Kantonoj de Svislando

Svislando dividiĝas en 26 kantonojn, kiuj estas jure la federaciaj ŝtatoj de la svisa konfederacio.

Organizo

Ĉiu kantono havas propran konstitucion kaj aŭtoritatojn leĝodonan, plenuman kaj jurisdikcian. Ĉiu kantono havas ankaŭ unuĉambran parlamenton (kantona konsilio) kun inter 49 kaj 180 parlamentanoj. La kantona registaro konsistas el kvin aŭ sep membroj, depende de la kantono.

Kompetencoj de la svisaj kantonoj

administra divido de Svislando

Publikaj aferoj, kiujn regulas nek la svisa konstitucio nek iu konfederacia leĝo, apartenas al la instanceco de la kantonoj. Al ili apartenas:

• ŝtata organizo
• lerneja sistemo
• publika sano (parte)
• plana kaj konstrua juroj (parte)
• polico
• tribunala regularo (parte)
• civilprocesleĝaro
• notaria regularo
• kantona kaj komunuma impostaj regularoj

Ĉar la konfederacio havas kunrajtojn en multaj el tiuj kampoj, ofte ekestas instanceca konflikto.

Kantonoj povas cedi al siaj komunumoj certan aŭtonomecon, kies formo varias inter la kantonoj.

En du kantonoj (Glaruso kaj Apencelo) la civitanaro decidas en publika kunveno (landkomunumo) pri siaj kantonaj reprezentantoj kaj pri faktaj demandoj. En ĉiuj aliaj kantonoj ekzistas nur ordinaraj balotoj.

Historio

En la historio de Svislando la rolo de la kantonoj pasis grandan evoluon. En la Svisa Ĵurkomunumo, kiu unue ek de 1291 konsistis el la tri prakantonoj (Urio, Ŝvico kaj Untervaldo aliĝis en la 16-a jarcento la urbaj ŝtatoj Zuriko, Berno, Lucerno, Zugo kaj la kampara kantono Glaruso, kiuj formis la Ok Malnovajn Lokojn. Al tiuj poste aliĝis pliaj kvin lokoj. Aliaj lokoj alvenis al Svislando per milita ekspansio. Ĝis la Helveta Revolucio en 1798 tiuj kantonoj fakte ne formis konfederacion sed lozan ligon de sendependaj ŝtatoj unuflanke kaj de komune kontrolataj kolonioj aliflanke. En la Helveta Respubliko sub la franca influo estis formita tuta serio de novaj kantonoj kiel la Kantono Linth, la Kantono Baden aŭ la Kantono Säntis. En la mediacia konstitucio post la malfondo de la Helveta Respubliko la plej multaj de tiuj malnovaj kantonoj denove malaperis. Dum estis fonditaj aliflanke novaj kantonoj kiel Kantono Sankt-Galo. Sian hodiaŭan formon Svislando ricevis per la kreo de la Svisa Konfederacio en la jaro 1848. En 1971 post longa disputo estis per secesio de Kantono Berno kreita la plej juna svisa kantono, nome Kantono Ĵuraso.

Listo de la svisaj kantonoj

ISO / aŭtokodo	blazono	kantono	aliĝo	ĉefurbo	loĝantoj 1	areo 2	loĝantoj per km² – 3	komunumoj5	lingvoj
ZH		Zuriko	1351	Zuriko	a1272600 1'272'600 (1)	a0001729 1'729 (7)	a0000729 729 (3)	a0000171 171	germana
BE		Berno	1353	Berno	a0957100 957'100 (2)	a0005959 5'959 (2)	a0000160 160 (15)	a0000398 398	germana, franca
LU		Lucerno	1332	Lucerno	a0356400< 356'400 (7)	a0001493 1'493 (9)	a0000238 238 (9)	a0000097 97	germana
UR		Urio	1291	Altdorf	a0035100 35'100 (24)	a0001077 1'077 (11)	a0000033 33 (25)	a0000020 20	germana
SZ		Ŝvico	1291	Ŝvico	a0137500 137'500 (17)	a0000908 908 (13)	a0000150 150 (16)	a0000030 30	germana
OW		Obvaldo *	1291	Sarno	a0033300 33'300 (25)	a0000491 491 (19)	a0000068 68 (22)	a0000007 7	germana
NW		Nidvaldo *	1291	Stans	a0039800 39'800 (22)	a0000276 276 (22)	a0000143 143 (18)	a0000011 11	germana
GL		Glaruso	1352	Glaruso	a0038200 38'200 (23)	a0000685 685 (17)	a0000056 56 (23)	a0000027 27 3 (ekde 2011)	germana
ZG		Zugo 8	1352	Zugo	a0106500 106'500 (18)	a0000239 239 (24)	a0000440 440 (5)	a0000011 11	germana
FR		Friburgo	1481	Friburgo	a0254000 254'000 (11)	a0001671 1'671 (8)	a0000149 149 (17)	a0000182 182	franca, germana
SO		Soloturno	1481	Soloturno	a0247900 247'900 (12)	a0000791 791 (16)	a0000313 313 (7)	a0000126 126	germana
BS		Bazelo Urba *	1501	Bazelo	a0185600 185'600 (15)	a0000037 37 (26)	a0005046 5'046 (1)	a0000003 3	germana
BL		Bazelo Kampara *	1501	Liestal	a0266100 266'100 (10)	a0000518 518 (18)	a0000513 513 (4)	a0000086 86	germana
SH		Ŝafhaŭzo	1501	Ŝafhaŭzo	a0073800 73'800 (19)	a0000298 298 (20)	a0000248 248 (8)	a0000033 33	germana
AR		Apencelo Ekstera *	1513	Herisaŭ 4	a0052600 52'600 (21)	a0000243 243 (23)	a0000217 217 (12)	a0000020 20	germana
AI		Apencelo Interna * 13	1513	Apencelo	a0015200 15'200 (26)	a0000173 173 (25)	a0000087 87 (20)	a0000006 6	germana
SG		Sankt-Galo	1803	Sankt-Galo	a0460000 460'000 (5)	a0002026 2'026 (6)	a0000227 227 (11)	a0000089 89	germana
GR		Grizono	1803	Koiro	a0187800 187'800 (14)	a0007105 7'105 (1)	a0000026 26 (26)	a0000208 208	germana, romanĉa, itala
AG		Argovio	1803	Araŭo	a0569300 569'300 (4)	a0001404 1'404 (10)	a0000403 403 (6)	a0000231 231	germana
TG		Turgovio	1803	Fraŭenfeld	a0234300 234'300 (13)	a0000991 991 (12)	a0000235 235 (10)	a0000080 80	germana
TI		Tiĉino	1803	Bellinzona	a0322300 322'300 (8)	a0002812 2'812 (5)	a0000114 114 (19)	a0000201 201	itala
VD		Vaŭdo	1803	Laŭzano	a0654100 654'100 (3)	a0003212 3'212 (4)	a0000205 205 (14)	a0000382 382	franca
VS		Valezo	1815	Sion	a0291600 291'600 (9)	a0005224 5'224 (3)	a0000055 55 (24)	a0000158 158	franca, germana
NE		Neŭŝatelo	1815	Neŭŝatelo	a0168400 168'400 (16)	a0000803 803 (15)	a0000209 209 (13)	a0000062 62	franca
GE		Ĝenevo	1815	Ĝenevo	a0430600 430'600 (6)	a0000282 282 (21)	a0001520 1'520 (2)	a0000045 45	franca
JU		Ĵuraso	1979	Delemonto	a0069100 69'100 (20)	a0000838 838 (14)	a0000082 82 (21)	a0000083 83	franca
CH		Svislando	1291	Berno	a7459100 7'459'100	a0041285 41'285	a0000174 174	a0002773 2'773	germana, franca, itala, romanĉa

Rimarkoj:

Inter krampoj ĉiam la rango. 1 stato: 31-a de decembro 2005. svisa Federacia Oficejo pri Statistiko 2 km² 3 loĝantoj po km², Stand 2000

4 sidejo de la registaro kaj la parlamento, sidejo de la ĉefa juĝejo kaj la polico estas Trogen 5 stato: 1-a de januaro 2005 8 ĝis ĉi-tie: la ok malnovaj lokoj 13 ĝis ĉi-tie: la dek tri malnovaj lokoj

• = duonkantonoj: duonkantonoj Ausserrhoden kaj Innerrhoden estigas kantonon Appenzell, Bazelo Kampara kaj Bazelo Urba formas kantonon Bazelo, Nidwalden kaj Obwalden formas Unterwalden.