanowiska ogniowe, na pozycji żnińskiej. Rano 5 września zajął stanowiska na odcinku „Łabiszyn” z zadaniem wsparcia obrony piechoty 26 DP na tym odcinku w rejonie Kołaczkowo, Drogosław, Kanał Notecki[3]. Po południu 5 września wraz z 26 DP dywizjon wszedł w skład Armii „Pomorze”. Ponownym nocnym marszem 67 dal przegrupował się w rejon Łabiszyna. Od rana 6 września 67 dywizjon zajmował stanowiska ogniowe na odcinku Oddziału Wydzielonego w rejonie Łabiszyna, jego zadaniem była osłona wycofania się 26 DP w rejon Inowrocław, Pakość, Barcin. Po zmroku wraz z oddziałami piechoty w składzie OW 67 dal wycofał się w rejon Inowrocławia. Od 7 do 10 września dywizjon podjął marsz z Inowrocławia przez Radziejów Kujawski, Lubraniec do rejonu Przedacz, Cetta. 10 września wieczorem 67 dal został wyłączony ze składu 26 DP i podporządkowany dowódcy Poznańskiej Brygady Obrony Narodowej, której zadaniem była osłona sił głównych Armii „Poznań” i „Pomorze”[4][5]. Pułkownik Stanisław Siuda zatrzymał dywizjon w swoim odwodzie wraz z improwizowanym pułkiem ON mjr. Mariana Kwiatkowskiego, którego zadaniem była obrona węzła drogowego Kłodawa, z kierunków: Przedecz, Sompolno, Koło i Dąbie[6]. 11 września i w nocy na 12 września Brygada pozostawała bez styczności z nieprzyjacielem. 12 września „Zgrupowanie baonów ON płk. Siudy” weszło w skład Grupy Operacyjnej gen. Tokarzewskiego[7]. Wieczorem 12 września 67 dal w składzie pułku ON mjr. Mariana Kwiatkowskiego podjął marsz w rejon Przedacz, Chodecz z zadaniem uchwycenia i utrzymania linii kolejowej w okolicach miejscowości Rybno. 13 i 14 września 67 dal wspierał pułk ON mjr. Kwiatkowskiego na pozycjach obronnych od północnego skraju Przedacza poprzez las Rogoźno po szosę Chrustowo-Chodecz. Dywizjon zajmował stanowiska w lesie na północny wschód od folwarku Muchnice. Nadal był jako odwód Zgrupowania płk. Stanisława Siudy[8]. 15 września Poznańska Brygada ON weszła w skład GO gen. Grzmota-Skotnickiego. Tego dnia do pułku ON ppłk. dypl. Franciszka Junkera została skierowana 2 bateria 67 dal. Po południu 16 września pułk ON ppłk. dypl. Junkera wraz z 2/67 dal organizował obronę Żychlina. 17 września w godzinach porannych pułk ON ppłk. dypl. Junkera wraz z 2/67 dal zostały w walce wyparte przez oddziały niemieckie z Żychlina. Wycofały się w rejon Helenowa. 18 września pułk ON ppłk. dypl. Junkera wraz z 2 baterią osłaniał i opóźniał niemieckie natarcie z Sannik na las Brzeziny, Iłów. Tego dnia w rejonie miejscowości Brzeziny resztki wszystkich baterii 67 dal walczyły w okrążeniu z oddziałami niemieckimi, atakowane przez lotnictwo niemieckie i ostrzeliwane silnie przez artylerię niemiecką. Poległo wielu żołnierzy wśród nich ppor. Wacław Roeher z 1 baterii. Większość dostała się do niemieckiej niewoli. Nielicznym grupkom udało się dostać do Puszczy Kampinoskiej i dotrzeć w następstwie do Warszawy lub Modlina[9].

Walki 3 baterii

[edytuj | edytuj kod]

2 września w rejonie miasta Skoki wraz z 7 batalionem strzelców została podporządkowana dowództwu Podolskiej Brygady Kawalerii, która przejęła odcinek i zadania osłony Poznania od 14 DP. Wieczorem 3 września bateria wraz 7 bs przeszła w podporzadkowanie 26 DP i wykonała nocny marsz w rejon folwarku Paryż, Juncewo, Janowiec. Rano 4 września 3/67 dal znajdowała się na pozycji przejściowej obrony Armii „Poznań”. Ponownym marszem nocnym 4/5 września bateria zajęła stanowiska ogniowe, na pozycji żnińskiej. Rano 5 września zajęła stanowiska na odcinku „Parlin” z zadaniem wsparcia obrony 7 bs i 43 kompanii kolarzy ze składu 26 DP pomiędzy jeziorami Wiecanowskim i Chomiąskim oraz dozorowania odcinka Wieniec-Suchorzewo[3]. Na tej pozycji pozostawała również 6 września. 7 września 3/67 dal wykonała 45 kilometrowy marsz z 7 bs do Teodorowa pod Sompolnem. Wieczorem 7 września 3 bateria wraz 7 bs ponownie weszła w skład Podolskiej BK[2]. W nocy 7/8 września wraz z 7 bs przegrupowała się do lasu Ladorudź na północ od Dąbia. 8 września gen. Kutrzeba włączył 7 bs z 3/67 dal w skład nowo utworzonej Grupy Operacyjnej Kawalerii gen. Grzmota-Skotnickiego, której zadaniem było natarcie 9 września na WartkowiceParzęczew, w celu wyjścia na tyły przeciwnika związanego natarciem 25 DP[10]. Przed świtem 9 września oba pododdziały przemaszerowały do rejonu leśniczówka LadorudzLadorudzek[11]. Tego samego dnia około godz. 22.00, działając z rozkazu dowódcy grupy, gen. bryg. Grzmota-Skotnickiego 7 bs majora Józefa Szula zajął bez walki las Rożniatów, około 4 km na południe od Dąbia[12]. 10 września ok. godz.16.00 3/67 dal i 7 bs dotarły z Rożniatowa do Wartkowic, a następnie zluzowały szwadron 4/14 pułku ułanów na pozycjach obronnych w rejonie skrzyżowania w Gostkowie. 11 września ok. godz.7.00 major Szul otrzymał rozkaz natychmiastowego marszu na Parzęczew. Dowódca batalionu pozostawił w dworze Gostków 2 kompanię strzelecką w celu opóźniania przeciwnika, a z resztą batalionu udał się w kierunku Parzęczewa[5]. Po odejściu batalionu 2 kompania strzelecka została zaatakowana przez niemiecki 360 pp z 221 DP. 2 kompania ppor. Kazimierza Kozioła broniła się we dworze Gostków, a następnie wycofała przez Białą Górę w kierunku Wierzbówki. Niemcy w sile jednego batalionu zajęli Białą Górę. Dowódca grupy powiadomiony o tej walce przez majora Szula polecił mu zawrócić i odeprzeć nieprzyjaciela na Wartkowice lub opóźnić jego napór na Parzęczew i Łęczycę[13]. Po rozpoznaniu, że niemiecki batalion zamierza wykonać natarcie w rejon Wierzbówki, mjr Józef Szul 12 września o godz. 8.00 przy silnym wsparciu 3/67 dal wykonał uprzedzające natarcie na Białą Górę. Zaskoczony niemiecki 375 pp częściowo się rozproszył i wycofał się z dużymi stratami. Strzelcy 7 batalionu zajęli z Białą Górę, ponieśli jednak również wysokie straty. Późnym popołudniem przy wsparciu 3 baterii 7 bs wykonał natarcie na wzg.119,7, jednak osłabiony porannym szturmem batalion, nie przełamał obrony niemieckiej i natarcie załamało się. Wieczorem 7 bs z 3/67 dal przemaszerował przez Sierpów, Łęczycę, Topolę Królewską i dotarły o świcie 13 września do m. Chrząstówek[14][8].

 Osobny artykuł: Bitwa nad Bzurą.

14 września bateria 3/67 dal i 7 bs wyszły z podporządkowania Podolskiej BK i zostały bezpośrednio podporządkowane dowódcy GO gen. Stanisławowi Grzmot-Skotnickiemu, który przegrupował je na linię Ktery-Kutno, gdzie do godz. 19.00 prowadziły działania opóźniające. W nocy 15/16 września 7 bs z 3/67 dal został przegrupowany do obrony linii rzeki Ochni w rejonie wsi Kaszewy Kościelne. W nocy 16/17 września siły główne GO przegrupowały się do rejonu Luszyn, Model, gdzie dotarły ok. 9.00 17 września. W trakcie marszu były wielokrotnie bombardowane przez lotnictwo niemieckie i ostrzeliwane przez artylerię. 17 września w godzinach popołudniowych na oddziały grupy gen. Grzmota-Skotnickiego w rejonie Luszyn, Model wyszło niemieckie natarcie. Po walkach obronnych ok. godz.18.00 rozpoczęto odwrót poprzez Lubików, Osmolin, Byki, Wszeliwy, Kaptury, Brzozów Stary. Bateria 3/67 dywizjonu wycofywała się w kolumnie głównej grupy. 18 września o świcie GO gen. bryg. Stanisława Grzmota-Skotnickiego dotarła wraz z 3 baterią dotarło do rejonu Brzozów, Zalesie i znalazła się w okrążeniu w rejonie Bud Iłowskich, tam po południu 18 września uległy rozproszeniu i rozbiciu w ogniu artylerii niemieckiej[9].


Organizacja wojenna i obsada personalna dywizjonu

[edytuj | edytuj kod]

Dowództwo[15][16][17]

  • dowódca dywizjonu – kpt. Stefan Koźniewski
  • adiutant – ppor. rez. Kazimierz Łukowiak[b]
  • oficer zwiadowczy – ppor. rez. Antoni Mikołaj Świnarski, ppor. rez. Józef Piotr Mykowski[17]
  • podoficer zwiadowczy – kpr. pchor. rez. Alojzy Piotrowski[18]
  • oficer obserwacyjny – ppor. Włodzimierz Gniłka[19]
  • oficer łączności – por. rez. inż. Antoni Linke[c]
  • oficer łącznikowy do piechoty – ppor. rez. mgr Józef Gutowski[d]
  • oficer gospodarczy – ppor. rez. Maks Antoni Ortmann[e]
  • oficer żywnościowy – ppor. rez. Amandus Józef Fengler[f]
  • lekarz – ppor. rez. lek. Jan Masełkowski
  • szef kancelarii – st. ogn. Franciszek Woźniak

1 bateria

  • dowódca baterii – por. Józef Owczarek[g]
  • oficer zwiadowczy – ppor. rez. Wacław Roehr[h]
  • oficer ogniowy – ppor. Stanisław Kościelak
  • dowódca I plutonu – ppor. rez. Wincenty Jałoszyński
  • dowódca II plutonu – ppor. rez. Wiesław Kurowski
  • szef baterii – plut. Wiktor Jankowski

2 bateria

  • dowódca baterii – por. Zbigniew Frej
  • oficer zwiadowczy – ppor. rez. mgr Antoni Wargoś
  • oficer ogniowy – por. rez. Witold Alfons Misterek[i]
  • dowódca I plutonu – ppor. rez. Janusz Szczęsny Świniarski
  • dowódca II plutonu – ppor. rez. Stefan Napierała
  • szef baterii – st. ogn. Jan Górny

3 bateria

  • dowódca baterii – por. Jan Szantyr
  • oficer zwiadowczy - ppor. Jerzy Kuczewski
  • oficer ogniowy – por. rez. Zbigniew Antoni Piński
  • dowódca I plutonu – ppor. rez. Bogdan Tułodziecki
  • dowódca II plutonu - ppor. rez. Tadeusz Trauczyński
  • szef baterii – ogn. Antoni Walczak

kolumna amunicyjna

  • dowódca kolumny – por. rez. Franciszek Pawuła[j]

Zobacz szczegółową organizację wojenną dywizjonu artylerii lekkiej w Organizacja wojenna pułku artylerii lekkiej w 1939.

  1. W skład Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej wchodziło wojsko, czyli wojska lądowe i marynarka wojenna.
  2. Rocznik oficerski rezerw 1934 s. 148, 629 Kazimierz Łukowiak ur. 10 lipca 1902, podporucznik ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1930 w korpusie oficerów rezerwy artylerii, w 1934 pozostawał na ewidencji PKU Poznań Miasto i posiadał przydział mobilizacyjny do 17 pal.
  3. Karol Galster, Księga pamiątkowa ... s. 326 oraz Piotr Bauer i Bogusław Polak, Armia „Poznań” 1939 s. 172. Dwaj ostatni autorzy w wydanej cztery lata wcześniej pracy podali, że oficerem łączności 67 dal był ogn. Józef Tomczak. Jest to ewidentne przeoczenie ponieważ Antoni Linke został wymieniony na s. 323 i 507, jako autor relacji z przebiegu kampanii wrześniowej. Według Rocznika oficerskiego rezerw 1934 s. 145, 626 inżynier Antoni Linke urodził się 22 maja 1902 r., był podporucznikiem ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 w korpusie oficerów rezerwy artylerii, w 1934 posiadał przydział mobilizacyjny do 14 pal.
  4. Rocznik oficerski rezerw 1934 s. 153, 629 Józef Gutowski, ur. 9 kwietnia 1910, podporucznik ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 w korpusie oficerów rezerwy artylerii, w 1934 pozostawał na ewidencji PKU Ciechanów i posiadał przydział mobilizacyjny do 17 pal.
  5. Rocznik oficerski rezerw 1934 s. 151, 651 Maks Antoni Ortmann, ur. 1 stycznia 1908, podporucznik ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 w korpusie oficerów rezerwowych artylerii, w 1934 pozostawał na ewidencji PKU Poznań Miasto i posiadał przydział mobilizacyjny do 8 pac. Piotr Bauer, Bogusław Polak, Armia „Poznań” 1939 s. 172 podali, że oficerem gospodarczym dyonu był Antoni Ortman.
  6. Rocznik oficerski rezerw 1934 s. 147, 650 Amandus Józef Fengler ur. 13 sierpnia 1908, podporucznik ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1930 w korpusie oficerów rezerwowych artylerii, w 1934 pozostawał na ewidencji PKU Ciechanów i posiadał przydział mobilizacyjny do 7 pac. Piotr Bauer, Bogusław Polak, Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939 s. 498 podali, że ppor. Fengler miał na imię Amadeusz.
  7. Józef Owczarek ur. 9 lutego 1909, podporucznik ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1933 i 86. lokatą w korpusie oficerów zawodowych artylerii, po promocji przydzielony do 17 pal.
  8. Rocznik oficerski rezerw 1934 s. 156, 629 Wacław Roehr ur. 27 sierpnia 1911, podporucznik ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1933 w korpusie oficerów rezerwy artylerii, w 1934 pozostawał na ewidencji PKU Gniezno i posiadał przydział mobilizacyjny do 17 pal.
  9. Rocznik oficerski rezerw 1934 s. 146, 660 Witold Alfons Misterek ur. 12 września 1903, podporucznik ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1929 w korpusie oficerów rezerwy artylerii, w 1934 pozostawał na ewidencji PKU Poznań Miasto i posiadał przydział mobilizacyjny do 7 dak.
  10. Rocznik oficerski rezerw 1934 s. 154, 629 Franciszek Pawuła ur. 2 sierpnia 1909, podporucznik ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1933 w korpusie oficerów rezerwy artylerii, w 1934 pozostawał na ewidencji PKU Jarocin i posiadał przydział mobilizacyjny do 17 pal.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 283.
  2. a b c Galster 1975 ↓, s. 326.
  3. a b Dymek 2012 ↓, s. 32.
  4. Ciechanowski 1983 ↓, s. 296.
  5. a b Dymek 2012 ↓, s. 34.
  6. Bauer i Polak 1982 ↓, s. 322.
  7. Ciechanowski 1983 ↓, s. 301-302.
  8. a b Dymek 2012 ↓, s. 35.
  9. a b Dymek 2012 ↓, s. 36.
  10. Bauer i Polak 1982 ↓, s. 241.
  11. Piotr Bauer, Bogusław Polak, Armia "Poznań" w wojnie obronnej 1939 s. 246 podaje nazwy Ładorudź i Ładorudzek.
  12. Bauer i Polak 1982 ↓, s. 262, 288.
  13. Bauer i Polak 1982 ↓, s. 316.
  14. Bauer i Polak 1982 ↓, s. 350.
  15. Bauer i Polak 1982 ↓, s. 498-499.
  16. Rezmer 1992 ↓, s. 521.
  17. a b Dymek 2012 ↓, s. 37.
  18. Alojzy Piotrowski. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.15939 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-12-09].
  19. Bauer i Polak 1982 ↓, s. 171.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Piotr Bauer, Bogusław Polak, Armia "Poznań" 1939, Krajowa Agencja Wydawnicza, Poznań 1987, ISBN 83-03-01788-8.
  • Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1983. ISBN 83-11-06793-7.
  • Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914-1939. Londyn: Nakładem Koła Oficerów Artylerii Polskiej na Obczyźnie, 1975.
  • Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
  • Ludwik Głowacki: 17 Wielkopolska Dywizja Piechoty w kampanii 1939 roku. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1969.
  • Piotr Bauer, Piotr Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1982. ISBN 83-210-0385-0.
  • Przemysław Dymek: 17 Pułk Artylerii Lekkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 132. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2012. ISBN 978-83-62046-37-9.