Barcelona

Barcelona
Vopna / bandiera	Posiziun
Datas da basa
Surfatscha	101,3 km²
Abitants (2019)	1 636 762
Spessezza	16 157 ab./km²
Numer postal	08001-08042
Pagina web	www.barcelona.cat

Barcelona (catalan [bəɾsəˈɫonə]; spagnol [baɾθeˈlona]; rumantsch [baɐ̯səˈloːna] u [baɐ̯t͡səˈloːna]) è la chapitala da la Catalugna e suenter Madrid la segund gronda citad da la Spagna. Ella sa chatta a la Mar Mediterrana, circa 120 kilometers en il sid da las Pireneas e dal cunfin vers la Frantscha. Barcelona è la sedia administrativa da la provinza da medem num e da la Comarca Barcelonès.

Entaifer il territori da la citad vivan radund 1,62 milliuns umans. Barcelona è uschia la dieschavel gronda citad da l’Uniun europeica, suenter Hamburg la segund gronda che n’è betg la chapitala d’in stadi commember e suenter Paris la metropola europeica abitada il pli spess da tut l’Europa. Ensemen cun las vischnancas da l’aglomeraziun Metropolitana de Barcelona munta il dumber d’abitants a 3,16 milliuns. Inclus l’ulteriur intschess da la regiun metropolitana (Àmbit Metropolità de Barcelona) cumpiglia il dumber schizunt 4,86 milliuns umans. Cun dapli che set milliuns turists da l’exteriur ad onn tutga Barcelona en pli tar las trais citads europeicas che vegnan visitadas il pli savens.

En ina classificaziun da las citads tenor lur qualitad da viver ha Barcelona cuntanschì il 2018 il 43avel plaz tranter 231 citads rangadas. Ina valur excellenta cuntanscha en la citad la proporziun tranter pretsch e prestaziun tar relaziuns da viver luxuriusas (Global Wealth and Lifestyle Report 2020).

Geografia

Posiziun

Panorama da la citad davent dal Parc Güell

Barcelona sa chatta en il nordost da la Peninsla Iberica a la costa da la Mar Mediterrana sin in plateau che vegn cunfinà da la chadaina da muntognas Serra de Collserola sco er dals flums Llobregat en il sid e Besòs en il nord. Las Pireneas giaschan radund 120 kilometers en il nord da la citad.

La Serra de Collserola, che fa part da la muntogna da costa, furma il fund levamain radund da la citad. Il punct il pli aut da questa muntogna, il Tibidabo, ha in’autezza da 512 meters e vegn dominà da la tur d’emissiun Torre de Collserola d’in’autezza da 288,4 meters. Il punct il pli aut en il center da la citad furma il Mont Tàber d’in’autezza da 16,9 meters; sin quel sa chatta la catedrala. La citad vegn traversada da pitschnas collinas, per il pli surbajegiadas, las qualas dattan il num als quartiers respectivs: Carmel (267 meters), Monterols (121 meters), Putxet (181 meters), Rovira (261 meters) e Peira (133 meters). La muntogna Montjuïc (173 meters) è situada en il sidvest e dominescha il port. Sin quella sa chatta la fortezza dal 17avel e 18avel tschientaner che protegiva la citad al lieu da la Ciutadella. Oz furma la fortezza in museum militar; en pli sa chattan sin la muntogna intgins indrizs olimpics e culturals sco er famus curtins.

Vers nord cunfinescha la citad cun las vischnancas Santa Coloma de Gramenet e Sant Adrià de Besòs, en il sid cun L’Hospitalet de Llobregat ed Esplugues de Llobregat, en il sidost sa chatta la Mar Mediterrana ed en il vest èn situadas las vischnancas Montcada i Reixac, Sant Cugat del Vallès e Cerdanyola del Vallès.

Clima

Il clima da Barcelona è tipic per la regiun da la Mar Mediterrana; el tutga tar las subtropas ch’èn segnadas da stads chaudas e sitgas e d’envierns miaivels.

La temperatura maximala munta en media tranter 13,6 °C il schaner e 28,5 °C l’avust; la temperatura minimala tranter 4,7 °C il schaner e 20,2 °C l’avust. Las precipitaziuns varieschan tranter 21 millimeters il fanadur e 91 millimeters l’october.

Istorgia

L’istorgia da la citad ha cumenzà avant 2000 onns cun la colonisaziun iberica Barkeno. Barcelona sa chatta a la via da l’Europa Centrala vers la Peninsla Iberica, e quai en ina posiziun che sa lascha defender bain, uschia che l’impurtanza da la citad è stada garantida da tut temp.

Origins

Davart ils origins da Barcelona è enconuschent be pauc. Dal temp avant la conquista da la Peninsla Iberica tras ils Romans èn vegnids a la glisch en la planira da la citad artefacts dal temp neolitic e dal temp d’arom. Pli tard, en il terz e segund tschientaner a.C., è la regiun vegnida colonisada dal pievel iberic dals Laietani; quels vivevan a Barkeno a la collina Táber (la Ciutat Vella dad oz) ubain a Laie (u Laiesken) al Montjuïc. En omadus lieus han ins battì munaidas ch’èn sa mantegnidas fin oz. A medem temp è sa furmada en la regiun ina pitschna colonia greca cun num Kallipolis; la posiziun exacta da quella n’è però betg enconuschenta. L’onn 218 a.C., a l’entschatta da la Segunda Guerra punica, han ils Cartaghinais sut Hannibal Barkas conquista la regiun. Avant sa chattava il cunfin settentriunal dal territori da Cartago a l’Ebro, radund 150 kilometers pli lunsch vers sid. Quest’occupaziun militara vegn savens considerada sco fundaziun da Barcelona.

Legendas da fundaziun

Igl existan almain duas ulteriuras versiuns da la fundaziun da Barcelona, l’origin da las qualas è da chattar tar istoriografs dal 15avel tschientaner. Ina da quellas attribuescha la fundaziun da la citad al general cartaghinais Hamilkar Barkas, il bab da Hannibal. El duai avair fundà la citad vers 230 a.C. sco Barkenon, Barcelino u Barci Nova. Pervi da la sumeglientscha da la dinastia cartaghinaisa Barkas e da la citad odierna suppon’ins ch’il num Barcelona pudess esser collià cun la fundaziun u conquista da questa colonia tras la dinastia dals Barkas.

La segunda versiun (senza dubi or dal reginavel dals mitus) pretenda ch’il mez dieu Herakles haja fundà la citad enturn 1153 a.C. (pia radund 400 onns avant la fundaziun da Roma). Durant la quarta da sias lavurs è Herakles s’unì cun Jason ed ils Argonauts ch’eran en tschertga da la pel-nursa dad aur. Durant in stemprà è ina da las nov navs ch’eran en viadi sin la Mar Mediterrana ida a perder a la costa catalana; l’erox haja la finala chattà quella sper ina pitschna collina – bain destruida, ma cun squadra salvada. Herakles saja stà talmain fascinà da la bellezza da la cuntrada ch’el haja fundà ina citad cun num Barca Nona (novavla bartga). Problematica è quest’argumentaziun er per motivs linguistics, damai ch’i na vegniva betg anc discurrì da quel temp sin la Peninsla Iberica latin, nundir ina da las linguas romanas che derivan da quel.

Sut domini roman

Portal del Bisbe cun restanzas dal mir da la citad roman

Davart ils emprims dus decennis dapi il cumenzament da l’occupaziun romana en la Spagna odierna (218 a.C.) san ins be pauc. La republica romana ha l’emprim surpiglià la controlla sur dal nordost da la Peninsla Iberica ed ha silsuenter conquistà las ulteriuras parts da quella en rom da las Guerras cantabricas ch’èn idas a fin l’onn 19 a.C. sut Augustus. Cumbain ch’ils Romans han er els colonisà Barcino, era questa citad bundant main impurtanta che la chapitala Tarraco e Caesaraugusta. Il num Barcino è vegnì fixà a la fin dal temp da regenza dad Augustus, l’emprim imperatur roman. I sa tracta da la furma curta da la Colonia Faventia Iulia Augusta Pia Barcino ch’era vegnida fundada l’onn 133 a.C. Sco colonia serviva la citad a metter a disposiziun terren per schuldads pensiunads. Il geograf roman Pomponius Mela fa menziun da Barcino sco gruppa da colonias pli pitschnas sut controlla da Tarragona (Tarraco). Tuttina ha la posiziun strategica da la citad ad in rom da la Via Augusta pussibilità il svilup economic da quella ed ella ha giudì exemziun da taglia.

Dal temp da l’imperatur Augustus aveva Barcino la cumparsa d’in castrum (pia d’in champ militar) cun sias vias principalas rectangularas, la cardo en direcziun nord-sid e la decumanus en direcziun ost-vest. Il forum (oz la Plaça de Sant Jaume) sa chattava sin il Mont Tàber che furma oz la pli auta elevaziun dal Barri Gòtic. Ils mirs s’extendevan sur ina lunghezza da 1,5 kilometers ed enserravan in territori da 12 hectaras. Il segund tschientaner era la citad gia creschida ad in veritabel oppidum ed aveva ina populaziun da 3500 fin 5000 umans. L’economia sa basava sin la cultivaziun dal terren cunfinant e sin la viticultura. Ils chats archeologics da questa perioda (sculpturas, mosaics, amforas) dattan perditga d’ina populaziun relativamain bainstanta, cumbain che la citad na disponiva betg d’edifizis publics impurtants sco in amfiteater u in circus ch’eran avant maun en citads romanas pli grondas sco Tarragona. Igl existiva be in edifizi public, e quai in tempel ch’era consecrà ad Augustus ed è probablamain vegnì erigì l’entschatta da l’emprim tschientaner. Quel era – cumpareglià cun la grondezza da Barcino – vaira grond (35 meters sin 17,5 meters) e circumdà da colonnas corinticas.

S’avischinond il declin da l’Imperi roman, han gì lieu vers l’onn 250 las emprimas invasiuns germanas; sinaquai han ins rinforzà vers la fin dal terz tschientaner sut Claudius II las fortezzas. Il nov mir dubel era almain dus meters aut (en tscherts lieus fin otg meters) e munì cun 78 turs d’in’autezza da 18 meters. Tar questas novas construcziuns da defensiun sa tractavi da las pli fermas entaifer questa provinza romana; quai dueva pli tard esser decisiv per l’avanzament da Barcino en cumparegliaziun cun Tarragona.

Ils emprims cristians

Las emprimas cuminanzas cristianas en la provinza da Tarragona èn vegnidas fundadas durant il terz tschientaner. La diocesa da Tarragona è sa furmada l’onn 259, cur che l’uvestg da quella, il sontg Fructuosus, ed ils diacons Augurius ed Eulogius èn vegnids mazzads per cumond da l’imperatur Valerian. La cuminanza cristiana da Barcino para d’esser sa sviluppada durant la segunda mesadad dal terz millenni. La persecuziun dals cristians sut Diocletian a l’entschatta dal quart tschientaner ha manà ad in martir en la regiun da Barcino, il sontg Cucufato. Apparentamain d’origin african, lavurava Cucufato en intginas regiuns da la provinza (Barcino, Egara – oz Terrassa – ed Iluro – oz Mataró), avant ch’el è vegnì crucifitgà en il Castrum Octavium (oz Sant Cugat del Vallès en vischinanza da Barcelona). La sontga purschella Eulalia duai medemamain esser stada ina martira da Barcelona. L’Edict da Milaun sut l’imperatur Constantin (313) ha concedì als cristians libertad da cretta en l’Imperi roman. L’emprim uvestg da Barcino ch’è enconuschent è stà Pretextat (ch’è mort enturn l’onn 360), il qual ha visità l’onn 347 la sinoda da Sofia. Pacian e Lampius (mort l’onn 400) al èn suandads. Pacian è surtut enconuschent per sias ovras davart il batten e la penetienza (‹De baptismo›, ‹Libellus exhortatorius ad poenitentium›). L’emprima baselgia, la Basílica de la Santa Creu, che sa chattava al lieu da la catedrala moderna, è vegnida erigida la fin dal quart tschientaner.

Sut ils Visigots

Inscripziun visigotica

A la fin dal 5avel tschientaner han grevas attatgas da vart da pievels germans accelerà la fin da l’Imperi roman occidental. L’onn 410 è la citad da Roma vegnida conquistada sut il Visigot Alarich I. Il mez frar e successur dad Alarich Athaulf ha manà las truppas visigoticas en la Gallia dal Sid e suenter la sconfitta cunter las forzas armadas romanas sper Narbona (414) è el fugì sur las Pireneas en la provinza da Tarragona. Athaulf ha endrizzà sia sedia a Barcino, nua ch’el è vegnì assassinà l’onn 415 da sias atgnas truppas.

La mort dad Athaulf ha midà las relaziuns tranter ils Romans ed ils Visigots. Sut Walia (415–419) èn quests ultims daventads confederads e vegnids incumbensads da controllar las autras stirpas germanas en Spagna. Walia ha fatg quai cun tal success che l’imperatur Flavius Honorius ha agiuntà al territori dals Visigots las provinzas Aquitania e Gallia Narbonensis. Walia aveva sia sedia a Tolosa (oz Toulouse). Barcino è però, pervi da ses mirs da defensiun d’emprima qualitad, restà in impurtant center dal Reginavel dals Visigots.

Suenter la mort dad Alarich II en la Battaglia da Vouillé cunter ils Francs (507) ha ses successur Gesaleic (507–511) fatg da Barcino la chapitala da ses reginavel. Sut Leovigild, ch’ha fatg da Toledo la chapitala, è Barcino returnà l’onn 573 en il rang d’ina citad da provinza. Ils Visigots furmavan be ina minoritad entaifer la populaziun citadina, disponivan però da las posiziuns da pussanza decisivas. Ils emprims regents èn oriundamain stads arians, han però tolerà che la gronda part dals abitants eran catolics. Il center catolic è vegnì transferì da la Basílica de la Santa Cruz (ch’è daventada in tempel arian) a la baselgia Sant Just. Concils catolics han gì lieu l’onn 540 sut l’uvestg Nebridi e l’onn 599 sut Ugern en la basilica reconsecrada. La lingua da mintgadi che vegniva discurrida da quel temp era senza dubi il latin vulgar, il qual er ils regents visigotics avevan surpiglià. Cun il svilup da la lingua è er il num latin Barcino sa midà plaunsieu (p.ex. chatt’ins las furmas Barcinone, Barcinonem, Barcinonam, Barchinona).

Sut ils Maurs

Las truppas mauricas han cuntanschì la Peninsla Iberica l’onn 711. Suenter la destrucziun da Tarragona l’onn 717 è la citad da Barcelona sa surdada ed è uschia stada preservada da destrucziuns pli grondas. Il domini dals Maurs a Barcelona ha durà be stgars in tschientaner; la catedrala era vegnida transfurmada da quel temp en ina moschea e las taglias per persunas d’autra cretta avev’ins augmentà.

Barcelona entaifer la marca spagnola

Ludivic il Pietus, il figl da Carl il Grond, ha conquistà l’onn 801 Barcelona suenter in assedi da plirs mais. La citad dueva esser sia conquista situada il pli lunsch en il sid, damai ch’el è vegnì rebattì dals Maurs a Tortosa e sper ils flums Llobregat e Cardener. Questa regiun da cunfin sa numnava marca spagnola. Ella vegniva administrada da plirs conts, ils quals vegnivan installads en uffizi tras il retg. Barcelona è daventà la sedia d’in dals conts. Ils emprims conts carolingics da Barcelona n’eran betg bler dapli che uffiziants roials; ma en il decurs dal temp è creschida lur posiziun ed independenza envers la pussanza centrala. Ultra da quai èn plirs territoris vegnids attribuids ad in cont.

Il davos cont da Barcelona ch’ils Carolings han instituì, è stà Wifredo I (catalan Guifré I). Avant era quel gia stà cont da Cerdanya ed Urgell ed ha retschet l’onn 878 ils contadis da Barcelona, Girona e Besalú. Cur ch’el è mort l’onn 897, han ins repartì sias possessiuns sin ses dus figls Wifredo II e Miro il Giuven, quai ch’ha muntà l’introducziun da la noblezza ereditara en la marca spagnola.

Wifredo II è stà l’ultim cont ch’ha stuì engirar a la curt carolingica sia fidanza, cumbain ch’il feud è formalmain pir vegnì abolì tras il Contract da Corbeil l’onn 1258. La predominanza dals conts da Barcelona entaifer ils regents da la marca spagnola è per part d’attribuir a lur abilitads militaras, quai ch’als ha pussibilità da conquistar ulteriurs territoris dals regents maurics. Ultra da quai èn els sa stentads da puspè colonisar l’intern dal pajais, nua ch’il dumber d’abitants era vegnì decimà tras las guerras dals ultims dus tschientaners. Tras la pussanza creschenta da ses regents ha Barcelona, cun sias excellentas fortezzas che sa laschavan defender tgunschamain, enconuschì in temp da fluriziun, entant che sa preschentavan als auters contadis perspectivas main empermettentas.

Sut la curuna dad Aragon

Berenguer IV da Barcelona e Petronella d’Aragon

Dal contract matrimonial tranter Berenguer IV, cont da Barcelona, e l’ertavla da la curuna d’Aragon, Petronella, ch’aveva da quel temp be in onn, è sa furmà l’onn 1137 ina cuminanza statala ch’è enconuschenta sut il num ‹Curuna d’Aragon›. Quella sa cumponiva per l’ina d’Aragon, per l’autra da las possessiuns dals conts da Barcelona, ils quals correspundevan pli u main a la Catalugna. Entras ulteriuras colliaziuns dinasticas e conquistas è questa curuna avanzada en il decurs dal temp autmedieval e temp medieval tardiv a la pussanza dominanta en la part occidentala da la regiun da la Mar Mediterrana. Il center economic e cultural furmava la part catalana da la cuminanza statala, il principat Catalugna, dal qual la flotta commerziala dominava la part occidentala da la Mar Mediterrana e disponiva da represchentanzas commerzialas en numerus ports. Barcelona era da quel temp gia il pli grond abitadi da la Catalugna ed in’impurtanta funtauna d’entradas dal pajais.

En la monarchia spagnola

Las nozzas da Fernando II d’Aragon cun Isabella I da Castiglia l’onn 1469 han unì las duas dinastias roialas spagnolas. Entras quai è il center politic sa spustà a Toledo e pli tard, sut il Habsburgais Felipe II, a Madrid, degradond uschia l’anteriura curuna d’Aragon ad ina provinza. Ultra da quai ha Barcelona, sco bleras citads spagnolas situadas a la Mar Mediterrana, stuì prender en cumpra in immens regress commerzial e sperdita da muntada tras la scuverta da l’America (1492).

En il conflict tranter la Spagna e la Frantscha en la mesadad dal 17avel tschientaner ha la Catalugna prendì partida per la Frantscha. Cun la conclusiun da la pasch l’onn 1659, la Pasch da las Pireneas, è la Catalugna però crudada tranter sutgas e bancs ed è vegnida dividida en duas parts: Ils territoris catalans en il nord da las Pireneas (Catalugna dal Nord) èn ids a perder a la Frantscha.

En rom da la Guerra da successiun spagnola (1700–1713), ch’era prorutta suenter che Carlos II era mort senza descendenza, ha la Catalugna prendì partida per il pretendent al tron habsburgais archiduca Karl e cunter il Bourbon Philippe d’Anjou – ch’è pli tard daventà Felipe V. Suenter l’assedi dal 1705 è Karl entrà en la citad. Cur che Felipe V è però vegnì declerà en rom da la Pasch dad Utrecht sco victur, ha quel punì la Catalugna cun tutta direzza: L’onn 1714, suenter che truppas franzosas avevan conquistà ed occupà la citad, ha el schlià las instituziuns catalanas e terminà l’autonomia da la regiun.

En il 19avel tschientaner ha la citad furmà il lieu d’acziun da pliras sullevaziuns. Tranter auter hai dà il november 1842 protestas cunter las grevezzas imponidas da la regenza spagnola. En la citad han ils rebels survegnì il suramaun, entant ch’il militar è sa retratg en la fortezza al Montjuïc. Per cumond dal regent Baldomero Espartero ha cumenzà ils 3 da december 1842 in bumbardament da la citad ch’ha durà dudesch uras. Quel ha manà a destrucziuns considerablas e custà la vita a radund 100 persunas. L’auter di èn ils rebels sa surdads ed èn vegnids discharmads.

A partir da la mesadad dal 19avel tschientaner ha la citad danovamain enconuschì ina fluriziun economica ed è daventada in center dal svilup industrial da la Spagna, quai ch’ha puspè manà a ritgezza ed ha augmentà l’influenza politica da la regiun. A medem temp è Barcelona sa sviluppà en rom da l’industrialisaziun e pervi da las differenzas socialas extremas tranter bourgeoisia e lavurants ad ina citad en la quala l’anarchissem spagnol ha chattà spezialmain blers aderents. Ils onns 1890 han anarchists commess qua divers attentats ch’han da lur vart manà a cunteracziuns severas.

Suenter avair demolì ils onns 1854–1856 ils mirs da la citad medievals han ins planisà e realisà il nov quartier Eixample. Concepì la planisaziun urbana ha da lez temp Ildefons Cerdà; il raster isomorf (vul dir da medema furma/structura) ch’el ha proponì marchescha fin oz il spazi da la citad. L’onn 1888 ha gì lieu a Barcelona l’exposiziun mundiala; quai ha manà ad ina grond’extensiun da la surfatscha da la citad dal Parc de la Ciutadella fin a Barceloneta. L’onn 1897 han ins incorporà sis abitadis vischins, tranter quels Gràcia e Sants. La bainstanza da la citad ha er fatg renascher quella sco center cultural. Cun l’Exposición Internacional de Barcelona dal 1928 han ins organisà ina segunda gronda exposiziun internaziunala ch’è vegnida renconuschida sco exposiziun mundiala e ch’ha manà a l’urbanisaziun dal conturn da la Plaça d’Espanya sco er a la construcziun da la metro. Da l’activitad da construcziun da lez temp dat fin oz perditga il Palacios de Alfonso XIII y Victoria Eugenia, er numnà Palau Nacional, ch’è vegnì erigì ils onns 1918 fin 1923 e che serva oz sco museum d’art modern e d’architectura.

Segunda republica e guerra civila

Barcelona vegn attatgà da l’aviatica militara taliana (1938)

Suenter la victoria electorala da la sanestra spagnola ch’era s’unida il 1936 al Frente Popular (Front populara), dueva Barcelona daventar lieu d’occurrenza d’ina olimpiada dal pievel sco cuntraoccurrenza tar ils gieus olimpics da Berlin en la Germania naziunalsocialistica. Cun l’erupziun da la Guerra civila spagnola il fanadur 1936 han las occurrenzas però gia stuì vegnir interruttas cun la festa d’avertura. Intgins dals atlets èn sinaquai s’unids cun las milissas socialisticas, communisticas ed anarchisticas ch’eran sa furmadas per defender la republica spagnola, e las qualas duevan furmar la basa da las Brigadas internaziunalas da pli tard.

A Barcelona, in dals centers da las forzas republicanas, èn las truppas dals putschists vegnidas abattidas suenter curt temp tras las milissas e truppas regularas da la Guardia civil ch’eran stadas fidaivlas a la regenza. Il 1937 ha alura però gì lieu en la citad in conflict armà entaifer il champ republican, numnadamain tranter anarchists e marxists da la sanestra d’ina vart e communists e socialists da l’autra – ils uschenumnads Eveniments da matg da Barcelona, ina guerra civila entaifer la guerra civila ch’ha pir pudì vegnir terminada suenter plirs dis e tschients unfrendas.

L’onn 1938 han ils putschists fatg sin Barcelona diversas grevas attatgas or da l’aria, a las qualas èn er sa participads aviuns tudestgs da la Legiun Condor. La pli greva attatga ha sgulà l’aviatica militara taliana ils 19 da schaner 1938. Dal temp che la sconfitta militara da la segunda republica s’avischinava adina dapli, han las truppas da Franco cuntanschì la fin 1938 ils cunfins da la citad e gì quella ils 26 da schaner 1939 dal tuttafatg sut lur controlla.

Dal temp da Franco

La resistenza massiva da Barcelona cunter il putsch da Franco ha gì suenter la sconfitta da la regenza republicana consequenzas fatalas per la Catalugna. Las instituziuns autonomas da la regiun – sco la Generalitat de Catalunya – han ins abolì ed il diever da la lingua catalana è vegnì supprimì en la publicitad, la furmaziun e la stampa, uschia che Barcelona ha pers sia rolla sco center politic e cultural. Tuttina è la citad restada in center economic ed industrial dal pajais ed ha attratg ils proxims decennis blers immigrants derivants da regiuns spagnolas pli paupras (surtut l’Andalusia e la Galizia). L’augment dal dumber d’abitants ha manà ad in’urbanisaziun accelerada, ad in ferm svilup da la rait da metro e da vias, ma er a la construcziun da grondas citads da durmir a l’ur da la citad. Ultra da quai ha l’immigraziun da persunas da lingua spagnola sustegnì las stentas dal reschim da Franco da tschessentar la cultura catalana – in svilup dal qual la citad dueva però sa revegnir svelt suenter la fin da l’èra da Franco.

La citad moderna

La mort da Franco l’onn 1975 ha manà en Spagna ad in moviment da democratisaziun, la Transición, il qual ha surtut er chattà en la Catalugna in vast sustegn. L’onn 1977 ha gì lieu a Barcelona ina demonstraziun gronda cun bundant in milliun participants ch’ha pretendì en rom da la renovaziun politica da la Spagna da restabilir l’autonomia catalana. Quella è lura er vegnida reintroducida pauc pli tard cun il return da Josep Tarradellas – il president da la Generalitat en l’exil franzos – e cun la lescha davart il statut d’autonomia da la Catalugna, l’Estatut d’Autonomia.

Il svilup da Barcelona dals proxims decennis è stà sut l’ensaina da dus eveniments centrals: L’adesiun da la Spagna a l’Uniun europeica l’onn 1986 ed ils gieus olimpics da stad dal 1992. La citad è sa sviluppada ad in center turistic fitg popular cun cifras da visitaders che creschan cuntinuadamain. Damai che bleras famiglias èn idas a star dal center surbajegià en l’aglomeraziun, è il dumber d’abitants sa sbassà ils ultims dus decennis dal 20avel tschientaner per 17 %; dapi l’entschatta dal 21avel tschientaner crescha quel però puspè pervi da la ferma immigraziun (surtut or da stadis da l’Uniun europeica, da l’America latina e dal Maroc). Il svilup urbanistic da la citad è segnà ils ultims onns da numerus projects gronds che servan a meglierar l’infrastructura e la qualitad da viver (t.a. sanaziun da las rivas, nov quartier Diagonal Mar e traject da viafier ad auta sveltezza che maina da Madrid sur Saragossa e Barcelona en Frantscha).

Politica ed administraziun

Dapi il 1984 è la citad partida en diesch districts administrativs, ils quals sa cumponan da 73 quartiers. Ils diesch districts sa numnan

Ils districts da la citad

Nr.	District	Surfatscha (km²)	Dumber d’abitants	Spessezza (abitants / km²)
1	Ciutat Vella	4,49	113.154	25.202
2	Eixample	7,46	262.485	35.186
3	Sants-Montjuïc	21,35	177.636	8.321
4	Les Corts	6,08	82.588	13.584
5	Sarrià-Sant Gervasi	20,09	140.461	6.992
6	Gràcia	4,19	120.087	28.661
7	Horta-Guinardó	11,92	169.920	14.256
8	Nou Barris	8,04	164.981	20.521
9	Sant Andreu	6,56	142.598	21.738
10	Sant Martí	10,8	221.029	20.466

Cultura ed attracziuns

En il center da la citad

Il center da la citad furma sco punct central dal traffic la Plaça de Catalunya. Da qua anora cuntanschan ins a pe las ruinas romanas, la citad medievala e la citad moderna Eixample ch’è enconuschenta per ses blocs da chasas quadratics cun ils chantuns tagliads ed ils blers edifizis dal modernisme. Da la Plaça de Catalunya vers nord s’extenda il Passeig de Gràcia, ina gronda via da butias. Qua chatt’ins sper numerus filialists spagnols er buticas exclusivas. Ultra da quai èn situads là cun la Casa Milà e la Casa Batlló dus enconuschents edifizis da l’architect Antoni Gaudí.

En il center da la citad istoric, il Barri Gòtic (‹quartier gotic›), sa chattan numerusas perditgas istoricas da la citad roiala e da commerzi medievala sco La Catedral, la catedrala da sontga Eulàlia, la Plaça del Rei, il museum da la citad (Museu d’Història de Barcelona), il Museum da Frederic Marés e la chasa municipala (Ajuntament). La pli enconuschenta via da flanar da Barcelona è La Rambla (u plural Les Rambles), ina lada alea che maina dal center fin al port. Là hai numerus vendiders da flurs, kioscs da gasettas, musicists da via, acrobats, cafés e restaurants, l’enconuschenta fiera Mercat de la Boqueria e la Plaça Reial cun sias arcadas e palmas sco er locals tipics e la famusa opera Gran Teatre del Liceu. A la fin da Les Rambles situada davent dal port sa chatta il bigl Font de Canaletes, dal qual i vegn ditg che tgi ch’haja ina giada bavì aua or da quel returnia adina puspè a Barcelona.

A la fin meridiunala da la Rambla sa chatta sin la Plaça Portal de la Pau ina statua da Cristof Columbus cun bratsch stendì che mussa sur la Mar Mediterrana vi; la lingia imaginara tanscha sper Mallorca vi e frunta pir da l’autra vart da la mar, en l’Algeria, sin terra franca. En vischinanza da la statua en il Port Vell (‹port vegl›) èn situads ils chantiers medievals, las Drassanes Reials, nua che sa chatta oz il museum da navigaziun Museu Marítim. Quel raquinta l’istorgia da la navigaziun catalana en la regiun da la Mar Mediterrana e preschenta ina replica en grondezza originala dal bist da la galera Real, la nav admirala dal Don Juan d’Austria tar la Battaglia navala da Lepanto (1571).

En il port sa chatta il center da temp liber e da cumpras modern Maremagnum che cumpiglia sper discotecas, butias e kinos er il pli grond oceanari deditgà a la Mar Mediterrana. Fin ils gieus olimpics dal 1992 vegniva Barcelona titulà dals abitants sezs «la citad cun il dies cunter la mar» (catalan: «la ciutat d’esquena al mar»). Territoris industrials prendevan la vista e serravan l’access sin la mar. En rom da las mesiras organisatoricas per ils gieus olimpics èn alura stads a disposiziun meds finanzials suffizients per avrir il center da la citad sin l’autezza dal vegl port e da la strivla da costa che cunfinescha en il nordost sur il vegl quartier da pestgaders Barceloneta or cun ina splagia vasta ed attractiva. In’attracziun pli veglia furma la pendiculara da port Barcelona che collia il Torre Jaume I cun il Torre Sant Sebastià e maina fin sin il Montjuïc.

Barcelona ed il modernisme

Sagrada Familia

A la fin dal 19avel tschientaner è sa sviluppada a Barcelona in’atgna furma dal jugendstil (stil floreal), numnadamain il modernisme. Ses pli enconuschent represchentant è Antoni Gaudí, il qual ha vivì e lavurà a Barcelona, sustegnì da l’industrial Eusebi Güell. Dad el sa laschan visitar numerus enconuschents edifizis sco per exempel:

• Casa Milà (La Pedrera)
• Palau Güell
• Parc Güell
• Casa Batlló
• Casa Vicens
• Casa Calvet e
• la baselgia Sagrada Família vi da la quala vegn bajegià dapi il 1882 e la quala è anc nunfinida.

Dapi il 1984 resp. 2005 appartegnan quests edifizis al Patrimoni cultural mundial da l’UNESCO. Dapi il 1997 dispona Barcelona cun dus edifizis da Lluís Domènech i Montaner da dus ulteriurs lieus ch’appartegnan al Patrimoni cultural mundial; igl èn quai l’Hospital de Sant Pau ed il Palau de la Música Catalana.

Ulteriuras attracziuns

Impurtants museums da la citad èn la Fundació Joan Miró, il Museu Picasso cun numerusas ovras main enconuschentas da Pablo Picasso, il Museu Nacional d’Art de Catalunya, che cumpiglia impurtantas picturas muralas romanicas ed autras ovras d’art medievalas ed il Museu d’Art Contemporani de Barcelona concepì da Richard Meier.

Interessants edifizis ord vista architectonica èn la tur da televisiun Torre de Collserola concepida da Norman Foster, il Torre Telefónica da Santiago Calatrava ed il Torre Agbar futuristic d’in’autezza da 142 meters, planisà da l’architect franzos Jean Nouvel. A chaschun da l’exposiziun mundiala aveva Ludwig Mies van der Rohe concepì il pavigliun tudestg, il qual ins aveva demolì suenter la fin da l’exposiziun mundiala, ma ch’è puspè vegnì reconstruì ils onns 1983 fin 1986 al pe dal Montjuïc, sutvart il Poble Espanyol, ina Spagna en il pitschen ch’ha er fatg part lezza giada da l’areal d’exposiziun. Fitg populara tar ils visitaders è la Font Màgica ch’è medemamain situada al Montjuïc; tar quella sa tracti d’in indriz da funtaunas siglintas che vegnan illuminadas e dirigidas durant las sairas dals mais da stad tar accumpagnament musical. Interessant è er il santeri da la citad Cementiri de Montjuïc a l’ur meridiunal dal Montjuïc cun fossas d’enconuschents figls e figlias da la citad, tranter quels Francesc Ferrer i Guàrdia, e dals cumbattants anarchistics ed antifaschistics en la Guerra civila spagnola Francisco Ascaso e Buenaventura Durruti.

En l’ost dal Barri Gòtic sa chattan l’Arc de Triomf ed il Parc de la Ciutadella ch’èn vegnids endrizzads qua a chaschun da l’exposiziun mundiala dal 1888 al lieu d’in’anteriura fortezza. En ina part dal parc sa chatta il Parc Zoológic.

Scena d’occupants da chasas

A Barcelona exista dapi blers onns ina da las pli activas scenas d’occupants da chasas da l’Europa. In motiv principal persuenter è il fatg che bundant 80 % da las unitads d’abitar da la citad èn abitaziuns da proprietad ed uschia nunpajablas per giuvenils e giuvens creschids.

L’onn 2000 eran occupadas radund 70 chasas en la regiun da Barcelona, e quai surtut en ils quartiers centrals Sants e Gràcia. Oz discurr’ins da fin a 200, da las qualas però be in quart vegnan manadas sco centers socials, da cultura e d’occurrenzas, pia sco chasas avertas.

Populaziun

A Barcelona vivevan l’onn 2015 tenor indicaziuns uffizialas bundant 1,6 milliuns umans. Igl è quai pia la segund gronda citad da la Spagna e la citad da la Catalugna cun la pli gronda populaziun. Radund 62 % dals abitants èn naschids en Catalugna, stgars 24 % derivan d’autras parts da la Spagna.

La cumpart da las persunas da l’exteriur è creschì tranter il 2001 ed il 2015 a moda significanta da 4 % sin 17 %. Las pli grondas gruppas d’abitants senza naziunalitad spagnola èn (situaziun dal 2015): Italia, Pakistan, Republica Populara da la China, Frantscha, Maroc, Bolivia, Ecuador, Peru, Filippinas e Columbia.

Religiun

Barcelona sco er l’ulteriura Catalugna tutgan entaifer la Spagna ch’è tradiziunalmain catolica tar ils territoris secularisads il pli ferm. La baselgia catolic-romana furma er a Barcelona la pli gronda cuminanza religiusa. Il dumber dals cartents sa diminuescha però ed il 2011 ha l’emprima giada damain che la mesadad da la populaziun (49,5 %) inditgà d’esser catolic. Sco muslims sa decleran radund 6 % da la populaziun (situaziun dal 2014), la gronda part dad els n’èn betg da naziunalitad spagnola. Cun 3500 gidieus sa chatta qua la pli gronda cuminanza gidieua da l’entira Spagna; lur cumpart munta però be a 0,06 %. Naginas cifras n’èn avant maun per protestants e persunas senza confessiun.

Economia ed infrastructura

Il port da Barcelona

Barcelona è la chapitala ed il center economic, cultural e politic da la Catalugna che furma la pli ferma regiun economica da la Spagna. Il product naziunal brut da la citad ha muntà l’onn 2012 64,2 milliardas euros, en la regiun gronda da Barcelona schizunt 171 milliardas dollars (situaziun dal 2014). Il product naziunal brut per persuna ha muntà il 2012 40 100 euros, quai ch’è cleramain sur la media da l’Uniun europeica.

Impurtants secturs economics furman ils servetschs, la furmaziun, la sanadad, il commerzi sco er il turissem e la hotellaria. Il sectur d’industria contribuescha bundant 8 % a la creaziun da valur. Impurtantas branschas industrialas en ed enturn Barcelona èn l’industria d’automobils (t.a. la sedia principala ed ina gronda fabrica da SEAT), l’industria da farmazia e da chemia, l’industria alimentara ed il svilup e la producziun da cumponentas electronicas.

Turissem

L’onn 2014 èn arrivads en la citad 7,8 milliuns turists registrads uffizialmain en hotels, entant che quai eran stads il 1990 1,7 milliuns. Il dumber da pernottaziuns è creschì en quest interval da 3,8 milliuns sin bundant 17 milliuns e la cifra da giasts ch’èn arrivads cun sgols internaziunals è schizunt creschida per diesch giadas dapi il 1990. Tranter las citads europeicas visitadas il pli savens sa chatta Barcelona sin plaz 4, suenter Paris, Roma e Londra. Damai che Barcelona ha in dumber d’abitants bundant pli pitschen che questas trais citads, discurr’ins qua – sco per exempel er a Venezia – dad overtourism.

Traffic

Traffic public

Barcelona furma in punct da traffic central da la RENFE, la viafier statala spagnola. Il traject da trens ad auta sveltezza tranter Madrid e Barcelona è avert cumplettamain dapi il 2008; dapi il 2013 curseschan er trens ad auta sveltezza en direcziun da Paris Gare de Lyon, Lyon, Marseille e Toulouse. RENFE e la viafier statala catalana Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya (FGC) mainan er ina vasta rait da viafier urbana (numnada Rodalies).

L’interpresa da transports publics da Barcelona, Transports Metropolitans de Barcelona (TMB), gestiunescha ina fitg spessa rait da metros, trams e lingias da bus localas.

Dapi il 2007 exista ina rait da staziuns da locaziun da velos e dapi il 2015 er staziuns dad e-bicing. Ultra da quai sa chattan en vischinanza da la Placa Catalunya numerusas fatschentas da velo che dattan ad emprest quels per girs turistics.

Traffic individual

La rait d’autostradas enturn Barcelona è fitg spessa. En il center da la citad han las vias ina structura sco ina tavla da schah; per gronda part sa tracti da vias a direcziun unica. Ina da las pli impurtantas vias è l’Avinguda Diagonal che tanscha dal nordost vers il sidvest tras l’entira citad. Barcelona ha però problems considerabels cun la spessezza dal traffic, la quala ins emprova da reducir cun novs concepts da sviament. Er las pussaivladads da parcar en il center da la citad èn fitg limitadas.

Plazza aviatica

Barcelona sa lascha cuntanscher bain sur l’atgna plazza d’aviaziun El Prat, ma er nà dals eroports da Girona, Reus e Lleida-Alguaire. Tut las plazzas aviaticas situadas ordaifer la citad disponan d’in access a la viafier d’auta sveltezza AVE per pudair cuntanscher svelt il center da la citad ed èn colliadas cun las autostradas che mainan vers la chapitala catalana.

Port

Il port da Barcelona è in dals pli gronds ports da l’Europa e da la Mar Mediterrana. Quel è partì en trais parts: il Port Vell, il grond port industrial situà sutvart il Montjuïc, il Port Franc de Barcelona, dal qual partan navs-ferra e cruscheras, ma er navs a containers, ed il Port Olímpic, il pitschen port da jachts ch’è vegnì bajegià il 1992.

Furmaziun

A Barcelona sa chattan tschintg universitads publicas. Sper l’Universitat de Barcelona ch’è vegnida fundada l’onn 1450 èn quai l’Universitat Autònoma de Barcelona (fundada il 1968), l’Universitat Politècnica de Catalunya (fundada il 1971), l’Universitat Pompeu Fabra (fundada il 1990) e l’Universitat Oberta de Catalunya (fundada l’onn 2000). Daspera existan numerusas scolas autas privatas.

La citad è fitg populara tar students da barat da l’exteriur che passentan in u dus semesters per exempel a l’Universitat Politècnica de Catalunya u a l’Universitat Autònoma de Barcelona (a Cerdanyola del Vallès). En tals cas èsi d’avantatg d’avair enconuschientschas dal catalan, damai che la gronda part da las prelecziuns vegnan dadas en catalan; i vegnan però er purschidas prelecziuns en spagnol u franzos ed adina dapli en englais.

Sport

Camp Nou

La pli enconuschenta uniun da sport è il FC Barcelona, dal qual il stadion Camp Nou vala sco pli grond stadion da l’Europa. Sper diversas occurrenzas grondas da ballape (t.a. final da l’UEFA Champions League 1998/99) han gì lieu a Barcelona ils gieus olimpics da stad dal 1992 e divers campiunadis mundials (t.a. da nataziun il 2003 e 2013 ed il final dal campiunadi mundial da ballamaun 2013) ed europeics (t.a. atletica leva 2010). Ultra da quai è Barcelona enconuschent per sias cursas da furmla 1 (dapi il 1991 sin il Circuit de Catalunya en il nord da la citad, pli baud sin il Circuit de Montjuïc ed il Circuit de Pedralbes).

Litteratura

• Barcelona 1979–2004. Del desenvolupament a la ciutat de qualitat. Ajuntament de Barcelona, 1999, ISBN 84-7609-926-6.
• Joan Busquets: Barcelona. La construcción urbanística de una ciudad compacta. Ediciones del Serbal, Barcelona 2004, ISBN 84-7628-458-6.
• Ulrike Fokken: Barcelona, Literarische Streifzüge. Artemis&Winler, Düsseldorf 08/2007, ISBN 978-3-538-07249-7.
• Robert Hughes: Barcelona. Droemer/Knaur, 1995, ISBN 978-3-426-77114-3.

Colliaziuns

 Commons: Barcelona – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• barcelona.cat: pagina uffiziala da la citad
• Chartas da Barcelona
• Infurmaziuns da l’Institut statistic da la Catalugna
• Attracziuns a Barcelona