Aletris

*Aletris*
	; Aletris farinosa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	pochrzynowce
Rodzina	łomkowate
Rodzaj	Aletris
	Nazwa systematyczna
	Aletris L.; Sp. Pl.: 319 (1753)
	Typ nomenklatoryczny
	Aletris farinosa L.
Synonimy
	Stachyopogon Klotzsch; Meta-aletris Masam.;
	Stachyopogon Klotzsch; Meta-aletris Masam.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Aletris L. – rodzaj wieloletnich, skrytopączkowych roślin zielnych z rodziny łomkowatych (Nartheciaceae), obejmujący 23 gatunki i 1 mieszańca, występujące w Azji, na obszarze od Chin do Japonii i zachodniej Azji Południowo-Wschodniej, oraz we wschodniej Ameryce Północnej i na Bahamach^[4].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckiego słowa αλετρις (aletris), którym określano niewolnice odpowiedzialne za mielenie ziaren zbóż na mąkę, i odnosi się do mączystej tekstury okwiatu^[5].

Morfologia

Łodyga: Podziemne kłącze^[5], krótkie, rzadko bulwokształtne^[6].

Liście: Liście odziomkowe tworzące różyczkę liściową, o blaszce wąsko równowąskiej do lancetowatej, odwrotnie lancetowatej, lancetowato-eliptycznej lub eliptycznej, płaskie, skórzaste^[5].

Kwiaty: Kwiaty 6-pręcikowe, obupłciowe, zebrane w grono wyrastające na głąbiku o długości 20–100 cm^[5], zwykle z kilkoma drobnymi podsadkowatymi liśćmi^[6]. Kwiaty osadzone na krótkiej szypułce, otoczone przez 2 szydłowate podkwiatki różnej wielkości. Okwiat pojedynczy, 6-listkowy, biały, żółty lub złotopomarańczowy, cylindryczny, dzwonkowaty lub odwrotnie jajowaty, odosiowo szorstki. Pręciki o nitkach przylegających do okwiatu i podługowato-lancetowatych główkach, dłuższych od nitek. Zalążnie trójkomorowe, wielozalążkowe, u nasady zrośnięte z okwiatem, zakończone potrójnie rozgałęzioną szyjką słupka^[5].

Owoce: Dzióbkowate torebki. Nasiona bursztynowe, głęboko rowkowane, eliptyczne do jajowatych, o długości 0,5–0,8 mm^[5].

Systematyka

Pozycja rodzaju według APW (aktualizowany system APG IV z 2016): Rodzaj należy do rodziny łomkowatych (Nartheciaceae), w rzędzie pochrzynowców (Dioscoreales) w obrębie kladu jednoliściennych (monocots)^[2].

Gatunki^[4]

Aletris alpestris Diels
Aletris aurea Walter
Aletris bracteata Northr.
Aletris capitata F.T.Wang & Tang
Aletris cinerascens F.T.Wang & Tang
Aletris farinosa L.
Aletris foliata (Maxim.) Makino & Nemoto
Aletris foliolosa Stapf
Aletris foliosa (Maxim.) Bureau & Franch.
Aletris glabra Bureau & Franch.
Aletris glandulifera Bureau & Franch.
Aletris gracilis Rendle
Aletris laxiflora Bureau & Franch.
Aletris lutea Small
Aletris megalantha F.T.Wang & Tang
Aletris nana S.C.Chen
Aletris obovata Nash
Aletris pauciflora (Klotzsch) Hand.-Mazz.
Aletris pedicellata F.T.Wang & Tang
Aletris scopulorum Dunn
Aletris spicata (Thunb.) Franch.
Aletris stenoloba Franch.
Aletris yaanica G.H.Yang

Mieszańce^[4]

Aletris ×tottenii E.T.Br. – A. lutea × A. obovata

Zastosowanie

Rośliny z gatunku Aletris farinosa znajdują zastosowanie jako rośliny lecznicze. Są bardzo gorzkie. W małych dawkach działają tonizująco, pobudzają czynności wydzielnicze żołądka oraz ułatwiają trawienie. W dużych dawkach wykazują działanie wymiotne i przeczyszczające, a także lekko psychoaktywne. Kłącze tych roślin zawiera saponiny, w tym diosgeninę, olejki eteryczne i żywicę^[7]. Zwane „korzeniem jednorożca” (unicorn root) stanowiło istotny składnik popularnego w XIX wieku i stworzonego przez Lydię Pinkham „toniku kobiecego” (women's tonic), używanego w czasie przekwitania i bolesnych menstruacji^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-01] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-01] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2011-02-08]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-02-08]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Flora of North America. Vol. 26: Liliaceae. [dostęp 2011-02-09].
↑ ^a ^b Flora of China. Vol. 24: Liliaceae. [dostęp 2011-02-09].
↑ J. K. Crellin, Jane Philpott, A. L. Tommie Bass: Herbal medicine past and present. Durham: Duke University Press, 1990, s. 414. ISBN 978-0-8223-1019-8.
↑ Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 132–133. ISBN 978-1-842466346.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-01] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-01] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2011-02-08]. (ang.).

[kew-4] Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-02-08]. (ang.).

[fona-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Flora of North America. Vol. 26: Liliaceae. [dostęp 2011-02-09].

[foc-6] Flora of China. Vol. 24: Liliaceae. [dostęp 2011-02-09].

[7] J. K. Crellin, Jane Philpott, A. L. Tommie Bass: Herbal medicine past and present. Durham: Duke University Press, 1990, s. 414. ISBN 978-0-8223-1019-8.

[maarten-8] Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 132–133. ISBN 978-1-842466346.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]