Associatie van duindoorn en liguster

Associatie van duindoorn en liguster
	Associatie van duindoorn en liguster
Syntaxonomische indeling
Klasse:	Salicetea arenariae; (klasse van kruipwilg- en duindoornstruwelen)
Orde:	Salicetalia arenariae; (kruipwilg-orde)
Verbond:	Ligustro-Hippophaion rhamnoidis; (verbond van liguster en duindoorn)
Associatie
	Hippophao-Ligustretum vulgaris; Meltz. 1941

De associatie van duindoorn en liguster (Hippophao-Ligustretum vulgaris), kortaf duindoorn-ligusterstruweel, is een associatie uit het verbond van liguster en duindoorn (Ligustro-Hippophaion rhamnoidis). Het is een plantengemeenschap die voorkomt in matig kalkrijke duinen, en die gekenmerkt wordt door een laagblijvende, open tot dichte struiklaag met dominantie van wilde liguster, duindoorn en egelantier.

Deze associatie is in Nederland en Vlaanderen vrij algemeen in de kustduinen.

Naamgeving en codering

Synoniemen
Hippophao-Sambucetum Boerboom 1960

Syntaxoncode voor Nederland (rVvN): r38Ab01
BWK-karteringscode: sd
Natura2000-habitattypecode (EU-code): H2160
Corine-code: 16.251 Sea-buckthorn dune thickets p.p.; 16.252 Mixed dune thickets p.p.

De wetenschappelijke naam Hippophao-Ligustretum vulgaris is afgeleid van de botanische namen van de dominante soorten van de associatie, de duindoorn (Hippophae rhamnoides) en de wilde liguster (Ligustrum vulgare).

Fysiognomie

De associatie van duindoorn en liguster vormt een open tot zeer dicht, tot twee meter hoog struweel, in de regel lager dan de verwante associatie van duindoorn en vlier. De struiklaag is goed ontwikkeld, de kruidlaag is zeer variabel, en dit zowel in bedekking als in soortendiversiteit, afhankelijk van de leeftijd en dichtheid van het struweel en het vochtgehalte van de bodem. Bomen ontbreken, en de moslaag is weinig soortenrijk.

Ecologie

De associatie van duindoorn en liguster komt voor op matig tot kalkrijke, soms zelfs ontkalkte, droge tot vochtige zandbodems met een dunne A1-horizont. De standplaatsen zijn in de regel minder kalkrijk en minder humusrijk dan die van de verwante associatie van duindoorn en vlier.

Ontstaan en successie

De associatie van duindoorn en liguster ontwikkelt zich uit de zeereep-vegetaties van de helm-associatie, uit de pioniersgraslanden van de duinsterretjes-associatie of vanuit de duingraslanden van de duin-paardenbloem-associatie, en dat door onvoldoende begrazing van onder andere konijnen. Deze evolutie gaat meestal ten koste van de grote soortendiversiteit van deze graslanden.

Naarmate de bodem verder ontkalkt en verzuurd, worden de duindoorn-struwelen minder vitaal. Voor een goede werking van de stikstoffixatie in de wortelknolletjes van de duindoorn is immers een neutrale of licht basische bodem noodzakelijk. Op een verzuurde bodem verdwijnt de duindoorn ten voordele van een ruigten van de wilgenroosje-associatie.

Ook kan in matig ontkalkte binnenduinen door de geleidelijke toename van de humus in de bodem het duindoornstruweel evolueren naar een associatie van wegedoorn en eenstijlige meidoorn of naar een meidoorn-berkenbos.

Door een toename van de begrazing wordt het struweel teruggedrongen en kunnen terug duingraslanden van de duin-paardebloem-associatie ontstaan.

Subassociaties in Nederland en Vlaanderen

Van de associatie van duindoorn en liguster komen in Nederland en Vlaanderen twee subassociaties voor, die wijzen op verschillen in het vochtgehalte van de bodem.

Typische subassociatie

De typische subassociatie (Hippophao-Ligustretum typicum) zoals hieronder beschreven, die vooral voorkomt in jonge, open duindoornstruwelen. De syntaxoncode voor Nederland is r38Ac02a.

Subassociatie met koninginnekruid

Een subassociatie met koninginnekruid (Hippophao-Ligustretum eupatorietosum) omvat struwelen op vochtige standplaatsen, met als differentiërende soort het koninginnekruid (Eupatorium cannabinum) maar ook met kale jonker, watermunt en gestreepte witbol. De syntaxoncode voor Nederland is r38Ac02b.

Vegetatiezonering

In de vegetatiezonering wordt de associatie van duindoorn en liguster vaak in contact aangetroffen met zoomvegetatie van de associatie van parelzaad en salomonszegel.

Als microgemeenschap kunnen soortenrijke vormen van de boomsterretje-associatie voorkomen op (vooral vochtige stammen en takken van) vlier in oudere vormen van het struweel.

Verspreiding

Het verspreidingsgebied van de associatie van duindoorn en liguster omvat de Atlantische kusten van Zuidwest-Frankrijk tot op de Oost-Friese Waddeneilanden, langs de kusten van Groot-Brittannië en langs de Oostzeekust.

In Nederland is ze algemeen in kalkrijke duinen.

Ook in Vlaanderen komt deze associatie vrij algemeen voor langs de kust, met grote oppervlaktes in de grote valleien van de Westkust, onder andere in de Westhoek, de Houtsaegerduinen en de Doornpanne.

Diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen

De associatie van duindoorn en liguster heeft geen specifieke kensoorten, maar wordt vooral gekenmerkt door de aanwezigheid en dominantie van de verbond-kensoorten wilde liguster, duindoorn en egelantier, en het voorkomen van asperge in de kruidlaag (enkel in Nederland). Ook de klasse-kensoorten eenstijlige meidoorn, gewone vlier en heggenrank zijn in deze associatie algemeen.

De associatie telt daarnaast een aantal ruigtesoorten als de dauwbraam, grote brandnetel, veldhondstong, bitterzoet en speerdistel en planten van de duingraslanden als het geel walstro, duinriet, veldbeemdgras, jakobskruiskruid en de welriekende salomonszegel. Het geel walstro en de zandzegge vinden in deze associatie hum optimum. In de randzones kunnen zich zoomelementen zoals ruig viooltje, glad parelzaad en donderkruid vestigen.

In de onderstaande tabel staan de belangrijkste diagnostische plantentaxa van de associatie van duindoorn en liguster voor Nederland en Vlaanderen.

Struiklaag

Kentaxon	Presentie	Triviale naam	Botanische naam
kV	> 90%	wilde liguster	Ligustrum vulgare
kV	> 80%	duindoorn	Hippophae rhamnoides
kV	> 40%	egelantier	Rosa rubiginosa
kV	< 10%	zuurbes	Berberis vulgaris
kK	> 50%	eenstijlige meidoorn	Crataegus monogyna
kK	> 30%	gewone vlier	Sambucus nigra
kK	> 20%	hondsroos	Rosa canina
kK	> 10%	wilde kardinaalsmuts	Euonymus europaeus
kK	> 10%	wegedoorn	Rhamnus cathartica
	> 40%	kruipwilg	Salix repens

Kruidlaag

Kentaxon	Diff. soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kV		> 20%	asperge	Asparagus officinalis
kK		> 30%	heggenrank	Bryonia dioica
		> 90%	dauwbraam	Rubus caesius
		> 60%	duinriet	Calamagrostis epigejos
		> 60%	grote brandnetel	Urtica dioica
		> 50%	veldhondstong	Cynoglossum officinale
		> 40%	zandzegge	Carex arenaria
		> 40%	veldbeemdgras	Poa pratensis
		> 40%	wilde kamperfoelie	Lonicera periclymenum
		> 40%	rood zwenkgras	Festuca rubra
		> 30%	drienerfmuur	Moehringia trinervia
		> 30%	geel walstro	Galium verum
		> 30%	speerdistel	Cirsium vulgare
		> 30%	jakobskruiskruid	Jacobaea vulgaris
		> 30%	bitterzoet	Solanum dulcamara
		> 20%	welriekende salomonszegel	Polygonatum odoratum
		> 20%	kleine veldkers	Cardamine hirsuta
		> 20%	glad walstro	Galium mollugo
		> 20%	gewone eikvaren	Polypodium vulgare
	dS	> 20%	gestreepte witbol	Holcus lanatus	subassociatie met koninginnekruid
		> 20%	ruw beemdgras	Poa trivialis
		> 20%	kleefkruid	Galium aparine
		> 20%	zandhoornbloem	Cerastium semidecandrum
		> 20%	mannetjesereprijs	Veronica officinalis
		> 10%	vogelmuur	Stellaria media
	dS		koninginnekruid	Eupatorium cannabinum	subassociatie met koninginnekruid
	dS		kale jonker	Cirsium palustre	subassociatie met koninginnekruid
	dS		watermunt	Mentha aquatica	subassociatie met koninginnekruid
			akkerdistel	Cirsium arvense
			witte winterpostelein	Claytonia perfoliata
			zachte haver	Avenula pubescens
			gewone veldbies	Luzula campestris
			ruig viooltje	Viola hirta
			glad parelzaad	Lithospermum officinale
			donderkruid	Inula conyzae

Moslaag

Kentaxon	Diff. soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
		> 40%	gewoon dikkopmos	Brachythecium rutabulum
		> 20%	groot laddermos	Pseudoscleropodium purum

Zie ook

Externe links

Associatie van duindoorn en liguster op Flora van Nederland

Bronnen, noten en/of referenties

J.Schaminée, K.Sýkora, N.Smits & M.Horsthuis, 2010: Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland. KNNV Uitgeverij, Zeist.
K.Sýkora, 2008: Field Guide Dutch Plant Communities. Species composition and ecology
B.De Fré & M.Hoffmann, 2002: Systematiek van natuurtypen voor Vlaanderen: 9. Struwelen en mantels. Verslag van het Instituut voor Natuurbehoud 2002.
Decleer, K. (red.), 2007: Europees beschermde natuur in Vlaanderen en het Belgisch deel van de Noordzee. Habitattypen, dier- en plantensoorten. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek INBO.M.2007.01, Brussel, 584 p. ISBN 978-90-403-0267-1

Orde:	Salicetalia arenariae (kruipwilg-orde)
Verbond:	Salicion arenariae (kruipwilg-verbond)
Associaties:	Hippophao-Salicetum arenariae (associatie van duindoorn en kruipwilg) · Pyrolo rotundifoliae-Hippophaetum (associatie van wintergroen en kruipwilg)
Verbond	Ligustro-Hippophaion rhamnoidis (verbond van liguster en duindoorn)
Associaties	Hippophao-Ligustretum vulgaris (associatie van duindoorn en liguster) · Rosetum spinosissimae (duinroos-associatie ) · Salici repentis-Empetretum (associatie van kruipwilg en kraaihei)