Awangarda (sztuka)

Awangarda (z fr. avant garde „straż przednia”) – zespół tendencji i kierunków w sztuce XX wieku odrzucający dotychczasowe style, tworzący własny świat, nienaśladujący rzeczywistości, szukający odrębnego języka wyrazu. Po I wojnie światowej rozwijała się ona bujnie w krajach europejskich, choć w III Rzeszy sztuka abstrakcyjna została potępiona i zakazana jako objaw „zwyrodnienia”.

Wstęp

Twórcy awangardy odrzucali dorobek kulturowy i poszukiwali nowych, oryginalnych rozwiązań ideowo-artystycznych. Zjawisko pojawiło się ok. 1910 roku i wiązało się z powstaniem nowych kierunków w sztuce takich jak:

a także nurtów kształtujących się po II wojnie światowej:

Stefan Morawski^[1] jako cechy przysługujące wszystkim kierunkom awangardy wylicza:

pionierstwo
zdystansowane podejście do sztuki zastanej
pogarda dla kanonów wytworzonych w przeszłości
częste teoretyzowanie na temat podejmowanych działań (często, z wyjątkiem kubizmu, teorie wyprzedzały praktykę)
traktowanie sztuki jako prekursora i animatora społecznego postępu
czerpanie inspiracji z nauki i techniki (kubiści z teorii względności, surrealiści z psychoanalizy, futuryści z techniki)

Termin jest wykorzystywany również obecnie dla określenia dokonań artystycznych, które wykraczają poza schematy i nie poddają się prostej klasyfikacji, np. muzyka awangardowa.

Awangarda w literaturze

Podstawą dla awangardzistów była twórczość opozycyjna wobec wzorców będących spadkiem po romantyzmie i Młodej Polsce. Jedną z podstawowych zasad działania ruchów awangardowych XX wieku było dążenie do zamknięcia nowej wizji poezji w wyraźnym programie. Poeci awangardowi szukali teoretycznego uzasadnienia swojego działania twórczego. Wychodzili z założenia, że tworzenie nie jest dziełem przypadkowym, ale wyrazem pewnych przekonań, które da się przedstawić w formie jasno sformułowanych zasad. Stąd na początku XX wieku pojawiło się wiele manifestów artystycznych, w których twórcy przedstawiali nową wizję poezji. Prawie każdy ruch awangardowy uważał niemal za swój obowiązek opublikowanie manifestu. Ta zasada nie była obca także polskim awangardystom.

Teoretyzowanie awangardy

Wielu pisarzy podjęło wysiłek naszkicowania mapy podstawowych parametrów awangardowej aktywności. Jedną z najbardziej udanych i szanowanych próby analizy awangardy jako fenomenu kulturowego pozostaje praca włoskiego eseisty Renato Poggioli z 1962 roku Teoria dell’arte d’avanguardia (Teoria Awangardy). Opracowując historyczne, społeczne i filozoficzne aspekty fenomenu, Poggioli sięga poza specyfikę samej sztuki, poezji i muzyki, by pokazać, że awangardziści mogą podzielać pewne ideały i wartości, które manifestują się w ich nonkonformistycznym stylu życia.

Inni autorzy rozszerzają studia Poggioliego. W Teorii awangardy Peter Bürger zastanawia się, w jaki sposób ruchy awangardowego doprowadziły do konieczności zmiany myślenia o sztuce – przede wszystkim o dziele i artyście. W swojej pracy wykorzystuje w głównej mierze prace Georga Wilhelma Hegla, Karola Marxa oraz Waltera Benjamina. Niemiecki teoretyk sztuki stara się w swojej pracy obalić wiele obiegowych sądów oraz nietrafionych krytyk, jakie spotkały awangardowych artystów. Jego dzieło ukształtowało z kolei myślenie takich historyków sztuki jak Benjamin H. D. Buchloh i Clement Greenberg. Obecnie refleksja na temat awangardy przeniosła się bardziej na grunt recepcji sztuki neo-awangardowej. Buchloh rozumie ją jako formę recyclingu dawnych form obowiązujących w latach 20. XX wieku, natomiast Clement Greenberg widzi w niej artykulację specyficznych warunków produkcji w okresie powojennym.

Z kolei Hal Foster przygląda się neo-awangardzie z punktu widzenia teorii psychoanalitycznych, zwłaszcza psychoanalizy Lacanowskiej. Pokazuje on, że ruchy neoawangardowe nie muszą być odczytywane tylko w kluczu postmodernistycznej filozofii symulakrów, zniknięcia autora, spisku sztuki itd. Wręcz przeciwnie – to, co właściwe dla artystów tego nurtu to wysokie waloryzowanie rzeczy jako takiej, w swojej materialności i traumatyzującym wymiarze. W Powrocie Realnego analizuje w ten sposób m.in. dzieła amerykańskich twórców minimal artu oraz dzieła Andy’ego Warhola.

Zobacz też

Przypisy

↑ ZygmuntZ. Bauman ZygmuntZ., Ponowoczesność, czyli o niemożliwości awangardy, [w:] GrzegorzG. Dziamski (red.), Awangarda w perspektywie postmodernizmu, ISBN 83-7112-119-9 .

Bibliografia

R. W. Kluszczyński, Awangarda – rozważania teoretyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997
A. Serafin, Zmiany w percepcji architektury i sztuki wobec działań awangardy. [w:] Rocznik Kognitywistyczny, t.IV, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010
A. Turowski, Budowniczowie świata: z dziejów radykalnego modernizmu w sztuce polskiej., Wydawnictwo Universitas, Kraków 2000

[1] ZygmuntZ. Bauman ZygmuntZ., Ponowoczesność, czyli o niemożliwości awangardy, [w:] GrzegorzG. Dziamski (red.), Awangarda w perspektywie postmodernizmu, ISBN 83-7112-119-9 .

[1]