Azeri alfabesi

Azerbaycan alfabesi (Azerice: Azərbaycan əlifbası), Azerbaycan'da ilk olarak 1929 yılında kullanılmaya başlanan ancak 1939 yılında Sovyetler'in reddetmesi nedeniyle kullanımdan kaldırılan^[1] ve ülkenin bağımsızlığıyla 1991'den bu yana yeniden Azericenin yazımında kullanılmaya başlanan Latin alfabesine dayanan alfabedir. Azerice, Yakutçadan sonra Latin alfabesiyle yazılan ikinci Türk dilidir.

İran'da, Güney Azerbaycan dili için değiştirilmiş bir Farsça yazı kullanılmıştır ve günümüzde de kullanılmaya devam etmektedir.^[2]

Tarih ve Gelişme

10. yüzyılda İslamiyeti kabul eden Selçuklu Hanedanı gibi diğer Oğuz boyları da Arap alfabesini kullanmaya başlamışlardı. Güney Azerbaycan (Azerice: جنوبی آذربایجان - گونئی آذربایجان; Cənubi Azərbaycan)'da Azeriler, Farsça öğrenim görme mecburiyetinde kalmışlar ve Arap alfabesini öğrenmişlerdir.İran'daki Azerbaycan Türkleri günümüzde de Arap alfabesini kullanmaktadırlar.

19. yüzyılda Azeri aydınlarından olan Mirza Fetali Ahundov (Az: Mirzə Fətəli Axundov), Arap alfabesini değiştirip, yerine yeni bir Latin alfabesi getirmiştir. En son 1922 yılında, Bakü'de Yeni Türk əlifba komitəsi (Јени түрк əлифба комитəси; Yeni Türk Alfabe Komitesi) tarafından yeni bir Latin alfabesi oluşturuldu.

1929'dan 1939'a kadar

Aa, Bв, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ƣƣ, Hh, Ii, Ьь, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Ɵɵ, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Vv, Xx, Yy, Zz, Ƶƶ

1939'dan 1958'e kadar

Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ее, Ёё, Әә, Жж, Зз, Ии, Йй, Кк, Ққ, Лл, Мм, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һh, Цц, Чч, Ҷҷ, Шш, Щщ, ъ, Ыы, ь, Ээ, Юю, Яя, ' (apostrof)

1958'den 1991'e kadar

Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ee, Әә, Жж, Зз, Ии, Ыы, Јј, Кк, Ҝҝ, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һһ, Чч, Ҹҹ, Шш, ' (apostrof)

1991'den 1992'ye kadar

Aa, Ää, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz

1992'den sonra

Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz

Azerbaycan alfabesi, ə, x ve q harfleri haricinde Türk alfabesinin aynısıdır.

Harfler

Transliterasyon Tablosu
Arap	Latin	Latin	Kiril	Latin	IPA
İran'daki Azeriler ve 1929'a kadar tüm Azeriler	1929–1933	1933–1939	1939–1991	1991'den beri	IPA
آ،ﺍ	A a	A a	А а	A a	[ɑ̞/ɑ̞ː]
ﺏ	B b	B b	Б б	B b	[b]
ﺝ	C c	Ç ç	Ҹ ҹ	C c	[d͡ʑ]
چ	Ç ç	C c	Ч ч	Ç ç	[t͡ɕ/t͡ɕʰ]
ﺩ	D d	D d	Д д	D d	[d]
ائ	E e	E e	Е е	E e	[e/e̞]
ه/اَ	Ə ə	Ə ə	Ә ә	Ə ə	[æ]
ﻑ	F f	F f	Ф ф	F f	[f]
گ	Ƣ ƣ	G g	Ҝ ҝ	G g	[ɟ]
ﻍ	G g	Ƣ ƣ	Ғ ғ	Ğ ğ	[ɣ/ʁ (ʕ/ʢ)]
ﺡ	H h	H h	Һ һ	H h	[h/hˁ]
ﺥ	X x	X x	Х х	X x	[x/χ]
ایٛ	I̡ ı̡	Ь ь	Ы ы	I ı	[ə]
ای	I i	I i	И и	İ i	[i/ɪ]
ژ	Ƶ ƶ	Ƶ ƶ	Ж ж	J j	[ʒ]
ك	Q q	K k	К к	K k	[c/cʰ/k (ç)]
ق	K k	Q q	Г г	Q q	[g/ɢ]
ل	L l	L l	Л л	L l	[l/ɫ]
م	M m	M m	М м	M m	[m]
ن	N n	N n	Н н	N n	[n]
ڭ	N̡ n̡	N̡ n̡^[3]			[ŋ/ɴ]
اوْ	O o	O o	О о	O o	[ɔ]
اؤ	Ɵ ɵ	Ɵ ɵ	Ө ө	Ö ö	[œ]
پ	P p	P p	П п	P p	[p/pʰ]
ﺭ	R r	R r	Р р	R r	[ɾ/r]
ﺙ,ﺱ,ﺹ	S s	S s	С с	S s	[s]
ﺵ	З з	Ş ş	Ш ш	Ş ş	[ʃ/ʂ/ɕ]
ﺕ,ﻁ	T t	T t	Т т	T t	[t/tʰ]
اوُ	Y y	U u	У у	U u	[u]
اﻭٚ	U u	Y y	Ү ү	Ü ü	[y]
و	V v	V v	В в	V v	[v]
ي	J j	J j	Ј ј	Y y	[j]
ﺫ,ﺯ,ﺽ,ﻅ	Z z	Z z	З з	Z z	[z]
ع,ء	'	'	'	'	[ʔ/ː]

Ayrıca bakınız

Ortak Türkçe Alfabesi

Kaynakça

^ Hatcher, Lynley (July 2008). "Script change in Azerbaijan: acts of identity". International Journal of the Sociology of Language, 192. s. 106. doi:10.1515/IJSL.2008.038.
^ Heyat, Javad (2001). "اوُرتوقرافی سمیاری نین آلدیغی قرارلار" [Azeri Arabic Turk standard of writing] (PDF). 19 Mart 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ 1938'de alfabeden çıkarıldı

Dış bağlantılar

Azərbaycan dili (Azerice)
Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu (Azerice)

[degruyter.com-1] Hatcher, Lynley (July 2008). "Script change in Azerbaijan: acts of identity". International Journal of the Sociology of Language, 192. s. 106. doi:10.1515/IJSL.2008.038.

[:0-2] Heyat, Javad (2001). "اوُرتوقرافی سمیاری نین آلدیغی قرارلار" [Azeri Arabic Turk standard of writing] (PDF). 19 Mart 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[3] 1938'de alfabeden çıkarıldı

[1]

[2]

[3]