Agadir
|
Agadir
أڭادير (ar)/ⴰⴳⴰⴷⵉⵔ (tamazight) | |
|---|---|
 | |
| Geografia fisica | |
| Coordenadas | 30° 26′ 00″ N, 9° 36′ 00″ O |
| Altituds · Mejana |
74 m |
| Geografia politica | |
| Estat |  Marròc |
| Region | Souss-Massa |
| Prefectura | Agadir Ida-Outanane |
| Geografia umana | |
| Populacion (?) |
600 000 ab. |
| Autras informacions | |
| Còde postal | 82000 |
| http://www.agadir.ma/ | |
Agadir (en arabi أكادير, en tamazight ⴰⴳⴰⴷⵉⵔ, en portugués Santa Cruz do Cabo de Gué) es una vila del sud-oèst del marroquin, capitala de la regio Soss-Massa-Drâa e de la prefectura d'Agadir Ida-Otanane, situada dins la partida nòrd d'una baia a la còsta atlantica, a 508 km al sud de Casablanca, a 173 km d'Essoaoira e a 235 km a l'oèst de Marraquèsh. Se tròba entre 250 e 300 mètres d'altitud. Los abitants se nomenan gadiris, gogadir en berbèr.
Populacion
[modificar | Modificar lo còdi]Segon lo cens del 2004 i aviá 346 106 abitants mas l'airal urban compta prèp de 600 000 abitants amb las vilas vesinas Inezgane e Aït Melloul. Es la seisena vila de Marròc aprèp de Casablanca, Rabat, Fès, Marraquèsh e Tanger. Dins la vila se parla l'arabi, lo berbèr (Shilha) e lo francés. La populacion en 1952 èra de 30 111 abitants (que 1518 josieus e 6062 europèus).
Descripcion de la vila
[modificar | Modificar lo còdi]La vila foguèt destrusida per un tèrratrem en 1960 e tornèt èsser bastida en totalitat. Lo centre vila inclusís divèrsas avengudas que las de Muhammad V e Hassan II e la mosquèa Lobnane. A la zona a la broa la mar i a fòrça ostalariás e restaurants e quartièrs residencials; la plaja fa prèp de 10 km.
Lo quartièr de Talborjt (mot berbèr que vol dire la Petita torre) es compausat del Nouveau Talborjt, separat de l'ancian quartièr per l'avenguda Muhammad Sheikh Saâdi. S'i tròba la mosquèa de Mohammed V e dos jardins. Lo quartièr vièlh, al front de mar e dins la zòna del uadi Tildi, demorèt destrusit en 1960 e demorèt roïnat.
I a fòrça quartièr residencials que lo Fonti, prèp de la plaja, al costat del quartièr d'Illig (a 2 km de la plaja). Cap a l'aeroport, a l'èst, i a la vila de Dakhla amb ostals d'estil marroquinandalós.
Lo pòrt se consacra a la pesca, pòrt comercial, e dempuèi pauc pòrt esportiu. Es lo primièr pòrt sardinièr del monde.
La Casba, (Agadir Ofella = Agadir la nauta o Agadir N'Ighir = Agadir del puèg) bastida en 1572, e lo quartièr de Fonti als seus pés, es la partida mai vièlha de la ciutat; i a rèstes de l'anciana fortalesa. Lo quartièr industrial (L'abattoir) es tròba al còr de la vila; foguèt mens afectat pel tèrratrem de 1960.
Lo soc (souk), que compòrta mai de sièis mil boticas, es enrodat de muralhas amb divèrsas pòrtas; es organizat en sectors d'activitat. La medina foguèt creada en 1992 per l'artista italian Coco Polizzi, dins lo quartièr de Ben Sergao (a prèp de 4,5 km del centre), per far comèrci dels productes artesanals, e foguèt bastit segon la tecnicas tradicionalas berbèras. Compren un jardin exotic.
Lòcs d'interès
[modificar | Modificar lo còdi]- Musèu municipal Bert Flint
- Val dels Aucèls, parque zoologic d'aucèls
- Jardin de Portugal amb un musèu
- Mosqueta Mohammed V
- Souk al-Had (mercat cobèrt, los dimenges)
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Agadir apareis dins l'istòria abans del sègle XII. Polibi a l'epòca romana se sona lo nom Rhysaddir, que poirà èsser dins la zòna d'Agadir, mas la situacion fa controvèrsia. La primièra mencion es a un portulan en 1325, amb lo nom de Porto Mesegina, de la tribú berbèra dels mesguina. En 1505 un portugués, João Lopes de Sequeira, fondèt un establiment comercial e pesquièr dins la zona e prèp d'una font bastiguèt una pichona fortalesa de fusta al pé del puèg a la broa del mar, que nomenèt Santa Cruz do Cabo de Gué (nom portugués del modèrn cap Ghir) al luòc onte uèi se tròba lo quartièr de Fonti desaparegut aprèp 1960, que lo nom veniá del mot portugués "fonte" (font). L'establiment demorèt dins las mans de Lopes de Sequeira, fins al 25 de genièr de 1513 foguèt comprat pel rei portugués, e i nomenèt de governadors portugueses.
- 1513 - 1521 Francisco de Castro
- 1521 - 1523 Simão Gonçalves da Costa
- 1523 - 1525 António Leitão de Gamboa
- 1525 - 1528 Luis Sacoto
- 1528 - 1529 António Leitão de Gamboa (segona vegada)
- 1529 (febrièr a julhet) António Rodrigues de Parada
- 1529 - 1534 Simão Gonçalves da Camara
- 1534 Rui Dias de Aguiar
- 1534 Guterres de Monroy
- 1534 - 1538 Luís de Loureiro
- 1538 - 12 Març 1541 Guterres de Monroy (segon còp)
Lo portugués deguèt far fàcia a l'ostilitat dels abitants de la region nomenada lo Sos (Sous) e subretot de la confraternitat religiosa dels djazuliyya que s'èra installada al Sos dempuèi mai de 50 ans, que proclamèt la guèrra santa. Profeitèt de l'ascencion d'una familha de shurafa originaris de la region del Draa, los Banu Sad, lo cap de familha foguèt proclamat "cap de la guèrra santa" a l'entorn de 1510. Ap de 1530 lo portugueses demorèron blocat dins la fortalesa. En 1540 lo cherif sadita del Sos, Muhammad al-Sheikh, ocupèt lo puèg que dominava la fortalesa qu'èra portada d'artilhariá. Lo sètge de la plaça comencèt lo 16 de febrièr de 1541. Lo rei Joan III de Portugal (1521-1557) examinava dempuèi 1540 l'oportunitat d'evacuar qualques plaças de Berberia, e quand lo cherif sadita conqueriguèt Santa Cruz lo 12 de març de 1541 (lo governador capitulèt), sa decision se realizèt en pauc de meses las plaças de Safim e Azemor. Sièis cents portugueses foguèron fach presonièrs dins la conquèsta de Santa Cruz, que lo governador Guterres de Monroy e la seuna filha Mècia; los captius foguèron salvats per de religioses portugueses; Mècia, que lo marit èra mòrt dins la batalha, se maridèt amb lo cherif e moriguèt en jacilha en 1544. Lo meteis an lo cherif liberèt Guterres de Monroy, amb que venguèt amic.
La ciutat demorèt despoblada fins que lo suldan Abd Allah al-Ghalib (1557-1574) i faguèt bastir una fortalesa (la casba) en 1572, al suc del puèg e se sonava Agadir N'Ighir o Agadir-Ighir, literalament, Lo granièr fortificat del puèg. Lo pòrt, o mai exactament l'embarcadaire, lo site foguèt aprèp frequentat pels crestians per cargar de sucre e conservèt aquel caractèr fins a que se fondèt Mogador en 1773. Lo cap trapèt lo nom d'Ighir (ara Cap Ghir).
En 1731 se produguèt un grand tèrratrem. En 1746 los olandeses i installèron una fabrica, amb l'autorizacion del sultan e ajudèt a restaurar la vila.
La vila dintrèt en decadéncia progressiva aprèp 1773, a causa de la concurréncia del pòrt de Mogador (Essaoira). En 1789 un viatjaire europèu la descriviá coma una vila quasi desèrta amb d'ostals en roïnas. En 1884 Charles de Focauld dins son òbra Reconnaissance au Maroc, descriu un luòc miserable de pescadors, sens comèrci.
Alara dintrèt dins l'actualitat en 1911, amb l'incident d'Agadir (vejatz Incident d'Agadir). En 1913 i dintrèron los franceses. A l'epòca aviá mens de mila abitants. Mai tard prosperèt a causa del desvolopament de l'agricultura, de la pesca e de las minas. Lo pòrt comencèt a se bastir en 1914 e foguèt agrandit e a partir de 1920 comencèt a prosperar. Dins los ans 1930 èra una etapa importanta de la Aeropostala onte Antoine de Saint-Exupéry e Jean Mermoz, fasián escala. Dins los ans 1940 comencèt a créisser jols dessenhs del director del servici d'urbanisme de Marròc Michel Écochard, amb forma de fèrre de caval ponchant cap al mar. Lo nòu pòrt comercial dubriguèt dins los ans 1950, e l'activitat economica aumentèt e comencèt a atreure lo torisme pel seu bon clima e las ostalariás dubriguèron. En 1959 lo iòt d'Aristoteles Onassis que portava coma òste Winston Churchill, faguèt escala dins lo pòrt.
Lo 29 de febrièr de 1960 foguèt destrusida per un tèrratrem de 5,7 punts de l'escala de Richter. I aviá pas mens de quaranta mila abitants que 15000 moriguèron. La vila se tornèt bastir a qualques 2 km al sud. Tornèt atraire de toristas e se desenvolopèt en totes los aspèctes.
Economia e clima
[modificar | Modificar lo còdi]L'activitat portuària e comerciala (es lo primèr pòrt de pesca de Marròc), e l'exportacion dels productes agricòlas de la fertila val del Sos, es la mai granda activitat seguida pel torisme e l'industria. La vila dispausa d'un aeropòrt internacional nomenat Al-Massira. Lo clima es plan bon amb 300 jorns de solelh, e una temperatura totjorn caud mas pas tròp de 14 a 16 de minima e de 19 a 22 de maximum, levat quan bufa lo vent del Sahara que poja la temperatura fins a 40 graus. Las pluèjas son de 250 mm l'an, concentradas entre novembre e març.
Cultura e esport
[modificar | Modificar lo còdi]Dempuèi 2004, i a un festenal de musica berbèra, nomenat festival Timitar. Lo club esportiu principal es l'Hassània d'Agadir; la vila dispausa d'un gran estadi.
Embessonatge
[modificar | Modificar lo còdi]
Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- Lista dels governadors portugueses
- (fr)P. de Cenival, Chronique de Santa Cruz du Cap de Gué (Agadir), París, 1934
- (pt)J. Figanier, História de Santa Cruz do Cabo de Gué (Agadir) 1505-1541, Lisboa 1945
- (fr)Charles de Focauld, Reconaissence au Maroc, París 1934
