Akt stanu cywilnego

Akt stanu cywilnego – pojedynczy wpis w księdze stanu cywilnego (od 1 marca 2015 r. rejestracja stanu cywilnego odbywa się za pośrednictwem rejestru stanu cywilnego; dotychczas sporządzone akty podlegają przeniesieniu do tego rejestru), który rejestruje stan cywilny osoby poprzez urzędowe odnotowanie określonych zdarzeń. W prawie polskim istnieją trzy rodzaje takich aktów: akt urodzenia, akt małżeństwa i akt zgonu. Akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych. Oznacza to, że stan cywilny dowolnej osoby można stwierdzić tylko na podstawie takich aktów, a ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym (art. 3 Prawa o aktach stanu cywilnego).

Za akt stanu cywilnego często mylnie uważa się jego odpis – akty w ramach księgi posiada USC, pozostałe podmioty mogą otrzymać tylko odpis. Ponadto, współcześnie nie są też aktami stanu cywilnego akta metrykalne parafii.

Sporządzenie aktu

Sporządzenia omawianych aktów dokonuje kierownik urzędu stanu cywilnego (USC), właściwy (co do zasady) według miejsca rejestrowanego zdarzenia, przy czym małżonkowie mogą wybrać USC. W przypadku wyznaniowej formy zawarcia małżeństwa (tzw. ślub konkordatowy) jest to urząd stanu cywilnego, pod który podlega miejsce przeprowadzenia ślubu.

Zdarzenie, które zaszło za granicą i dotyczy obywatela polskiego, może (oprócz zagranicznego urzędu) zostać zgłoszone także polskiemu konsulowi. Konsul przekazuje taką informację do Polski, a akt stanu cywilnego zostaje sporządzony w USC Warszawa-Śródmieście. Zdarzenia zgłoszone obcemu urzędowi stanu cywilnego również mogą być później umiejscowione w polskich urzędach. Dotyczy to zwłaszcza przypadków małżeństw zawieranych za granicą, kiedy jedno z małżonków jest obywatelem polskim, lub urodzenie za granicą dziecka obywatela polskiego, przebywającego tam na stałe. W razie przyjazdu do Polski akt taki umiejscawia się w USC właściwym terytorialnie dla polskiego miejsca zameldowania osoby w nim wymienionej.

W wyniku zgłoszenia przez uprawnioną osobę sporządza się właściwy akt albo wydaje się decyzję o odmowie dokonania takiej czynności, dzięki czemu można złożyć od niej odwołanie do wojewody. W przypadku małżeństwa zamiast decyzji jest zwykła odmowa, od której przysługuje wniosek do sądu rejonowego o rozstrzygnięcie zasadności przesłanek uniemożliwiających małżeństwo.

Akty stanu cywilnego sporządza się oddzielnie dla każdego rodzaju aktu. W praktyce oznacza to, że dla dziecka, które urodziło się żywe, lecz wkrótce zmarło, sporządza się dwa osobne akty (urodzenia i zgonu). Natomiast dla dziecka, które urodziło się martwe sporządza się tylko akt urodzenia z uwagą, że urodziło się martwe.

Zmiana treści aktu

Treść aktów stanu cywilnego, zapisana na kartach księgi stanu cywilnego, tylko w wyjątkowych sytuacjach może ulec zmianie. Wzmianka dodatkowa informuje o wystąpieniu zdarzenia wpływającego na treść lub ważność pierwotnego aktu (np. orzeczenie o zaprzeczeniu ojcostwa). Przypisek informuje o pozostałych rodzajach aktów stanu cywilnego dotyczących tej samej osoby (przede wszystkim w akcie urodzenia dodaje się sygnaturę aktu małżeństwa i zgonu). Unieważnienie aktu stanu cywilnego może nastąpić orzeczeniem sądu (niezgodność z prawdą, niewiarygodność) lub decyzją właściwego wojewody (zduplikowane akty). Sprostowanie redakcji aktu albo ustalenie treści aktu (w razie jego unieważnienia lub niemożności rejestracji we właściwym trybie) dokonuje sąd – wyjątkiem są oczywiste błędy pisarskie, które prostuje w drodze decyzji administracyjnej kierownik USC. Odtworzenie aktu następuje przed USC w razie zaginięcia lub zniszczenia (całości lub części) księgi stanu cywilnego, w której znajdował się akt; odtwarza się go na podstawie zachowanych odpisów. Natomiast uzupełnienie aktu następuje wtedy, gdy nie zawiera on wszystkich wymaganych prawem danych (np. dane ojca dziecka).

Podstawa prawna

ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 2023 r. poz. 1378) (obowiązuje od 1 marca 2015)
rozporządzenie Ministra Cyfryzacji z dnia 18 kwietnia 2020 r. w sprawie wzorów dokumentów wydawanych z zakresu rejestracji stanu cywilnego (Dz.U. z 2020 r. poz. 698)
poprzednio rejestrację stanu cywilnego w Polsce regulowały: dekret z dnia 25 września 1945 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 1945 r. nr 48, poz. 272, z późn. zm.), dekret z dnia 8 czerwca 1955 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 1955 r. nr 25, poz. 151, z późn. zm.) oraz ustawa z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 2011 r. nr 212, poz. 1264, z późn. zm.)

Zobacz też