Apokrif
| Dio serije članaka na temu | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
Isus Hristos Osnove Historija
Teologija Biblija |
Apokrifni spis ili apokrif (grč: ἀπόκρυφα – skriven) je nekanonska knjiga biblijske tematike, koja je zabranjena od crkvenih vlasti i uglavnom tajno širena.
Apokrifi najčešće obrađuju razne biblijske motive, daju pripovesti o prorocima, apostolima, svecima, itd. Postoji razlika između heretičkih i ortodoksnih apokrifa, iako je često nije moguće sasvim jasno i tačno utvrditi.[1]
Novi impulsi za proučavanje apokrifne literature došli su u 20. veku nakon otkrića brojnih židovskih rukopisa u Kumranu (1947), kao i pronalaženja gnostičke biblioteke Nag Hamadi 1945. godine.
Termin apokrif je paganskog porekla; u helenističko doba su se tim imenom označavale »tajne knjige« orijentalnih kultova (apokryphos - sakriven). Kad je židovska sinoda u Jamniji (oko 90—95) fiksirala biblijski kanon (SZ), počelo se to ime davati iz kanona isključenim knjigama (to su one koje se danas često nazivaju »deuterokanonskima«). Taj je onda naziv prešao i u kršćanske krugove.[1]
Kada je u 4. veku hrišćanstvo postalo zvanična državna religija Rimskog carstva, postavilo se pitanje propisivanja (kanonizovanja) zvanične hrišćanske literature, jer su postojala mnoga dela u kojima je hrišćanstvo tumačeno drugačije od učenja crkve. Zato je crkva je odlučila da izvrši reviziju svih dotadašnjih poznatih hrišćanskih spisa sa ciljem da odvoji one koje sadrže božju “istinu” od onih čije je učenje „lažno“.
Kanonske knjige su propisane na laodikijskom saboru 360. godine. Sinod u Laodikeji ograničava javno čitanje u crkvi samo na kanonske knjige Starog i Novog Zaveta. U kanon je ušlo ono što i danas spada u Novi zavet (jevanđelja po Mateju, Marku, Luki i Jovanu, djela apostolska, poslanice itd.) i Stari zavet (knjiga postanja, knjige proročke itd.). Sinod daje spisak knjiga Novog zaveta, koji sadrži 26 knjiga, sve osim Knjige Otkrivenja, i Stari zavet, koji sadrži 22 knjige, plus knjigu Baruha i Pismo Jeremije.
Atanazije, moćni episkop Aleksandrije, je prvi put naveo 27 knjiga kao knjige Novog zaveta. Godine 367. Atanasije je napisao poslanicu egipatskim crkvama navodeći koje knjige bi trebalo čitati u crkvama kao svete spise.[2] Istovremeno naređuje da se biblioteke očiste od svih »apokrifnih knjiga« sa »jeretičkim« tendencijama.[3] On navodi današnjih dvadeset i sedam knjiga, isključujući sve ostale. To je prvi sačuvani primer da neko potvrđuje kompletan niz knjiga kao Novi zavet.[2]
Fiksiranjem kanona oduzet je autoritet ne samo heretičkim apokrifima, koje je Crkva progonila, nego je snižen autoritet i svim drugim pobudnim apokrifnim spisima, kojih Crkva inače nije progonila.[1] Okončanjem kanonizacije biblijskih knjiga, apokrifima počinju da se nazivaju sva ostala dela biblijske tematike, koja su ostala izvan sastava Svetog pisma i koja se često smatraju jeretičkim knjigama. Apokrifne knjige su zabranjivane i spaljivane, jer se njihovo viđenje biblijskih povesti i doktrine nije slagalo sa viđenjem zvanične crkve.
Kao i kanon, i apokrifi se dele na starozavetne i novozavetne. Od starozavetnih apokrifa poznati su: Knjiga Enohova, Knjiga Varuhova i Knjiga Avramova.
Novozavjetni apokrifi usko slijede književne oblike novozavjetnih kanonskih spisa, pa uslijed toga imamo apokrifna evanđelja, apokrifna djela, apokrifne poslanice i apokrifne otkrovenja.
U staroslovenskoj književnosti bilo je više apokrifa: Knjiga Avraamova, Knjiga Enohova, Jevanđelje Mladenstva, Jevanđelje Jakovljevo, Nikodimovo i dr. Prevedeni s grčkog, puni mašte i legende, uticali su na srpsku narodnu književnost. I pored svih zabrana, apokrifi su u srpskoj književnosti mnogo i dugo prepisivani, sve do 19. veka. Neki su i čitani u crkvi: "Protojevanđelje Jakovljevo" (na dan Bogorodičinog rođenja) i "Nikodimovo jevanđelje" (na Veliku Subotu za Vaskrs).[4]
Unatoč svim slabostima, novozavetni apokrifi su veoma važni za proučavanje povijesti crkvenog života, posebno za II i III stoljeće. Donose opise najstarijih oblika bogoštovlja u privatnim kućama, u njima nalazimo najstarije himne i molitvene obrasce, iz njih možemo vidjeti kakvi su asketski ideali bili u cijeni u to doba, posebno u različitim kršćanskim zajednicama, a osobito mogu poslužiti u proučavanju kako se rano kršćanstvo suočavalo s običajima tadanjeg paganstva, i u kakve je sinkretizme upadalo.[1]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Tomislav J. Šagi-Bunić - Povijest kršćanske literature (svezak I) (scribd)
- ↑ 2,0 2,1 Bart Ehrman - Isus to nije rekao (scribd)
- ↑ Elejn Pejgels - Gnostička evanđelja (scribd)
- ↑ Navedeno prema: Trifunović Đorđe, Azbučnik srpskih srednjovekovnih književnih pojmova, Nolit, Beograd, 1990. godine
- (sh) Apokrifi iz Nag Hamadija[mrtav link]
- (en) Early Christian Writings
- (sh) Apokrifna Jevanđelja Arhivirano 2011-07-21 na Wayback Machine-u YouTube
- (sh) Devterokanonske knjige
- (sh) Apokrifne ili Deuterokanonske knjige Staroga Zaveta
- (sh) Apokrifna Novozavetna Jevanđelja i Dela