Bagdad
|
Bagdad
| |
|---|---|
.jpg?lang=oc) | |
| Lo riu Tigre a Bagdad. | |
| Geografia fisica | |
| Coordenadas | 44° 26′ 00″ N, 33° 02′ 00″ E |
| Superfícia | 734 km² |
| Geografia politica | |
 | |
| País |  Iraq
|
| Geografia umana | |
| Populacion (31/12/2015) |
7 665 292 ab. |
| Autras informacions | |
| amanatbaghdad.gov.iq | |
Bagdad (arabi: بغداد, Baġdād, AFI/ [bæɣˈdæːd]) es la capitala d'Iraq, e de la província omonima. Sa populacion en 2011 èra aperaquí de 7 216 040 personas. Es la pus granda vila d'Iraq[1][2], la segonda dins lo mond arabi (après Lo Caire, Egipte), e la segonda d'Asia de l'oèst (après Teheran, Iran)
Situada a la broa del riu de Tigre, la ciutat foguèt fondada al sègle VIII e venguèt la capitala del Califat abbassida. Pauc de temps après sa fondacion, Bagdad venguèt un centre cultural, comercial, e intellectual significatiu del mond islamic. En mai d'albergar mantuna instucions academicas claus (Ostal de la Sapiença) la vila obtenguèt una reputacion mondiala de "centre de la coneissença". A l'Edat Mejana nauta, Bagdad èra considerada coma la pus granda vila del mond amb una populacion estimada de 1 200 000 personas[3].
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Lo periòde abbassida
[modificar | Modificar lo còdi]La fondacion de la vila
[modificar | Modificar lo còdi]La vila foguèt fondada ex nihilo en 762 per lo califa Al-Mansur (754-775) e, segon lei cronicas de l'epòca, bastida en 4 ans per 100 000 obriers[4]. Leis Abbassidas i desplacèron lo còr dau poder musulman per renforçar son contraròtle sus lei regions iranianas onte lei revòutas èran frequentas. Lo nom iniciau de la ciutat èra Madinat As-Salam, mai lo nom Bagdad, citat coma un vilatge preislamic locau dins lo Talmud de Babilònia, s'impausèt pauc a cha pauc.
La vila d'Al-Mansur aviá una organizacion circulara. Son diamètre èra probablament de 2 534 m[5]. Quatre portaus principaus foguèron bastits au nòrd-oèst vèrs Siria, au sud-oèst vèrs Basra, au sud-èst vèrs Kufa e au nòrd-èst vèrs Corasmia. Un important valat, dos barris e 112 torres formavan la basa de sei defensas. Lo palais, la mosqueta principala e lei casèrnas ocupavan l'anèu centrau e leis abitacions se situavan entre lei dos barris. Lo dòma verd de 48,36 m d'autor dau palais, destruch per lo tròn en 941, dominava l'ensemble e afiermava la poissança dei califas.
Aqueu plan geometric mostrèt rapidament sei limits. Una premiera transformacion foguèt l'aparicion rapida de borgadas au sud de la vila, a l'entorn dei mercats. La segonda foguèt l'abandon de la vila redonda per lo califa e seis administracions au profiech de palais construchs en defòra dei barris. Aquò comencèt tre la fin dau rèine d'Al-Mansur amb la construccion dau palais d'Al-Khuld au nòrd-èst. Per alunchar la populacion, Al-Mansur renforcèt tanben l'implantacion dei mercats au sud. Bastiguèt tanben un important camp militar sus la riba orientala de Tigre[6]
La capitala dei califas
[modificar | Modificar lo còdi]Bagdad conoguèt un desvolopament important, pauc contrariat per l'afebliment progressiu dei califas. D'efiech, lei sobeirans abbassidas perdiguèron pauc a cha pauc lor poder au profiech de sei generaus e de sei vizirs. Pasmens, aquelei dignitaris contunièron de desvolopar la ciutat. En particular, lei vizirs barmaquidas bastiguèron un important palais sus la riba orientala de Tigre que favorizèt lo desvolopament ulterior de la vila dins aquela direccion. En revènge, en 813-814, la màger part de la vila redonda foguèt destrucha durant la guèrra de succession entre lei dos fius d'Harun al-Rashid. Per assaiar de redurre l'influéncia dei militars, Al-Mustain (862-865) desplacèt la capitala a Samarra, mai aquò empachèt lo declin de l'autoritat califala de contuniar e Al-Mutamid tornèt installar la capitala a Bagdad.
Aquelei transferiments dau poder aguèron pas d'efiechs lo dinamisme comerciau e intellectuau de la vila. Au sègle IX, Bagdad èra ansin lo centre de plusors rets marchandas de premiera importància en provenença dei pòrts dau golf Persic onte arribavan de produchs indians, chinés, iemenitas e africans, dei rotas continentalas de la Rota de la Seda que drenava de produchs d'Asia Centrala, d'Índia e de China e dei rotas continentalas e maritimas occidentalas que comunicavan amb Vòlga, Constantinòble, Egipte e Nubia. Una part dei marchandisas èran en transit, mai la vila importava massissament d'esclaus (eslaus, africans e turcs) e de matèrias premieras (fusta, fèrre). En cambi, exportava d'alum e de produchs artesanaus reputats (teissuts, objèctes de veire ò de metau, etc.). Au nivèu intellectuau, Bagdad foguèt lo luòc de construccion de la premiera Ostau de la Saviesa, un centre de traduccion dei tèxtes grècs de l'Antiquitat. Aguèt un ròtle centrau dins la collècta e la difusion dei sabers e venguèt un dei simbòls de l'Edat d'Aur Islamic[7].
Entre lei sègles VIII e IX, Bagdad aviá ansin probablament una populacion superiora a un milion d'abitants e èra l'aglomeracion pus granda dau monde amb Chang'an[8]. Pasmens, durant lo sègle X, una tiera d'incendis e d'inondacions roïnèt certanei quartiers. Un partiment de l'espaci entre sunitas e chiitas se metèt tanben en plaça. Lo teissut urban se fragmentèt alora lentament e l'abitat s'organizèt a l'entorn de quartiers diferents separats per de roïnas, de terrens abandonats e de zònas agricòlas. Lei guèrras causadas per l'afebliment dei califas abbassidas, plaçadas sota la « proteccion » de caps militars a partir de 945, agravèron lo declin.
Lo sètge mongòl e la destruccion de la vila
[modificar | Modificar lo còdi]En 1157, lo califa Al-Muqtafi (1136-1160) capitèt de restaurar l'independéncia politica de la dinastia abbassida. A aquela epòca, Bagdad èra centrada sus la riba orientala de Tigre e la vila redonda èra quasi desertat. Lei califas restaurèron lei fortificacions e lei modernizèron amb l'apondon de bastions. Un portau unic foguèt conservat. A l'eissida d'un rèine guerrier, An-Nasir (1180-1225) prenguèt lo contraròtle de la màger part de Mesopotamia. Pasmens, en 1258, Bagdad foguèt atacada per lei Mongòls d'Hulegu. A l'eissida d'un sètge de 20 jorns, la vila foguèt pilhada e sa populacion chaplada per lei venceires. Lo nombre de victimas es mau conegut amb d'estimacions anant de 90 000[9][10] a 2 milions de mòrts[11][12].
La subrevida malaisada de la vila
[modificar | Modificar lo còdi]Après lei destruccions de 1258, Bagdad foguèt pas totalament abandonada, mai la vila perdiguèt son importància. Demorèt premier dins lo domeni deis Ilkhanidas fins a 1339. Puei, passèt sota lo contraròtle dei dinastias localas que se partejèron Mesopotamia e Pèrsia après la casuda de la dinastia mongòla (Jalairidas, Moton Negre, Moton Blanc, etc.). Foguèt tanben presa dos còps per Tamburlan que chaplèt la màger part deis abitants en 1401. Lei racòntes dau periòde parlan ansin d'una vila en roïna, sovent confonduda dins lei tèxtes occidentaus amb Babilònia.
En 1507, lei Safavidas iranians prenguèron lo contraròtle de la region. Pasmens, tre 1534, leis armadas de Soliman lo Magnific (1520-1566) capitèron d'ocupar la vila. En 1623, la populacion se revoutèt e recebèt l'ajuda dei Safavidas. Après una lònga guèrra, demorèt sota contraròtle otoman. Venguda una ciutat periferica de l'Empèri Otoman e dirigida per de pachas sovent incompetents, Bagdad foguèt tanben victima de plusors epidemias grèvas. Lo declin demografic contunièt e, en 1704, la populacion èra de solament 15 000 abitants.
En 1704, Hassan Pacha foguèt nomat governaire per lo poder otoman. Pacha energic, recrutèt d'esclaus per formar una armada de Mamelocs. Aquò li permetèt de sometre lei tribús de bedoins locaus e de crear un poder autonòm entre Mossol e Basra. En 1723, son fiu Ahmed li succediguèt. Pasmens, en 1733, deguèt faciar una ataca en provenença de Pèrsia. Assetjada, Bagdad foguèt sauvada per l'arribada de renfòrç otomans. Un segond sètge s'acabèt egalament per una victòria turca en 1744. Aquela intervencion permetèt ais Otomans de restaurar una partida de son influéncia dins la region, mai lo poder mameloc perdurèt fins a una epidemia de pèsta seguida per una venguda deis aigas que tuèron lei dos tèrç deis abitants en 1831. Lo sultan Mahmud II aprofichèt alora l'ocasion per exterminar lei mamelocs e restaurar son contraròtle dirècte.
La renaissença de la vila
[modificar | Modificar lo còdi]Lei reformas otomanas
[modificar | Modificar lo còdi]Dau mandat britanic a la casuda de la monarquia
[modificar | Modificar lo còdi]Lo periòde dau Baas e de Saddam Hussein
[modificar | Modificar lo còdi]Bagdad dempuei 2003
[modificar | Modificar lo còdi]Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ : L'estimacion de la populacion totala pòt diferir subtancialament. L' Encyclopædia Britannica dona en 2001 una populacion de 4,950,000 personas, Lo 2006 Lancet Report l'estimava a 7,216,040 personas en 2011.
- "Baghdad" Encyclopædia Britannica. 2006. Encyclopædia Britannica Online. 13 November 2006.
- Modèl:PDFlink. By Gilbert Burnham, Riyadh Lafta, Shannon Doocy, and Les Roberts. The Lancet, October 11, 2006
- Baghdad from GlobalSecurity.org
- ↑ "Cities and urban areas in Iraq with population over 100,000", Mongabay.com
- ↑ «List of largest cities throughout history».
- ↑ La valor d'aquela chifra es de nuançar. Dins lei cronicas ancianas, 100 000 significa puslèu un « nombre fòrça important ».
- ↑ D'estimacions fòrça diferentas son donadas per lei diferenteis autors arabis aguent descrich la vila. Aquela valor es donc mau segura.
- ↑ (en) Justin Marozzi, Baghdad, City of Peace, City of Blood, Penguin books, 2014, p. 21.
- ↑ En mai dei sabers grècs, l'Ostau de la Saviesa permetèt tanben la difusion dei sabers siriacs, pèrses e indians. Dins una mendre mesura, permetèt la difusion de sabers chinés.
- ↑ Capitala dei Tang, Chang'an agantèt benlèu dos milions d'abitants entre lei sègles VIII e IX.
- ↑ (en) Martin Sicker, The Islamic world in ascendancy: from the Arab conquests to the siege of Vienna, Greenwood Publishing Group, 2000, p. 111.
- ↑ (fr) René Grousset, L'empire des steppes. Attila, Gengis-khan, Tamerlan, París, Payot, 1965, p. 447.
- ↑ (en) The different aspects of Islamic culture: Science and technology in Islam, vol. 4, A. Y. Al-Hassan, Dergham sarl, 2001, p. 655.
- ↑ Uei, la màger part deis istorians estiman lo nombre de victimas entre 200 000 e 800 000 òmes (Andre Wink, Al-Hind: The Making of the Indo-Islamic World, vol. 2, Brill, 2002, p. 13).