Amu-daria

Amu-daria

Delta Amu-darii w 1994 roku
Kontynent	Azja
Państwo	Afganistan Tadżykistan Turkmenistan Uzbekistan
Rzeka
Długość	1425 km
Powierzchnia zlewni	465 500 km²
Źródło
Miejsce	Pamir, połączenie rzek Pandż i Wachsz
Współrzędne	37°06′21,6″N 68°18′22,7″E
Ujście
Recypient	południowe Jezioro Aralskie, Jezioro Sarykamyskie (poprzez kanały nawadniające)
Współrzędne	44°06′29,9″N 59°40′52,0″E
Mapa
Mapa dorzecza Amu-darii
Położenie na mapie Azji źródło ujście

Kraje leżące w zlewisku Amu-darii; kontury Jeziora Aralskiego z lat 60. XX wieku.

Amu-daria (w starożytności Oksus, Oxus, Transoxana, Transoksjana, arab. Dżajahun) – rzeka w Uzbekistanie, Turkmenistanie i Afganistanie, jej odcinek stanowi także granicę Tadżykistanu (na całej swej długości stanowi odcinki granicy afgańsko-tadżyckiej, afgańsko-uzbeckiej, afgańsko-turkmeńskiej oraz turkmeńsko-uzbeckiej). Długość 1425 km, powierzchnia dorzecza 465,5 tys. km².

Przebieg

Powstaje z połączenia rzek Pandż i Wachsz. Płynie między pustyniami Kara-kum i Kyzył-kum, w dolnym i środkowym biegu brak dopływów. W górnym biegu dopływy: Kofarnihon, Surchan-daria, Sherobod (prawe) i Kunduz (lewy). W środkowym biegu w okolicy Türkmenabatu – utworzony w 1982 roku Rezerwat Amudaryjski. W dolnym biegu, na terenie Karakałpacji – Rezerwat Biosfery Dolnej Amu-darii. Do lat 60. XX wieku uchodziła do Jeziora Aralskiego tworząc deltę, w pobliżu której znajdowało się miasto (dziś – w większości opuszczone i wciąż wyludniające się) Moʻynoq. Obecnie większość wody jest tracona, odprowadzana poprzez nieszczelne kanały na uzbeckie pola bawełny i rzeka wysycha, zanim dotrze do jeziora. Część wód trafia także do depresyjnej kotliny Sarykamyskiej, w której w XX wieku utworzył się duży zbiornik – Jezioro Sarykamyskie. Wykorzystywanie Amu-darii do nawadniania okolicznych terenów po II wojnie światowej przyczyniło się, poprzez budowę kanałów, nie tylko do szybkiego wysychania rzeki, ale również silnego zanieczyszczenia jej nawozami, ściekami i pestycydami, a także doprowadziło do wtórnego zasolenia gleb.

Zobacz też

• rzeki Azji

Bibliografia

• Encyklopedia Audiowizualna Britannica – Geografia I, RafałR. Jasiulewicz (red.), LeszekL. Baraniecki, Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2006, ISBN 83-60563-07-1, ISBN 978-83-60563-07-6, ISBN 83-60563-04-7, ISBN 978-83-60563-04-5, ISBN 1-59339-330-X, ISBN 978-1-59339-330-4, OCLC 838992809 . Brak numerów stron w książce