Przejdź do zawartości

Alfons Mańkowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Alfons Mańkowski
Ilustracja
Alfons Mańkowski
Data i miejsce urodzenia

10 września 1870
Wielki Kuntersztyn

Data i miejsce śmierci

14 lutego 1941
Stutthof

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Prezbiterat

1895

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Srebrny Wawrzyn Akademicki

Alfons Mańkowski (ur. 10 września 1870 w Wielkim Kuntersztynie k. Grudziądza, zm. 14 lutego 1941 w Stutthofie) – polski historyk Kościoła katolickiego, duchowny katolicki, członek Polskiej Akademii Umiejętności.

Dzieciństwo i młodość

[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z rodziny chłopskiej, był synem Jakuba i Franciszki z Kamińskich. Uczęszczał do gimnazjum niemieckiego w Grudziądzu (1880–1888), następnie studiował w Seminarium Duchownym w Pelplinie (1889–1894); w 1895 w Pelplinie przyjął święcenia kapłańskie. Uzupełniał studia na Uniwersytecie Jagiellońskim (1902), w dziedzinie historii, filozofii i historii literatury, m.in. u Stanisława Tarnowskiego, ks. Stefana Zachariasza Pawlickiego, Stanisława Smolki.

Działalność duszpasterska

[edytuj | edytuj kod]

Do 1920 pracował jako wikary bądź administrator w miejscowościach: Gniew (ok. 1895), Tuchola (ok. 1896), Lembarg (ok. 1897), Nowe (1898–1899), Stara Kiszewa (1899–1900), Sarnowo (ok. 1901), Fordon (1902-–1903), Przysiersk (1903–1904), Lubiszewo (1904–1910), Złotowo k. Lubawy (ok. 1910–1920). W latach 1920–1923 był proboszczem w Radzyniu Chełmińskim, a od 1923 do 1940 w Lembargu, k. Brodnicy. W diecezji chełmińskiej pełnił funkcję cenzora ksiąg religijnych (od 1926) oraz prałata kapituły katedralnej (od 1927).

Działalność naukowa

[edytuj | edytuj kod]

Od 1929 był członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności. Działał w Towarzystwie Naukowym w Toruniu, redagował wydawnictwa towarzystwa, w latach 19231939 pełnił funkcję prezesa, a w 1925 nadano mu godność członka honorowego, wchodził w skład Rady Polskiego Słownika Biograficznego, reprezentując Towarzystwo Naukowe w Toruniu (od 1935). Należał ponadto do Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu (1928 członek zwyczajny, 1936 członek honorowy), Instytutu Bałtyckiego w Toruniu i Gdyni (1930–1939 wiceprezes), Towarzystwa Miłośników Historii w Poznaniu, Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.

Jako historyk zajmował się dziejami Kościoła katolickiego XIX wieku oraz historią Pomorza Zachodniego. Ogłosił drukiem ponad 280 prac i artykułów, w których zajmował się głównie piśmiennictwem i dziejami książki polskiej, polskością Pomorza, historią diecezji chełmińskiej i warmińskiej, biografiami wybitnych ludzi Pomorza, a także osadnictwem i zwyczajami na Pomorzu. Badał także rządy pruskie na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Chełmińskiej. Przygotował do wydania Inwentarz dóbr biskupstwa chełmińskiego z roku 1614 z uwzględnieniem późniejszych do roku 1759 inwentarzy (1926), Inwentarz dóbr kapituły katedralnej chełmińskiej z XVII i XVIII wieku (1927), Polskie ustawy wiejskie XV–XVIII wieku (1938, ze Stanisławem Kutrzebą), Dzieje drukarstwa i piśmiennictwa polskiego w Prusiech Zachodnich wraz ze szczegółową bibliografią druków polskich zachodnio-pruskich, Prałaci i kanonicy katedralni chełmińscy. Opracował ponad 30 haseł do Polskiego Słownika Biograficznego. Był współautorem dzieła Diecezja Chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny. Zgromadził bogaty księgozbiór (obejmujący również czasopisma regionalne i dokumenty), który przekazał w darze Seminarium Duchownemu w Pelplinie.

Działalność społeczna

[edytuj | edytuj kod]

Brał aktywny udział w działalności społecznej i narodowej. W pierwszych latach XX wieku organizował naukę języka polskiego dla młodzieży szkolnej w Gniewie, Tucholi i Nowem oraz opiekował się towarzystwami przemysłowymi i ludowymi. W 1903 uczestniczył w zjeździe organizacyjnym Związku Towarzystw Polskich w Toruniu. Jako wikary w Lubiszewie był współzałożycielem i członkiem zarządu Banku Ludowego w Tczewie. W okresie 1910–1918 współpracował z „Gazetą Olsztyńską” i działaczami warmińskimi. Współtworzył Towarzystwo Literatów i Dziennikarzy Polskich w Prusach Wschodnich (1910), wchodził w skład Zarządu Rad Nadzorczych Spółdzielni Polskich w Lubawie i Tczewie. W latach 1918–1919 wchodził w skład Podkomisariatu Naczelnej Rady Ludowej w Gdańsku i Powiatowej Rady Ludowej w Lubawie. W 1920 uczestniczył w akcji plebiscytowej na terenie Warmii, Mazur i Powiśla. W 1940 aresztowany przez Niemców, został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Stutthofie, gdzie zmarł.

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]

Był autorem około 160 prac naukowych oraz edycji źródłowych, m.in.:

  • Dzieje drukarstwa i piśmiennictwa polskiego w Prusiech Zachodnich wraz ze szczegółową bibliografią druków polskich zachodnio-pruskich (1906)
  • Imiona i nazwiska rodzinne a nazwy miejscowe. Przyczynek do nazw miejscowych zachodniopruskich od XVII do XIX wieku (1910)
  • Ruch narodowy w pow. lubawskim 1848–1850 (1913)
  • Wilkierze dla wsi szlacheckich biskupstwa chełmińskiego z roku 1756 (1913)
  • Diecezja chełmińska w roku wojennym 1808 (1916)
  • Bractwo kapłanów w trzech dekanatach pomorskich 1701–1735 (1917)
  • Warmiacy wśród duchowieństwa diecezji chełmińskiej i pomorskiej (1918)
  • Biskup chełmiński Stanisław Jacek Święcicki jako opat komandatoriusz lubiński (1919)
  • Przeniesienie stolicy biskupiej z Chełmży do Pelplina, 1824 r. (1920)
  • Kapituła katedralna chełmińska 1466–1821 (1921)
  • Dzieje myśli uniwersyteckiej na Pomorzu (1925)
  • O zadaniach historjografii pomorskiej (1925)
  • Ingresy biskupów chełmińskich (1927)
  • Inwentarz dóbr biskupstwa chełmińskiego z r. 1614 : z uwzględnieniem późniejszych do r. 1759 inwentarzy (1927)
  • Liga Narodowa Polska w pow. kwidzyńsko-gniewskim, 1848–50 (1928)
  • Prałaci i kanonicy katedralni chełmińscy : od założenia kapituły do naszych czasów (1928)
  • Inwentarze dóbr kapituły katedralnej chełmińskiej z XVII i XVIII w. (1928)
  • Constitutiones synodales necnon ordinationes dioecesis Culmensis. P. 1, A saec. XV usque ad XVII (1929)

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 353 „za działalność naukową z zakresu dziejów Pomorza”.
  2. M.P. z 1925 r. nr 296, poz. 1252 „za zasługi położone na polu pracy intelektualnej na Pomorzu”.
  3. M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 461 „za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej”.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 2: K-O (pod redakcją Andrzeja Śródki i Pawła Szczawińskiego), Ossolineum, Wrocław 1984.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]