Gaan na inhoud

Baard

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Paul Kruger met sy kenmerkende nekbaard.
’n Hindoe-geestelike met ’n ongeknipte volbaard en snor.
’n Man as Kersvader geklee met ’n lang, nagemaakte volbaard.

’n Baard is hare wat op die ken, bolip, wange en nek van die mens en sommige diere groei. By mense is dit gewoonlik net tienerseuns en volwasse mans wat baarde kan groei. Sommige vroue kan egter ook ’n baard ontwikkel. Wanneer onderskei word tussen die boonste en onderste deel van gesigshare, sluit die woord "baard" gewoonlik die snor uit.

Deur die loop van die geskiedenis is allerlei eienskappe toegeken aan mans met baarde, soos wysheid, manlikheid, seksuele viriliteit of ’n hoër status; baarde kan egter veral in moderne tye beskou word as nie skoon nie of ’n gebrek aan afronding.

Biologie

[wysig | wysig bron]

Die baard ontwikkel tydens puberteit. Baardgroei word verbind met die stimulasie van haarsakkies in dié deel van die gesig deur dihidrotestosteroon, wat baardgroei bly beïnvloed ná puberteit. Hormone wat haarsakkies stimuleer of belemmer, se invloed wissel van area tot area; dihidrotestosteroon bevorder ook ’n bles. Dit word vervaardig uit testosteroon, en die vlakke kan wissel van seisoen tot seisoen – baarde groei vinniger in die somer.

Charles Darwin.

Omdat dit moeilik is om baardgroei te meet is daar nie ooreenstemming oor watter invloede hormonale aktiwiteit op baarde het nie. ’n Fisikus het selfs tydperke van verskeie weke elk in redelike afsondering op ’n verafgeleë eiland deurgebring. Hy het opgemerk sy baard groei stadiger, maar die dag voor hy die eiland sou verlaat, het sy baard besonder vinnig begin groei en dit het tydens die eerste dag of twee op die vasteland ’n ongekende hoë graad bereik. Hy het die verskynsel bestudeer en tot die gevolgtrekking gekom die stimulant vir haargroei lê in die hervatting van seksuele aktiwiteit.[1] Ander kenners het egter glad nie met hom saamgestem nie.[2]

Hoe vinnig die baard groei, is ook geneties.[3]

Evolusie

[wysig | wysig bron]

Bioloë beskou baarde as sekondêre seksuele eienskappe omdat hulle uniek is aan een geslag, maar nie ’n direkte rol speel in voortplanting nie. Charles Darwin was die eerste persoon wat evolusie as ’n moontlike faktor beskou het in sy werk The Descent of Man. Daarin meen hy die proses van seksuele seleksie kon tot baarde gelei het.[4] Moderne bioloë het die rol van seksuele seleksie in die evolusie van baarde herbevestig en tot die slotsom gekom daar is bewyse dat die oorgrote meerderheid van vroue mans met baarde aantrekliker vind as mans daarsonder.[5][6][7]

Verklarings in evolusionêre sielkunde vir die bestaan van baarde sluit in aanduidings dat die man seksueel ryp is of van dominansie omdat die ken groter lyk. Sommige geleerdes meen daar is nog nie vasgestel of die rede vir die seksuele seleksie wat tot die groei van baarde gelei het, aantreklikheid (interseksuele verhoudings) of dominansie (intraseksuele seleksie) is nie.[8] ’n Baard kan ’n teken wees van ’n man se algehele kondisie.[9] Die hoeveelheid gesigshare beïnvloed blykbaar sy aantreklikheid.[10][11]

’n Baard maak ’n man egter kwesbaar in gevegte en dit kan hom duur te staan kom; daarom vermoed bioloë daar is ’n ander evolusionêre voordeel wat swaarder weeg as dié nadeel.[12]

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]

Antieke en klassieke wêreld

[wysig | wysig bron]
Moche-keramiekhouers wat bebaarde mans voorstel. Larco-museumversameling. Lima, Peru.

Die antieke Egiptenare met ’n hoë rang het baarde op hul kenne gegroei en dit is dikwels gekleur of met goue drade deurweef. ’n Vals metaalbaard, wat ’n teken van koninklikheid was, is deur die konings en koninginne gedra. Dit is op sy plek gehou met ’n band wat oor die kop geloop het en was vas aan ’n goue kenband; dit was van omstreeks 3000 tot 1580 v.C. in die mode.

Mesopotamiese beskawings het hul baarde geolie en versier. Hulle het tange en krulysters gebruik om oordadige ringe en lae te skep.

Antieke Iran

[wysig | wysig bron]

Die Iraniërs het gehou van lang baarde en feitlik al die Iranse konings het ’n baard gehad. In Travels deur Adam Olearius eis ’n koning van Iran die kop van sy hoofkelner, en toe dit na hom gebring word, sê hy: "Wat ’n jammerte dat ’n man met so ’n mooi snor tereggestel moes word."

Antieke Indië

[wysig | wysig bron]

In antieke Indië was ’n lang baard ’n teken van waardigheid en wysheid. Die nasies in die ooste het hul baarde hooggeag en die straf vir bandeloosheid en owerspel was dat die persoon se baard in die openbaar afgeskeer word. Hulle het selfs hul baarde as waarborg vir skuld gegee.

Antieke Grieke

[wysig | wysig bron]
’n Muntstuk wat Alexander die Grote sonder ’n baard uitbeeld.
Die Romeinse keiser Karel IV.

Die antieke Grieke het hul baard beskou as ’n teken van viriliteit; in die epiese verhale van Homeros was dit amper van heilige belang, sodat iemand wat ’n dringende versoek aan iemand anders gerig het, dié persoon se baard sou aanraak.[13] ’n Skoon gesig is beskou as ’n teken van verwyfdheid.[14] Van die vroegste tye af was die skeer van die bolip egter nie ongewoon nie. Griekse baarde is ook dikwels met tange gekrul. In tye van rou is die baard afgeskeer.

Antieke Masedonië

[wysig | wysig bron]

Die mode om te skeer het in die tyd van Alexander die Grote begin.[15] Alexander het sy soldate na berig word beveel om te skeer sodat die vyand nie ’n soldaat aan die baard kon gryp om hom dood te maak nie. Die gebruik om te skeer het van die antieke Masedoniërs, wie se konings op muntstukke sonder baarde uitgebeeld is, versprei na die hele bekende wêreld van die Masedoniese Ryk. Wette daarteen in Rhodos en Bisantium het geen uitwerking gehad nie. Selfs Aristoteles het die nuwe mode gevolg,[16] anders as die ander filosowe wat hul baard behou het as ’n teken van hul beroep: filosowe het ná die Masedoniese tydperk steeds 'n baard gedra.[17]

Antieke Rome

[wysig | wysig bron]

Dit lyk nie of die antieke Romeine geskeer het tydens hul vroeë geskiedenis nie (onder hul konings en in die vroeë republiek). Volgens Pliny het P. Ticinius die eerste barbier na Rome gebring – in die 454ste jaar ná die stigting van die stad, dus omstreeks 299 v.C.). Scipio Africanus was blykbaar die eerste Romein wat geskeer het, maar daarna het die neiging vlam gevat en kort daarna was alle Romeinse mans skoongeskeer; dit het ’n teken geword dat iemand Romeins was en nie Grieks nie. Eers in die latere stadium van die republiek het jong mans hul baarde gedeeltelik geskeer en dit in ’n ornamentele vorm geknip; voortieners het hul ken geolie in die hoop dat dit baardgroei sou bespoedig.[18]

Later was die geleentheid van die eerste skeer die begin van iemand se manlike jare en dié dag is as ’n fees gevier.[19] Augustus was toe 24 en Caligula 20. Die hare wat dan afgeskeer is, is aan ’n god geoffer; Nero het syne in ’n goue boks gesit en dit aan Jupiter Capitolinus opgedra.[20] In tye van rou het hulle, anders as die Grieke, hul baard laat groei, soos Augustus met die dood van Julius Caesar.[21]

Middeleeue

[wysig | wysig bron]

In die Middeleeue was ’n baard ’n teken van ’n ridder se viriliteit en eer. Om iemand aan sy baard vas te hou was ’n oortreding en moes met ’n tweegeveg reggestel word. Terwyl die meeste adellikes en ridders baarde gehad het, was die Katolieke geestelikes skoongeskeer as teken van hul selibaat.

Van die Renaissance tot tans

[wysig | wysig bron]
Friedrich Engels het ’n volbaard gehad, wat algemeen was onder Europeërs van die 19de eeu.
Die Kubaanse politici Che Guevara (links) en Fidel Castro met volbaarde.
Die akteur Jeffrey Donovan met ’n stoppelbaard.
Alexander III van Rusland met ’n volbaard.
Alexander III van Rusland met ’n volbaard.
Anne Marie Abel
’n Jonger Alexander met ’n hulihee.

In die 15de eeu was die meeste Europeërs skoongeskeer. In die 16de eeu is baarde toegelaat om te groei tot verstommende lengtes en in verskeie vorme.

Aan die begin van die 17de eeu het baardgroottes gekrimp in die stede van Wes-Europa. In die tweede helfte van die eeu was dit weer mode om skoongeskeer te wees – in so ’n mate dat Pieter I van Rusland sy onderdane gelas het om hul baarde af te skeer; om dit aan te moedig het hy in 1698 ’n baardbelasting ingestel om die Russe meer in lyn te bring met die Wes-Europese mode.[22]

In die 1850's het baarde weer gewild geword.[23] Baie leiers soos Aleksander III van Rusland, Napoleon III van Frankryk en Frederick III van Duitsland en vooraanstaande staatsmanne en kultuurleiers soos Charles Dickens, Karl Marx en Giuseppe Verdi het baarde gegroei. Hierdie neiging kan in Noord-Amerika gesien word by die presidente van ná die Burgeroorlog. Voor Abraham Lincoln het geen president ’n baard gehad nie, maar ná hom het feitlik almal tot by William Howard Taft een gehad. Die baard is in dié tyd verbind met manlikheid en moed.[23]

Teen die vroeë 20ste eeu het baarde se gewildheid afgeneem. In die 1920's en 1930's het die meeste mans met gesighare net ’n snor gehad, soos Albert Einstein, Wladimir Lenin, Adolf Hitler en Josef Stalin. In Amerika is gewilde helde intussen sonder baarde uitgebeeld en het kort hare en skoon gesigte vir dekades die aanvaarde styl geword.

Die teenkultuur het die baard weer gewild gemaak: eers die "beatniks" in die 1950's en toe die hippiebeweging in die middel 1960's. Ná die Viëtnamoorlog het baarde se gewildheid die hoogte ingeskiet en is dit deur hippies en sakelui gedra. Gewilde rock-, soul- en folkmusikante soos die Beatles en Barry White het volbaarde gehad. Dié mode het in die middel 1980's in Amerika weer begin taan.

Van die 1990's af was die mode in Amerika ’n bokbaard of kort geknipte baard en teen 2010 was ’n tweedag-stoppelbaard gewild.[24] Teen die einde van die 20ste eeu was die kort geknipte Verdi-baard gewild, soms met ’n bypassende snor.

Style

[wysig | wysig bron]

Gesigshare word meestal verwyder deur dit af te skeer. As net die deel op die bolip ongeskeer gelaat word, staan dit bekend as ’n snor. ’n Baard kan in verskillende style geskeer of geknip word. Van die bekendstes is (sien skets):

  1. Stoppelbaard – ’n baard wat ’n paar dae lank nie geskeer is nie
  2. Snor – op die bolip
  3. Bokbaard – ’n klossie hare op die ken
  4. Ringbaard – ’n bokbaard met ’n bygaande snor wat aaneen loop[25]
  5. Bakkebaard – ’n baard wat net verby die ore loop en soms die wange bedek
  6. Bakkebaard met snor
  7. Spaanse baard – ’n lang bokbaard met ’n bygaande weglêsnor
  8. Volbaard – ’n baard wat die wange en ken bedek met ’n bygaande snor

Ander soorte sluit in:

  • Nekbaard – net om die nek, met die ken en wange skoongeskeer
  • Royale – ’n smal, gepunte baard wat van die ken af uitloop
  • Verdi – ’n kort baard wat rond is onder met effens geskeerde wange en ’n groot snor
  • Soul patch – ’n klossie baard net onder die onderlip en bo die ken
  • Garibaldi – ’n wye volbaard wat rond is onder met ’n bygaande snor
  • Ou Nederlands – ’n groot, lang baard wat onder heelwat breër word; met ’n bakkebaard, maar sonder ’n snor[26]
  • Lincoln – ’n volbaard sonder ’n snor
  • Brett – soortgelyk aan die Lincoln, maar raak nie aan die bakkebaard nie[26]
  • Junco – ’n bokbaard wat boontoe loop tot by die mondhoeke, maar sonder ’n snor
  • Hollywood – ’n baard aan die onderkant van die gesig met ’n snor, maar dit raak nie aan die bakkebaard nie
  • Hulihee – ’n welige bakkebaard wat verby die ken loop; met ’n snor, maar met die ken skoongeskeer

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ "Effects of sexual activity on beard growth in man". Nature. 226 (5248): 869–70. 1970. doi:10.1038/226869a0. PMID 5444635.
  2. ↑ Hardisty, R. M. (1970). "Shaving to impress". Nature. 226 (5252): 1277. doi:10.1038/2261277a0.
  3. ↑ Randall VA (2008). "Androgens and hair growth". Dermatol Ther. 21 (5): 314–28. doi:10.1111/j.1529-8019.2008.00214.x. PMID 18844710.
  4. ↑ Darwin, Charles (2004). The Descent Of Man And Selection In Relation To Sex. Kessinger Publishing. p. 554.
  5. ↑ Dixson, A.; Dixson, B; Anderson, M (2005). "Sexual selection and the evolution of visually conspicuous sexually dimorphic traits in male monkeys, apes, and human beings". Annu Rev Sex Res. 16: 1–19. PMID 16913285.
  6. ↑ Miller, Geoffry F. (1998). "How Mate Choice Shaped Human Nature: A Review of Sexual Selection and Human Evolution". In Crawford, Charles B. (red.). Handbook of Evolutionary Psychology: Ideas, Issues, and Applications. Psychology Press. pp. 106, 111, 113.
  7. ↑ Skamel, Uta (2003). "Beauty and Sex Appeal: Sexual Selection of Aesthetic Preferences". In Voland, Eckhard (red.). Evolutionary Aesthetics. New York: Springer. pp. 173–183. ISBN 3-540-43670-7.
  8. ↑ Dixson, A. F. (2009). Sexual selection and the origins of human mating systems. New York: Oxford University Press. p. 178. ISBN 978-0-19-955943-5.
  9. ↑ Thornhill, Randy; Gangestad, Steven W. (1993). "Human facial beauty: Averageness, symmetry, and parasite resistance". Human Nature. 4 (3): 237–269. doi:10.1007/BF02692201.
  10. ↑ Barber, N. (1995). "The Evolutionary psychology of physical attractiveness: Sexual selection and human morphology". Ethol Sociobiol. 16 (5): 395–525. doi:10.1016/0162-3095(95)00068-2.
  11. ↑ Etcoff, N. (1999). Survival of the Prettiest: The Science of Beauty. New York: Doubleday. ISBN 0-385-47854-2.
  12. ↑ Zehavi, A.; Zahavi, A. (1997). The Handicap Principle. New York: Oxford University Press. p. 213. ISBN 0-19-510035-2.
  13. ↑ Sien bv. Homeros se Ilias 1:500-1
  14. ↑ Athen. xiii. 565 a (aangehaal deur Peck)
  15. ↑ Chrysippus ap. Athen. xiii. 565 a (aangehaal deur Peck)
  16. ↑ Diog. Laert.v. 1 (aangehaal deur Peck)
  17. ↑ cf. Pers.iv. 1, magister barbatus van Socrates (aangehaal deur Peck)
  18. ↑ Petron. 75, 10 (aangehaal deur Peck)
  19. ↑ Juv.iii. 186 (aangehaal deur Peck)
  20. ↑ Suet. Ner.12 (aangehaal deur Peck)
  21. ↑ Dio Cass. xlviii. 34 (aangehaal deur Peck)
  22. ↑ Beard Tax: Information from. Answers.com. URL besoek op 2011-01-03.
  23. ↑ 23,0 23,1 Jacob Middleton, 'Bearded Patriarchs', History Today, vol. 56, uitg. 2 (Februarie 2006), 26–27.
  24. ↑ Elejalde-Ruiz, Alexia (28 Maart 2010). "Latest in facial hair: The two-day shadow". The Los Angeles Times. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Oktober 2010. Besoek op 5 September 2013.
  25. ↑ "Circle Beard" (in Engels). Gillette.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Augustus 2016. Besoek op 14 Oktober 2012.
  26. ↑ 26,0 26,1 "Different Types of Beards". zimbio.com. Besoek op 5 Junie 2013.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Baard&oldid=2698690"