Apoteoza
Apoteoza (starogrčki: ἀποθέωσις, latinski: ăpŏthĕōsis = "pretvaranje u boga") ili deifikacija (od lat. dĕĭfĭco = "učiniti bogom") termin je kojim se označava uzdizanje čoveka među bogove. U mitologijama drevnih naroda, npr. Asiraca, Egipćana, Persijanaca, Grka i Rimljana, često se sreće apoteoza mitskih osnivača gradova i zemalja, koji se, u okviru kulta heroja, smatraju besmrtnim, prinose im se žrtve i ukazuju druge božanske počasti. Među najpoznatijim primerima u klasičnoj antici jesu Herakle i Romul.[1]
U grčkoj mitologiji apoteoza se javlja već kod Homera, doduše samo u primeru Leukoteje. Najstariji je bio koncept uklanjanja tela, a zatim se javila ideja o tome da se smrtni element čisti vatrom, kao u slučaju Herakla. U istorijsko je doba postojala neka vrsta deifikacije, koja se sastojala u donošenju zvanične odluke polisa da se istaknutim ljudima nakon smrti dodele herojske počasti, što se događalo počev od vremena peloponeskog rata, pri čemu su ponekad čak i još živi ljudi smatrani herojima. Po uzoru na faraone, božanske je počasti za sebe tražio Aleksandar Veliki, a u tome su ga sledili i njegovi naslednici, kako Seleukidi tako još i više Ptolemeidi.[2]
Kod Rimljana su već njihovi osnivački mitovi govorili o uzdizanju Eneje i Romula u nebu, no u istorijsko je doba Gaj Julije Cezar bio prvi koji je za sebe tražio božanske počasti: premda sebi nije podizao hramove, postavio je svoj kip među kipove bogova u svakom svetilištu u Rimu i u mnogim svetilištima širom rimske države, a imenovao je i posebnog sveštenika (flamen) da se stara o njegovom kultu. Verovanje u Cezarovu božansku prirodu potvrđeno je kometom koja je sijala nekoliko meseci nakon njegove smrti, sve vreme trajanja pogrebnih igara priređenjih u njegovu čast. Naposletku je, za vreme drugog trijumvirata, senatskom odlukom službeno uvršten među bogove kao Božanski Julije (Divus Iulius). Njegov posinak i naslednik Oktavijan uporno je odbijao sve ponude da mu se ukazuju javne božanske počasti, ali je prihvatio titulu Avgusta (Augustus = "Uzvišeni" ili "Presveti"), kao i to da mu se u provincijama ukazuju počasti kao bogu. Kad je umro, senat ga je uvrstio među bogove kao Božanskog Avgusta (Divus Augustus) te odredio da mu se podigne hram, utemelje posebne igre i osnuje poseban sveštenički red koji će se starati o njegovom kultu (Augustales). Nakon ovoga, uvrštanje novih članova među "Božanske" (Divi) ― kako su se nazivali deifikovani rimski carevi ― postalo je jedan od prerogativa carskog dostojanstva. Ipak, ta je odluka, makar formalno, i dalje zavisila od odluke senata, koji ju je donosio na predlog naslednika pokojnog cara. Zbog toga nije svaki car bio uvršten među bogove niti je svaka deifikacija rezultirala utemeljenjem stalnog kulta. Mežu bogove su često uvrštavane i carice, od kojih je prva bila Avgustova supruga Livija, koja je dobila naziv Božanska Avgusta (Diva Augusta), a ponekad su deifikovani i drugi članovi carske porodice.[2]
Još od Avgustovog vremena primenjivana je sledeća procedura deifikacije. Kad bi senat doneo odluku o proglašenju pokojnog cara za boga, voštani kip cara, čije je telo ležalo sakriveno ispod, bio je sedam dana izložen na krevetu od slonove kosti u carskoj palati, pokriven prekrivačima sa zlatnim uvezima; zatim su vitezovi i senatori na nosilima pronosili kip i careve posmrtne ostatke, uz veličanstvenu pratnju, Svetom ulicom do Rimskog foruma, gde je držan pogrebni govor, a potom dalje do Marsovog polja, gde je nosiljka polagana na bogato ukrašenu pogrebnu lomaču piramidalnog oblika. Kad su izvršene poslednje počasti, lomača je bila zapaljena, a dok je gorela, s vrha lomače puštan je orao da poleti u nebo, što je simbolisalo uzdizanje careve duše među bogove.[2]
Iz pera Seneke Mlađeg potiče satira pod naslovom Igra o Klaudijevoj smrti (Ludus de morte Claudii), kod Kasija Diona nazvana i Pretvaranje u tikvu (Apocolocyntōsis), u kojoj se oštrim tonom i s puno jakog humora ismeva tek preminuli car Klaudije i njegovo proglašenje za boga. Mada u nepotpuno sačuvanoj satiri nigde nije reč o pretvaranju u tikvu, neki stručnjaci pomišljaju na to da se u izgubljenim delovima satire možda doista govorilo o Klaudijevom pretvaranju u tikvu umesto u božanstvo.[3]
- „Apoteoza”. Enciklopedija Leksikografskog zavoda. I. Zagreb: Jugoslavenski leksikografski zavod. 1966. pp. 154.
- Budimir, Milan; Flašar, Miron (1991). Pregled rimske književnosti. Beograd: Naučna knjiga.
- Peck, Harry Thurston (1898), „Apotheōsis”, Harpers Dictionary of Classical Antiquities, New York: Harper and Brothers
- Ostali projekti
 | U Wikimedijinoj ostavi ima još materijala vezanih za: Apotheosis |
 | Potražite izraz Apoteoza u W(j)ečniku, slobodnom rječniku. |