Ałmaty

Ałmaty
Алматы
Herb	Flaga
Państwo	Kazachstan
Obwód	ałmacki (wchodzi w skład, administracyjnie niezależne)
Zarządzający	Jerbołat Dosajew
Powierzchnia	683,5 km²
Wysokość	785 m n.p.m.
Populacja (2023); • liczba ludności; • gęstość	; 2 211 198; 3163 os./km²
Nr kierunkowy	+7 727
Kod pocztowy	050000 – 050063
Tablice rejestracyjne	02, A
	Położenie na mapie Kazachstanu Ałmaty
	43°16′39″N 76°53′45″E/43,277500 76,895833
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Ałmaty, Ałma-Ata (kaz. Алматы, ros. Алматы lub Алма-Ата) – największe miasto Kazachstanu, położone w południowo-wschodniej części kraju, na wysokości ok. 700 m n.p.m. u podnóża Zailijskiego Ałatau (Tienszan), w pobliżu granicy z Kirgistanem, na terenie charakteryzującym się dużą aktywnością sejsmiczną. Miasto stanowi główny ośrodek przemysłowy, kulturalny i naukowy Kazachstanu: znajduje się w nim Akademia Nauk oraz liczne uczelnie. W latach 1991–1997 pierwsza stolica niepodległego Kazachstanu.

Nazwa miasta

od 1854 – Zailijskoje (rosyjski fort)
od 1867 – Wierny (Ве́рный)
od 1921 – Ałma-Ata (Алма-Ата, co można tłumaczyć jako „ojciec jabłek”, przy czym nazwą w języku kazachskim było Алматы).
od 1993 – Ałmaty (Алматы). Po uzyskaniu niepodległości przez Kazachstan władze państwowe podjęły w 1993 roku decyzję o przyjęciu formy „Ałmaty” jako urzędowej nazwy kazachskiej, także w języku rosyjskim^[3]. W Rosji ta zmiana nie została zaakceptowana i stosowana jest nazwa Алма-Ата.

Według zaleceń Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej, przyjętych podczas 73. posiedzenia^[4] (5 września 2012), nazwa Ałmaty to główna polska nazwa miasta, nazwą wariantową pozostaje zaś Ałma-Ata. Nie ustalono jednoznacznie tego, czy egzonim winien podlegać deklinacji. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych nie zajmuje w tej sprawie określonego stanowiska. Urzędnicy z Ministerstwa Spraw Zagranicznych i z Ambasady RP w Astanie nie odmieniają tej nazwy^[5], natomiast Wielki słownik ortograficzny wydany przez Wydawnictwo Naukowe PWN podaje dopełniacz Ałmatów^[6].

Historia

Na trasie starego Jedwabnego Szlaku w 1854 r. Rosjanie założyli twierdzę Zailijskie (Zailijskoje, to znaczy znajdujące się za rzeką Ili) z 470 żołnierzami i oficerami załogi, wokół której zaczęła wyrastać osada. W 1867 r. liczyła 10 tys. mieszkańców, została przemianowana na Wierny (Wiernyj, tzn. „wierny, oddany”) i uzyskała prawa miejskie. W 1921 przeprowadzono derusyfikację nazwy na rzecz Ałma-Ata, ale forma ortograficzna różniła się od tej, którą stosowano w języku kazachskim. W 1927 r. przeniesiono z Kyzyłordy do Ałma-Aty stolicę będącej w składzie Rosji Radzieckiej kazachskiej republiki autonomicznej. W 1929 r. miasto miało 45 tys. mieszkańców. Rozwinęło się szybko po doprowadzeniu linii kolei turkiestańsko-syberyjskiej. Zostało stolicą wyodrębnionej w 1936 r. z republiki rosyjskiej Kazachskiej SRR, a później niepodległego Kazachstanu. Za czasów radzieckich Kazachstan był regionem, gdzie wysyłano ludność polską z Ukrainy i Białorusi, co spowodowało obecność w mieście gminy polskiej.

W 1993 r. władze Kazachstanu przyjęły jako urzędową kazachską formę nazwy miasta Ałmaty (Алматы). W 1997 r. miasto straciło status stolicy na rzecz ówczesnej Akmoły, której nazwę w 1998 r. zmieniono na Astana^[7] i która ulokowana jest znacznie bardziej w centrum Kazachstanu niż Ałmaty.

1 grudnia 2011 otwarto pierwszy odcinek metra.

Ałmaty ubiegało się o organizację zimowych igrzysk olimpijskich w 2014 r., jednak kandydatura ta odpadła w pierwszym etapie wyboru. Miasto ubiegało się także o organizację zimowych igrzysk olimpijskich w 2022 r., jednak podczas sesji MKOl 31 lipca 2015 w Kuala Lumpur zdecydowano, że imprezę zorganizuje Pekin.

W dniach od 29 stycznia do 8 lutego 2017 Ałmaty było gospodarzem 28. Zimowej Uniwersjady.

Zabytki

sobór Wniebowstąpienia Pańskiego z 1907^[8]
Budynek Kazachskiego Narodowego Teatru Opery i Baletu im. Abaja(inne języki) (Abaja Kunanbajewa) z 1934 w stylu socrealistycznym.

Transport

Z tym tematem związana jest kategoria: Transport w Ałmaty.

Autobusy (od 1929)
Tramwaje w Ałmaty (od 1937)
Trolejbusy w Ałmaty (od 1944)
Ałmaty-1 – dworzec kolejowy przeznaczony jest dla pociągów tranzytowych z rosyjskiej Syberii
Ałmaty-2 – dworzec kolejowy centralny
Port lotniczy Ałmaty
Metro w Ałmaty (budowane od 1984, otwarte 1 grudnia 2011)

Planuje się budowę trasy szybkiego tramwaju oraz wydzielonej trasy autobusowej (tramwaj szynowy).

Kultura i sztuka

Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Religia

17 maja 2003 papież podniósł Apostolską Administraturę w Ałmaty do rangi diecezji pod wezwaniem Świętej Trójcy, wchodzącej w skład metropolii w Astanie. Drugim ordynariuszem został hiszpański misjonarz – José Luís Mumbiela Sierra[10].
Osobny artykuł: Diecezja Ałmaty.

Mieszkańcy Ałmaty to przeważnie muzułmanie lub prawosławni. Ci pierwsi w większości to Kazachowie, prawosławni to głównie Rosjanie.

Sport

Z tym tematem związana jest kategoria: Sport w Ałmaty.

HK Ałmaty – klub hokejowy
CSKA Ałmaty – klub piłkarski
Dinamo Ałmaty – klub piłkarski
Dostyk Ałmaty – klub piłkarski
FK Ałmaty – klub piłkarski
Kajrat Ałmaty – klub piłkarski
Megasport Ałmaty – klub piłkarski
Namys Ałmaty – klub piłkarski
Stadion Centralny w Ałmaty – stadion wielofunkcyjny
Gornyj Gigant – kompleks skoczni narciarskich

Niedaleko miasta na wysokości 1691 m n.p.m. znajduje się kompleks sportowy Medeo (kaz. Медеу Спорт Кешені), który jest najwyżej położonym lodowiskiem na świecie.

Media

Wieża telewizyjna w Ałmaty

Ludzie urodzeni w Ałmaty

Kasym-Żomart Tokajew – kazachski dyplomata i polityk, były dyrektor generalny biura ONZ w Genewie, były premier i przewodniczący Senatu, obecnie prezydent Kazachstanu
Rusłana Korszunowa – pochodząca z Kazachstanu modelka
Dmitrij Strelnikoff – mieszkający w Polsce rosyjski pisarz, biolog, podróżnik i dziennikarz
Jerżan Kazychanow – kazachski polityk, minister spraw zagranicznych w latach 2011–2012
Julia Pogrebińska – polska aktorka
Karina Abdullina – kazachska piosenkarka
Gülżan Mołdażanowa – rosyjska przedsiębiorczyni
Władimir Żyrinowski – rosyjski polityk, deputowany do Dumy Państwowej i jej wiceprzewodniczący, prawnik, doktor nauk filozoficznych
Danelija Tuleszowa – reprezentantka Kazachstanu w 16. Konkursie Piosenki Dla Dzieci w 2018