Bantas

Ang mga bantas (Ingles: punctuation) ay mga simbolo na tumutulong sa tama at wastong pagkakaintindi ng mga teksto.

Kabilang sa mga bantas ang mga sumusunod:

1. Tuldok (.)
2. Tandang Pananong (?) Kumain ka na? Talaga ba?
3. Tandang Padamdam (!)
4. Kuwit (,)
5. Kudlit (‘)
6. Gitling (-)
7. Tutuldok (:)
8. Tuldok-kuwit (;)
9. Panipi (“”)
10. Panaklong ( )
11. Tutuldok-tuldok (…)

Paggamit ng iba't ibang mga bantas

Tuldok

Ang tuldok (.) ay ginagamit na pananda:

A. Si Kylene ay isang magandang binibini.

B. Sa pangalan at salitang dinaglat. Mga halimbawa: (a) Si Gng. A.A. Jose ay mahusay magturo. (b) Si Bb. Macarayan ang kanilang guro sa asignaturang “Basic Christian Living”.

C. Sa mga titik o tambilang na ginagawang pamilang sa bawa’t hati ng isang balangkas, talaan.

Tandang Pananong

Ginagamit ang tandang pananong ( ? ):

A. Sa pangungusap na patanong. Mga halimbawa: (a) Ano ang pangalan mo? (b) Sasama ka ba?

B. Sa loob ng panaklong upang mapahiwatig ang pag-aalinlangan sa diwa ng pangungusap. Mga halimbawa: (a) Si Manuel Roxas ang ikalawang (?) pangulo ng Republika ng Pilipinas.

Tandang Padamdam

Ang bantas na tandang padamdam ( ! ) ay ginagamit sa hulihan ng isang kataga, parirala o pangungusap na nagsasaad ng matindi o masidhing damdamin. Mga halimbawa: (a) Mabuhay ang Pangulo! (b) Uy! Ang ganda ng bago mong sapatos. (c) Aray! Naapakan mo ang paa ko.

Kuwit

Ang kuwit ( , ) ay ginagamit sa ganitong mga kaparaanan:

A. Paghihiwalay ng isang sinipi.

B. Sa paghihiwalay ng magkakasunod na salita at lipon ng mga salitang magkaka-uri. Halimbawa: Kumain ka ng itlog, gulay at sariwang bungang-kahoy. Shana, saan ka nag-aaral ngayon?

C. Sa hulihan ng bating panimula at bating pangwakas ng isang liham-pangkaibigan. Mga halimbawa:

Mahal kong Marie,

Nagmamahal,

Sa iyo kaibigang Jose,

Tapat na sumasaiyo,

D. Pagkatapos ng Oo at Hindi. Mga halimbawa: Oo, uuwi ako ngayon sa probinsiya. Hindi, ayaw niyang sumama.

E. Sa mga lipon ng salitang panuring o pamuno. Mga halimbawa: Si Andres Bonifacio, ang ama ng Katipunan, ay isinilang sa Tondo. Si Pastor Arias, isang mahusay na tagapagtanggol, ay isang Manobo.

F. Sa hulihan ng bilang sa petsa, o sa pagitan ng kalye at purok at ng bayan at lalawigan sa pamuhatan ng isang liham. Mga halimbawa:

Nobyembre 14, 2008

Project 8, Quezon City

G. Sa paghihiwalay ng tunay na sinabi ng nagsasalita sa ibang bahagi ng pangungusap. Halimbawa: Ayon kay Rizal, “Ang hindi magmamahal sa sariling wika ay higit pa sa mabaho at malansang isda”.

Kudlit

Ang kudlit ( ‘ ) ay ginagamit na panghalili sa isang titik na kina-kaltas. Halimbawa: Siya’t ikaw ay may dalang pagkain. Ako’y isang mamamayang Pilipino at may tungkuling mahalin at pangalagaan ang aking bayan.

Gitling

Ang gitling ( - ) ay ginagamit sa loob ng salita sa mga sumusunod na pagkakataon:

A. Sa pag-ulit ng salitang-ugat o mahigit sa isang pantig ng salitang-ugat.

   Halimbawa: 
   araw-araw isa-isa apat-apat
   dala-dalawa sari-sarili kabi-kabila
   masayang-masaya

B. Kung ang unlapi ay nagtatapos sa katinig at ang salitang nilalapian ay

   nagsisimula sa patinig na kapag hindi ginitlingan ay magkakaroon ng ibang 
   kahulugan

   Halimbawa: 
   mag-alis nag-isa nag-ulat
   pag-ibig mang-uto pag-alis
   may-ari tag-init pag-asa

C. Kapag may katagang kinaltas sa pagitan ng dalawang salitang pinagsama.

   Halimbawa: 
   pamatay ng insekto - pamatay-insekto
   kahoy sa gubat - kahoy-gubat
   humgit at kumulang - humigit-kumulang
   lakad at takbo - lakad-takbo
   bahay na aliwan - bahay-aliwan
   dalagang taga bukid - dalagang-bukid

   Subalit, kung sa pagsasama ng dalawang salita ay magbago ang kahulugan, 
   hindi na gagamitan ng gitling ang pagitan nito.

   Halimbawa: 
   dalagangbukid (isda)
   buntunghininga

D. Kapag may unlapi ang tanging ngalan ng tao, lugar, brand o tatak ng isang

   bagay o kagamitan, sagisag o simbolo. Ang tanging ngalan ay walang 
   pagbabago sa ispeling

   Halimbawa:
   maka-Diyos maka-Rizal maka-Pilipino
   pa-Baguio taga-Luzon taga-Antique
   mag-pal maka-Johnson mag-Sprite
   mag-Corona mag-Ford mag-Japan

E. Sa pag-uulit ng unang pantig ng tanging ngalang may unlapi, ang gitling ay

   nalilipat sa pagitan ng inulit na unang pantig ng tanging ngalan at ng buong 
   tanging ngalan

   Halimbawa: 
   mag-Johnson magjo-Johnson
   mag-Corona magco-Corona
   mag-Ford magfo-Ford
   mag-Japan magja-Japan
   mag-Zonrox magzo-Zonrox
   mag-India magi-India

F. Kapag ang panlaping ika- ay iniunlapi sa numero o pamilang.

   Halimbawa: 
   ika-3 n.h. ika-10 ng umaga ika-20 pahina
   ika-3 revisyon ika-9 na buwan ika-12 kabanata

G. Kapag isinulat nang patitik ang mga yunit ng fraction.

   Halimbawa:
   isang-kapat (1/4)
   lima’t dalawang-kalima (5-2/5)
   tatlong-kanim (3/6)

H. Kapag pinagkakabit o pinagsasama ang apelyido ng babae at ng kanyang

   bana o asawa.

   Halimbawa:
   Gloria Macapagal-Arroyo
   Conchita Ramos-Cruz
   Perlita Orosa-Banzon

I. Kapag hinati ang isang salita sa dulo ng isang linya.

   Halimbawa:
   Patuloy na nililinang at pinalalawak ang pag-gamit ng Filipino.

Tutuldok

Ang tutuldok ( : ) ay ginagamit matapos maipapuna ang pagpapakilala sa mga sumusunod na paliwanag, sa ganitong mga paraan:

A. Ginagamit kung may lipon ng mga salitang kasunod. Mga halimbawa: Maraming halaman ang namumulaklak sa hardin tulad ng: Rosal, Rosas, Orchids, Sampaguita, Santan at iba pa.

B. Pagkatapos ng bating panimula ng pormal na liham o liham-pangangalakal. Mga halimbawa:

Dr. Garcia:

Bb. Zorilla:

C. Sa paghihiwalay sa mga minuto at oras, sa yugto ng tagpo sa isang dula, sa kabanata at taludtod ng Bibliya at sa mga sangkap ng talaaklatan. Halimbawa: 8:00 a.m Juan 16:16

Tuldok-kuwit

Ang tuldok-kuwit ( ; ) ay naghuhudyat ng pagtatapos ng isang pangungusap na kaagad sinusundan ng isa pang sugnay nang hindi gumagamit ng pangatnig, sa ganitong mga paraan:

A. Maaaring gumamit ng tuldukuwit sa halip na tutuldok sa katapusan ng bating panimula ng liham pangalakal. Mga halimbawa: Ginoo; Bb;

B. Ginagamit sa pagitan ng mga sugnay ng tambalang pangungusap kung hindi pinag-uugnay ng pangatnig. Mga halimbawa: Kumain ka ng maraming prutas; ito’y makabubuti sa katawan. Naguguluhan siya sa buhay; iniisip nya ang magpatiwakal.

C. Sa unahan ng mga salita at parirala tulad halimbawa, gaya ng, paris ng, kung nangunguna sa isang paliwanag o halimbawa. Mga halimbawa: Maraming magagandang bulaklak sa Pilipinas na hindi na napag-uukulan ng pansin; gaya ng kakwate, kabalyero, banaba, dapdap at iba pa.

Panipi

Ang mga panipi (“ ”) ay inilalagay sa unahan at dulo ng isang salita sa ganitong mga kaparaanan:

A. Ginagamit upang ipakita ang buong sinasabi ng isang nagsasalita o ang tuwirang sipi. Halimbawa: “Hindi kinukupkop ang criminal, pinarurusahan,” sabi ng Pangulo.

B. Ginagamit upang mabigyan diin ang pamagat ng isang pahayagan, magasin, aklat at iba’t ibang mga akda. Halimbawa: Nagbukas na muli ang “Manila Times”. Isang lingguhang babasahin ang “Liwayway”. Napaluha ang marami nang mapanood ang dulang “Anak Dalita”.

C. Ginagamit sa pagkulong ng mga salitang banyaga. Halimbawa: Ang binasa niyang aklat ay hinggil sa bagong “Computer Programming”.

Panaklong

Ang panaklong ( () ) ay ginagamit na pambukod sa salita o mga salitang hindi direktang kaugnay ng diwa ng pangungusap, gaya ng mga ginamit sa pangu-ngusap na ito.

A. Ginagamit upang kulungin ang pamuno. Halimbawa: Ang ating pambansang bayani (Jose Rizal) ang may-akda ng Noli Me Tangere.

B. Ginagamit sa mga pamilang o halaga na inuulit upang matiyak ang kawastuhan. Halimbawa: Ang mga namatay sa naganap na trahedya sa bansang Turkey ay humigit-kumulang sa labindalawang libong (12,000) katao.

C. Ginagamit sa mga pamilang na nagpapahayag ng taon. Halimbawa: Jose P. Rizal ( 1861 – 1896 )

Ito rin ay puwedeng gamitin sa matematika: Halimbawa:

24+(64÷8)-14=N 13+(25×29)=N

Tutuldok-tuldok

Ang tutuldok-tuldok o elipsis (…) ay nagpapahiwatig na kusang ibinitin ng nagsasalita ang karugtong ng nais na sabihin.

A. Upang ipakilalang may nawawalang salita o mga salita sa siniping pahayag. Tatlong tuldok ang ginagamit kung sa unahan o sa gitna ng pangungusap ay may nawawalang salita, subalit apat na tuldok kung sa mga salitang nawawala ay sa hulihan ng pangungusap. Halimbawa: Ipinagtibay ng Pangulong Arroy …

B. Sa mga sipi, kung may iniwang hindi kailangang sipiin. Halimbawa: Kung ikaw’y maliligo sa tubig ay aagap upang …