Adam Szewczyk (biolog)

Adam Michał Szewczyk

Adam Szewczyk
Data i miejsce urodzenia	24 grudnia 1960 Wrocław
Profesor nauk biologicznych
Specjalność: bioenergetyka
Doktorat	1989 Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN
Habilitacja	1998 Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN
Profesura	2004
Praca naukowa
Instytut	Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN
Stanowisko	profesor zwyczajny

Adam Szewczyk (ur. 24 grudnia 1960 we Wrocławiu) – polski profesor nauk biologicznych, pracownik naukowy i były dyrektor Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN w Warszawie.

Życiorys

W 1984 ukończył studia na Wydziale Chemii Uniwersytetu Warszawskiego. Stopień doktora nauk biologicznych uzyskał w 1989 na podstawie pracy Oczyszczanie i charakterystyka mitochodrialnego transportera kwasów dikarboksylowych napisanej pod kierunkiem Macieja J. Nałęcza w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, tam w 1998 otrzymał stopień doktora habilitowanego. W 2004 roku uzyskał tytuł profesora nauk biologicznych. Przebywał na stażach naukowych na Uniwersytecie w Bernie (Szwajcaria), Université de Nice – Sophia Antipolis (Francja) oraz Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa w Baltimore (USA).

W 2004 r. był sekretarzem komitetu organizacyjnego 29. Kongresu Federacji Europejskich Towarzystw Biochemicznych (FEBS) w Warszawie, a w 2019 r. wiceprzewodniczącym komitetu organizacyjnego 44. Kongresu FEBS w Krakowie. W 2010 roku był współorganizatorem 16th European Bioenergetics Conference (EBEC), która odbywała się w Warszawie. W 2023 roku był członkiem Komitetu naukowego 5-tego Kongresu Bio, który odbył się w Szczecinie. Pomysłodawca i współorganizator konferencji „Mitochondrion”, odbywających się od 2008 r. W dniach 20/21 czerwca 2023 r. odbyła się (na platformie ZOOM) dziesiąta edycja konferencji MITOCHONDRION. Współorganizator konferencji Jędrzej Śniadecki Memorial Conference „Frontiers in Molecular Life Sciences”, która odbyła się dniach 23–25 maja 2023 roku w Wilnie.

Od 2017 roku współorganizuje projekty Art & Science w Instytucie Biologii Doświadczalnej PAN: „Obrazowanie biologiczne: inspiracje niewidzialnym światem” (Mikołajki Stacja Badawcza Instytutu Nenckiego PAN, 2017), „Sztuka bioróżnorodności” (Boska Dolina k/Rzeszowa, 2018), „Siła struktur biologicznych” (Przeworsk, 2019), „Sztuka powstania życia” (2020/2021, on line) oraz „Sztuka apoptozy” (2023, on line). Współorganizator Przeworskich Spotkań Artystyczno-Naukowych w 2023 roku. Pomysłodawca stworzenia „Nencki Art Collection” kolekcji sztuki współczesnej Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN.

W 2005 roku otrzymał tytuł „Ambasador Kongresów Polskich” przyznawany przez Polską Organizację Turystyczną. W 2017 roku Komitet Wykonawczy FEBS uhonorował Adama Szewczyka Dyplomem Honorowym, za wybitne zasługi na rzecz Federacji, a w szczególności za 9 lat pełnienia funkcji Koordynatora Kongresów (Congress Counselor) FEBS. W czerwcu 2022 został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności. W czerwcu 2024 roku został laureatem Nagrody im. Jana Dembowskiego za popularyzację nauki, a w szczególności za organizację projektów z pogranicza nauki i sztuki. W 2024 roku znalazł się w rankingu najczęściej cytowanych naukowców "World Top 2% Scientists" opracowanego przez Stanford University oraz Elsevier.

Działalność naukowa

Zainteresowania naukowe Adama Szewczyka są związane z kierowaną przez niego Pracownią Wewnątrzkomórkowych Kanałów Jonowych (od 1999) i dotyczą wewnątrzkomórkowych kanałów jonowych, zwłaszcza związanych z funkcjonowaniem mitochondriów i możliwością wbudowywania kanałów do sztucznych błon lipidowych. Prowadzone badania dotyczą głównie mitochondrialnych kanałów potasowych. W latach 2007–2009 realizował projekt „Uszkodzenie neuronów w epilepsji: funkcjonalna rola mitochondriów” finansowany w ramach polsko-niemieckiej współpracy w dziedzinie nauk neurobiologicznych (program Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Federalnego Ministerstwa Edukacji i Badań RFN) wspólnie z prof. Wolframem S. Kunzem (Uniwersytet w Bonn). W latach 2012–2016 realizował, wspólnie z firmą Dr Irena Eris, projekt w ramach Programu Badań Stosowanych INNOTECH organizowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju „Od mitochondriów do innowacyjnych kosmetyków o działaniu protekcyjnym”. Urząd Patentowy RP 12 marca 2018 roku przyznał patent nr P.416041 na wynalazek pt. „Zastosowanie naryngeniny i preparatu zawierającego naryngeninę oraz sposób spowalniania, przeciwdziałania i zapobiegania procesowi powstawania plam bielaczych skóry”, który był podstawą nowego dermokosmetyku z serii Pharmaceris V. Dodatkowo projekt doprowadził do wprowadzania na rynek kosmetyków serii AUTHORITY firmy Dr Irena Eris, które zostały nagrodzone w 2019 roku w konkursie „Doskonałość Roku” magazynu Twój STYL. Uzyskał finansowanie 2 projektów NCN: „Regulacja mitochondrialnych kanałów potasowych przez gazowe przekaźniki informacji: NO, CO oraz H₂S”, OPUS 9, 2016–2020 i „Regulowane światłem mitochondrialne kanały potasowe: poszukiwanie nowych mechanizmów cytoprotekcyjnych?” MAESTRO, 2020–2024. W 2024 roku uzyskał finansowanie projektu NCN OPUS 26 "Udział mitochondrialnych kanałów potasowych w regulacji starzenia komórkowego".

Wypromował co najmniej 7 doktorów. Opublikował >160 artykułów naukowych indeksowanych w bazie Scopus (stan na październik 2024), które były cytowane ponad 6500 razy.

Pełnione funkcje w instytucjach krajowych i międzynarodowych

• Sekretarz, członek zarządu, wiceprezes, a od 2022 prezes Polskiego Towarzystwa Biochemicznego.
• Członek Rady Naukowej Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN kadencji 2007–2010, 2011–2014 i 2015–2018.
• Członek Rady Naukowej Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN kadencji 2011–2014, 2015–2018, 2019–2022 (zastępca przewodniczącego) i 2023–2026 (zastępca przewodniczącego).
• Członek Rady Naukowej Instytutu Farmakologii PAN kadencji 2023–2026.
• Członek Rady Naukowej Instytut Chemii Fizycznej PAN kadencji 2023–2026.
• Członek Rady Fundatorów Fundacji Marcelego Nenckiego Wspierania Nauk Biologicznych.
• Sekretarz Rady Fundacji Marcelego Nenckiego Wspierania Nauk Biologicznych.
• Członek Międzynarodowego Komitetu Doradczego w Instytucie Fizjologii CAS w Pradze.
• Przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN kadencji 2019–2022.
• Były Wiceprzewodniczący Wydziału II Nauk Biologicznych PAN.
• Członek Komitetu Biologii Molekularne Komórki PAN kadencji 2020–2023 oraz 2024-2027.
• Były Członek FEBS Finance Committee oraz FEBS Congress Counselor.
• Dyrektor Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN 2008–2018.
• Były członek Komitetu Biochemii i Biofizyki PAN (w którym był członkiem prezydium).
• Członek Rady Redakcyjnej czasopisma Postępy Biochemii.
• Przewodniczący Sekcji Bioenergetyki Polskiego Towarzystwa Biochemicznego
• Członek komisji stypendialnej Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w programie „160 stypendiów na 160 lat TZSP”.
• Były członek Komitetu Narodowego do spraw Współpracy z Międzynarodową Radą Nauki (ISC).
• Były Przewodniczący Komitetu Narodowego do spraw Współpracy z Międzynarodową Unią Nauk Biologicznych (IUBS).
• Członek zespołu ds. Nagród Prezesa Rady Ministrów kadencji 2024-2028.

Wybrane publikacje

Książki

• KrzysztofK. Dołowy KrzysztofK., AdamA. Szewczyk AdamA., SławomirS. Pikuła SławomirS., Błony biologiczne, Katowice: „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, 2003, ISBN 83-7164-295-4, OCLC 749578657 . Brak numerów stron w książce

Artykuły

• D.D. Boscoboinik D.D. i inni, Inhibition of cell proliferation by alpha-tocopherol. Role of protein kinase C, „Journal of Biological Chemistry”, 266 (10), 1991, s. 6188–6194, PMID: 2007576 [dostęp 2017-07-07] . (>450 cytowań do 2023 roku)
• M.M. Müller M.M. i inni, ATP-sensitive K⁺ channels in insulinoma cells are activated by nonesterified fatty acids, „Biochemistry”, 31 (19), 1992, s. 4656–4661, DOI: 10.1021/bi00134a017, PMID: 1581315  (ang.).
• A.A. Szewczyk A.A., E.E. Marbán E.E., Mitochondria: a new target for K channel openers?, „Trends in Pharmacological Sciences”, 20 (4), 1999, s. 157–161, DOI: 10.1016/s0165-6147(99)01301-2, PMID: 10322501  (ang.).
• AdamA. Szewczyk AdamA., LechL. Wojtczak LechL., Mitochondria as a pharmacological target, „Pharmacological Reviews”, 54 (1), 2002, s. 101–127, DOI: 10.1124/pr.54.1.101, PMID: 11870261  (ang.).
• S. MoeinS.M. Moghimi S. MoeinS.M. i inni, A two-stage poly(ethylenimine)-mediated cytotoxicity: implications for gene transfer/therapy, „Molecular Therapy”, 11 (6), 2005, s. 990–995, DOI: 10.1016/j.ymthe.2005.02.010, PMID: 15922971 . (>880 cytowań do 2023 roku)
• BoguszB. Kulawiak BoguszB., AdamA. Szewczyk AdamA., Current Challenges of Mitochondrial Potassium Channel Research, „Frontiers in Physiology”, 13, 2022, art. nr 907015, DOI: 10.3389/fphys.2022.907015, PMID: 35711307, PMCID: PMC9193220 .
• IldikoI. Szabo IldikoI., AdamA. Szewczyk AdamA., Mitochondrial Ion Channels, „Annual Review of Biophysics”, 52, 2023, s. 229–254, DOI: 10.1146/annurev-biophys-092622-094853, PMID: 37159294 [dostęp 2023-06-01]  (ang.).