Arbeit macht frei
.jpg?lang=hy)
Arbeit macht frei ([[Միջազգային հնչյունական այբուբեն|[ˈaɐ̯baɪt ˈmaxt ˈfʁaɪ]]] (
)), գերմաներեն ասույթ, որը նշանակում է՝ «Աշխատանքը մարդուն ազատ է դարձնում»։ Այն՝ որպես կարգախոս լայնորեն ի ցույց է դրվել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին գերմանական ֆաշիստների հիմնած համակենտրոնացման ճամբարների մուտքի դարպասներին և դարձել է Հոլոքոստի խորհրդանիշերից մեկը[1]։
Ծագումը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այս ասույթը որպես վերնագիր գործածել է գերմանացի բանասեր Լորենց Դիֆենբախը 1873 թվականին հրատարակած իր վեպի համար (Arbeit macht frei: Erzählung von Lorenz Diefenbach). այդ վեպում հեղինակը ցույց է տալիս, թե ինչպես են խաղամոլները, խարդախները աշխատանքի միջոցով բռնում դեպի առաքինություն տանող ուղին[2][3]։ Ասույթը գործածել է նաև շվեյցարացի էնտոմոլոգ, նյարդաանատոմ, հոգեբույժ Օգյուստ Ֆորելը՝ դարձնելով իր «Շվեյցարիայի մրջյունները» (Fourmis de la Suisse, 1920 թ.) աշխատության ենթավերնագիր[4]։ Ավստրիական կայսրության գերմանացիների ազգայնական Deutsche Schulverein կազմակերպությունը 1922 թվականին Վիեննայում տպագրել ու բաշխել է Arbeit macht frei ասույթը կրող անդամատոմսեր։
Ասույթը կարելի է զուգորդել միջնադարյան գերմանական Stadtluft macht frei («Քաղաքի օդը ազատ է դարձնում») սկզբունքի հետ, որի համաձայն քաղաքում մեկ տարի ու մեկ օր ապրած ճորտերը ազատություն էին ստանում[5]։
Կիրառումը նացիստների կողմից
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Arbeit macht frei կարգախոսը տեղադրված է եղել նացիստական համակենտրոնացման ճամբարների բացարձակ մեծամասնության մոտքի դարպասներին կամ դռներին, պատերին։ Կարծիք կա, որ առաջինը դա արվել է Դախաուի համակենտրոնացման ճամբարում, էսէսական սպա Թեոդոր Էյկեի հրամանով[6], այնուհետև ընդօրինակվել Օսվենցիմում՝ Ռուդոլֆ Հյոսի կարգադրությամբ[7]։
Այդ կարգախոսն այսօր էլ կարելի է տեսնել մի շարք վայրերում՝ ներառյալ Օսվենցիմի համակենտրոնացման ճամբարի մուտքը[8]։ Օսվենցիմյան կարգախոսը պատրաստել են հենց իրենք՝ բանտարյալները, որոնց մեջ էր վարպետ դարբին Յան Լիվաչը։ Ուշադիր դիտողը կարող է նկատել, որ կարգախոսում B տառը թարսված է պատրաստվել։ Ենթադրվում է, որ կալանավորներն այդ կերպ փորձել են արտահայտել իրենց անհամաձայնությունը ասույթին[9][10], ասույթ, որ ծայրահեղ կեղծավորության ու անսահման ցինիկության արտահայտություն էր։ Օսվենցիմի բանտարկյալների շրջանում տարածված էր այդ կարգախոսը ծաղրի ենթարկող հետևյալ երկտողը.
Arbeit macht frei (Աշխատանքը ազատ է դարձնում)
durch Krematorium Nummer drei (Թիվ երեք դիակիզարանի միջոցով)[11]։
Arbeit Macht Frei կարգախոսների գողություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Օսվենցիմ-I ճամբարի դարպասին տեղադրված Arbeit Macht Frei կարգախոսը 2009 թվականի դեկտեմբերին գողացվել է։ Իշխանությունները բավականին ուշ հայտնաբերել են այն՝ երեք մասի բաժանված վիճակում։ Հանցագործները՝ շվեդ նեոնացիստ Անդերս Հյոգստրյոմը և երկու լեհ, բանտ են նետվել[12]։ Կարգախոսի բնօրինակը ներկայումս պահվում է Օսվենցիմ-Բիրկենաուի պետական թանգարանում, իսկ դարպասի վերևում տեղադրվել է դրա կրկնօրինակը[13]։
2014 թվականի նոյեմբերի 2-ին գողացվել է Դախաուի համակենտրոնացման ճամբարի դարպասին տեղադրված նույնատիպ կարգախոսը[14], որը երկու տարի անց հայտնաբերվել է նորվեգական Բերգեն քաղաքից հյուսիս ընկած Յտրե Առնա բնակավայրում[15][16][17]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Encyclopedia of the Holocaust, Yad Vashem, 1990, vol. 4, p. 1751.
- ↑ Connolly, Kate (2009 թ․ դեկտեմբերի 18). «Poland declares state of emergency after 'Arbeit Macht Frei' stolen from Auschwitz». the Guardian (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ Diefenbach, Lorenz (1873). Arbeit macht frei: Erzählung von Lorenz Diefenbach (գերմաներեն). J. Kühtmann's Buchhandlung. «diefenbach arbeit macht frei.»
- ↑ Forel, Auguste (1920). «Les fourmis de la Suisse (2nd Ed.)» (French). La Chaux-de-Fonds: Imprimarie cooperative. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ «"Stadtluft macht frei": Minister bedauert Irritationen» (գերմաներեն). 2019 թ․ մարտի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
- ↑ Marcuse, Harold (2001 թ․ մարտի 22). Legacies of Dachau: The Uses and Abuses of a Concentration Camp, 1933-2001 (անգլերեն). Cambridge University Press. ISBN 9780521552042.
- ↑ «Auschwitz: Inside the Nazi State . Auschwitz 1940-1945 . Surprising Beginnings | PBS». www.pbs.org. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ Laurence Rees, Auschwitz: a New History
- ↑ «Auschwitz's sign of death and defiance». BBC News. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 23-ին.
- ↑ «B - the sculpture». International Auschwitz Committee. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 23-ին.
- ↑ «Arbeit macht frei - facts about Auschwitz gate». Krakow Direct (բրիտանական անգլերեն). 2019 թ․ հուլիսի 5. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 18-ին.
- ↑ «Former neo-Nazi jailed for Auschwitz sign theft». The Independent (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ «Auschwitz sign theft: Swedish man jailed». BBC News. 2010 թ․ դեկտեմբերի 30.
- ↑ «Dachau infamous Nazi concentration camp gate stolen». BBC News. 2014 թ․ նոյեմբերի 3.
- ↑ «Stjålet "Arbeit macht frei"-port funnet i Bergen» (նորվեգերեն). Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ «'No usable evidence' in investigation into stolen Dachau sign». Israel National News (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
- ↑ «Arbeit Macht Frei - Auschwitz Gate». Krakow Discovery (բրիտանական անգլերեն). 2020 թ․ մայիսի 25. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 25-ին.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը] |
Arbeit macht frei էջը Վիքիպահեստում |
Տես՝ arbeit macht frei Վիքիբառարան, բառարան և թեզաուրուս 
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Arbeit macht frei» հոդվածին։
